رياض المسائل في بيان الأحكام بالدلائل (ط - القدیمة)

ریاض المسائل في بیان الأحکام بالدلائل (ط - القدیمه)

نام کتاب	ریاض المسائل في بیان الأحکام بالدلائل (ط - القدیمه)
نام های دیگر کتاب	مختصر النافع. شرح ریاض المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلایل ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلایل ریاض المسائل و حیاض الدلائل شرح الکبیر المختصر النافع. شرح
پدیدآورندگان	طباطبایی کربلایی، علی بن محمد علی (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏182‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏3‎‏ ‎‏م‎‏3026‎‏ ‎‏1363
موضوع	فقه جعفری - قرن 7ق. محقق حلی، جعفر بن حسن، 602 - 676ق. مختصر النافع فی فقه الامامیه - نقد و تفسیر
ناشر	موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1404 هـ.ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE239AUTOMATIONCODE

رياض المسائل في بيان الأحكام بالدلائل (ط - القدیمة) تألیف سيد على بن محمد على بن ابى المعالى طباطبايى حائرى (1231 - 1161 ق).

منزلت كتاب

كتاب رياض المسائل از شرح‌هاى معتبر كتاب «النافع في مختصر الشرايع» معروف به «مختصر النافع» تأليف محقق حلى (م 676 ق) مى‌باشد. كتاب «مختصر النافع» از متون فقهى معتبرى است كه مورد اعتماد تمام فقهاى عظام از زمان نگارش آن مى‌باشد و از آن زمان تا به حال شروح معتبر و باارزشى همچون «كشف الرموز»، «رياض المسائل»، «غاية المرام» و نظائر آن بر آن زده شده است حتى خود محقق حلى كتاب معروف معتبر را در شرح آن نگاشته است.

كتاب «رياض المسائل» از كتاب‌هاى درسى در حوزه‌هاى علميه بوده است و براى همين مكررا چاپ شده و استفاده از آن در بين فضلاء متداول مى‌باشد. اين كتاب شرحى دقيق و متين و از بهترين شروح «مختصر النافع» مى‌باشد.

مؤلف علاوه بر اين شرح، كه مشهور به شرح كبير مى‌باشد، شرح ديگرى به نام «شرح صغير» يا «حديقة المؤمنين» نيز دارد كه به صورت خلاصه‌تر كتاب «مختصر النافع» در آن شرح داده شده است. (الذريعةج 11 ص 336).

اگر چه مؤلف مكررا مى‌گفته است كه «إني ما أردت به النشر بل المشق و التمرين فرفعه اللّه ما رفع». (روضات الجنات ج 4 ص 401 و 402). و ليكن كتاب بسيار منظم و متين نگاشته شده است و از بى‌نظيرترين شروح مختصر النافع مى‌باشد. شهرت اين كتاب آن چنان است كه مؤلف همه جا به نام صاحب الرياض مشهور شده است.

نام‌هاى مختلف

اين كتاب به نام‌هايى مثل «رياض المسائل و حياض الدلائل»، «رياض المسائل في بيان أحكام بالدلائل»، «رياض المسائل في تحقيق أحكام بالدلائل»، و همين‌طور به صورت كلى به نام «الشرح الكبير»، مشهور شده است. (الذريعةج 14 ص 59، ج 11 ص 336).

تأليف و انتشار

همان‌طور كه گفته شد مؤلف مكررا مى‌گفته است كه قصد نوشتن كتاب را به صورت متعارف نداشته است بنابراين مباحث كتاب بدون ترتيب موجود در كتاب مختصر النافع نوشته شده است.

بنا به آنچه در الذريعةآمده است مؤلف ابتدا مجلد دوم آن را از كتاب اجاره تا آخر ديات در سال 1192 به پايان رسانده است. و مجلد اول آن را از كتاب طهارت تا كتاب عاريه و وديعه در سال 1196 به پايان رسانده است. در اين سال با توجه به سال تولد مؤلف كه 1161 مى‌باشد، مؤلف 35 ساله بوده است. (الذريعةج 11 ص 336).

كتاب موجود در ده مجلد و در موسسۀ انتشاراتى دار الهادى، در سال 1412 ق به چاپ رسيده است.

از نكات قابل توجه اين كه حديقة المؤمنين يا شرح صغير، در سال 1204 ق و پس از نگارش رياض المسائل تدوين و تأليف شده است. (الذريعةج 13 ص 361).

نسخه‌ها

براى چاپ كتاب موجود، هم به نسخه‌هاى مختصر النافع و هم به نسخه‌هاى شرح آن يعنى رياض المسائل توجه شده است.

امّا نسخه‌هاى مختصر النافع، كه براى تصحيح و انتشار كتاب از آنها استفاده شده‌اند عبارتند از: نسخه‌اى كه توسط مجمع تقريب بين مذاهب اسلامى در دار الكتاب عربى در مصر چاپ شده است.

نسخۀ ديگر، نسخه‌اى است كه در ضمن كتاب التنقيح الرائع تأليف فاضل مقداد (م 826 ق) از شروح معتبر ديگر مختصر، به عنايت كتابخانۀ آيت اللّه مرعشى نجفى (قده) چاپ شده است.

نسخۀ سوم، نسخه‌اى است كه در ضمن كتاب ينابيع الفقهية توسط آقاى على اصغر مرواريد آماده و چاپ شده است. قابل توجه است كه راجع به تاريخ نگارش اين نسخه‌ها، در كتاب توضيحى داده نشده است.

و امّا در مورد نسخه‌هاى رياض المسائل از چاپ‌هاى سنگى كه در سال‌هاى 1288 ق، 1308 ق، 1292 ق استفاده و به آنها اعتماد شده است اگر چه بهترين و كم‌خطاترين آنها نسخه‌اى است كه در سال 1308 ق چاپ شده است و به همين دليل در تصحيح متن كتاب بيش از ساير نسخه‌ها بر آن اعتماد شده است.

تقسيم بندى مطالب

مؤلف رياض المسائل به پيروى از مختصر النافع مباحث كتاب را در چهار قسمت عبادات، عقود، ايقاعات و احكام بيان نموده است.

جلد اول تا چهارم قسمت عبادات را در بردارد. از جلد پنجم تا اواسط جلد هفتم يعنى آخر بحث نكاح، قسمت عقود و از بحث طلاق در جلد هفتم تا صفحۀ 121 جلد هشتم بحث ايقاعات مى‌باشد.

و از صفحۀ 121 جلد هشتم يعنى كتاب صيد و ذباحه تا آخر جلد دهم مباحث احكام مى‌باشد.

جلد اوّل شامل كتاب طهارت مى‌شود كه در آن چهار ركن (اقسام آب‌ها، طهارت با آب، طهارت با خاك، نجاسات) آورده شده است.

جلد دوم كتاب صلاة مى‌باشد كه شامل فصل مقدمات و مقاصد نماز و فصل واجبات نماز است.

در جلد سوم كتاب‌هاى زكات، خمس، صوم، اعتكاف و قسمتى از كتاب حج آورده شده است.

در جلد چهارم بقيۀ كتاب حج آورده شده است.

در جلد پنجم كتاب‌هاى تجارت، رهن، حجر، ضمان، صلح، شركت، مضاربه، مزارعه و مساقات، وديعه و عاريه مطرح شده است.

در جلد ششم كتاب‌هاى اجاره، وكالت، وقوف و صدقات و هبات، سبق و رمايه، وصايا و نكاح آورده شده است. قابل ذكر است كه مباحث سكنى و عمرى و رقبى در صفحات 153 تا 193 به صورت كتاب‌هاى مستقلى مطرح نشده است و به عنوان «لواحق» پس از مباحث وقف مطرح شده است. اگر چه در شرايع الإسلام اين مباحث به صورت كتاب مستقلى مطرح شده است.

در جلد هفتم دنبالۀ بحث نكاح و كتاب‌هاى طلاق، خلع و مبارات، ايلاء، كفارات، لعان، عتق، تدبير و مكاتبه و استيلاء مطرح شده است.

در جلد هشتم كتاب‌هاى اقرار، ايمان، نذر و عهود تا صفحۀ 121 آورده شده است و پس از آن قسمت احكام با كتاب صيد و ذبائح، آغاز و كتاب‌هاى اطعمه و اشربه، غصب، شفعه، احياء موات و لقطه پس از آن مطرح شده است.

در جلد نهم كتاب‌هاى مواريث، قضا و شهادات مطرح شده است.

و در جلد دهم كتاب‌هاى حدود و تعزيرات، قصاص و ديات آورده شده است.

گفتار بزرگان

منتهى المقال: و منها شرحه على النافع سمّاه ب‍ «رياض المسائل في بيان أحكام الشرع بالدلائل» و هو في غاية الجودة جدا، لم يسبق بمثله، ذكر فيه جميع ما وصل إليه من الأدلّة و الأقوال، على نهج عسر على سواه بل استحال. (منتهى المقال صفحۀ 229 و به نقل از منتهى المقال در روضات الجنات ج 4 ص 400).

مقابس الأنوار: و له شرحان معروفان على النافع كبير موسوم برياض المسائل و صغير و هما في أصول المسائل الفقهية أحسن الكتب الموجودة في مسائل عديدة. (مقابس الأنوار صفحۀ 19).

الذريعة: شرح مزجى دقيق متين متداول بين الفضلاء، و قيل إنّه ملحض المهذب البارع و الروضة البهية و الحدائق الناظرة، و قيل بل الأخيرين و كشف اللثام و شرح المفاتيح الفيضية للوحيد البهبهاني. (الذريعةج 11 ص 336).

أعيان الشيعة: له شرحان معروفان على النافع كبير موسوم برياض المسائل و صغير و هما في أصول المسائل الفقهية أحسن الكتب الموجودة في مسائل عديدة.

و در جاى ديگر به نقل از صاحب مفتاح الكرامة تأليف سيد محمد جواد بن محمد عاملى نجفى (م 1226 ق): و من حسن نيّته و صفاء طويّته من اللّه سبحانه عليه بتصنيف الرياض الذي شاع و ذاع و طبق الآفاق جميع الأعصار و هو مما يبقى إلى أن يقوم صاحب الدار جعلنا اللّه فداه. (أعيان الشيعة ج 8 صفحۀ 314 و 315).

حواشى و شروح

كتاب رياض المسائل از همان ابتداى نگارش مورد توجه فقهاى بزرگ و علماى عظام قرار گرفته و شروح زيادى بر آن نوشته شده است كه در الذريعةجلد 6 صفحات 98 تا 102 حدود بيست شرح و حاشيه ذكر شده (شماره‌هاى 528 - 549) و همين‌طور در كتاب مقدمه‌اى بر فقه شيعه صفحات 320 تا 322 كه به بعضى از آنها اشاره مى‌شود:

1. انوار الرياض، تأليف محمد بن عبدالصمد شهشهانى (م 1287 ق)
2. مفتاح الرياض، تأليف اسماعيل بن نجف حسينى مرندى (زنده در سال 1293 ق)
3. زهر الرياض، تأليف محمد صالح بن محمد حسن تهرانى ملقب به داماد (م 1303 ق) نوۀ صاحب رياض
4. وثيقة الوسائل، از احمد بن على حسينى رشتى، در سال 1320 كتاب پايان يافته است.
5. المصباح المنير، بعضى از شاگردان مؤلف آن را نوشته‌اند.
6. طرائق الرياض، تأليف غلام حسين بن على اصغر دربندى (م 1323 ق)
7. حاشيه بر رياض، تأليف سيد محسن بن سيد مهدى حكيم (م 1390 ق)
8. ايضاح الرياض، از حبيب اللّه بن مولى على مدد ساوجى كاشانى (م 1340 ق)
9. رياحين الرياض، ميرزا على نقى بن لطف على تبريزى (م 1381 ق)
10. حياض الزلائل في شرح رياض المسائل، تأليف شيخ محمد على مدرس تبريزى (م 1373 ق)
11. رموز الرياض، تأليف شيخ عبدالنبى بن شيخ على استرآبادى شريعتمدارى (م 1340 ق)
12. التأمليات يا حاشيه بر رياض، ملا آغا خوئى.

از ديگر افرادى كه بر اين كتاب حاشيه زده‌اند عبارتند از:

- ميرزا ابوالحسن بن محمد حسينى انگجى (م 1357 ق)

- شيخ محمد باقر بن محمد حسن قاينى بيرجندى (م 1352 ق)

- ملا محمد تقى بن حسين اصفهانى حائرى (م 1299 ق)

- سيد محمد تقى بن امير مؤمن حسينى قزوينى (م 1270 ق)

- سيد حسين تقوى كهنوى (م 1273 ق)

- سيد شفيع بن سيد على موسوى جابلقى (م 1280 ق)

- ملا عبدالكريم ايروانى (م 1260 ق)

- ميرزا عبدالواسع بن محمد زنجانى (م 1269 ق)

- ملا عبدالوهاب (م 1262 ق)

- ملا محمد على بن احمد قراچه داغى

- شيخ على بن محمد جواد مرندى (م 1287 ق)

- ميرزا محمد على بن ملا محمد نصير مدرس چهاردهى (م 1334 ق)

- ميرزا محمد بن سليمان تنكابنى

- سيد مصطفى كاشانى (م 1336 ق)

- ميرزا نصر اللّه مدرس فارسى (م 1291 ق)

- سيد مرتضى كشميرى

- شيخ احمد بن مصطفى خوئينى ملا آقا قزوينى (م 1333 ق) از اجلاء شاگردان ميرزا حبيب اللّه رشتى

- سيد حسين رضوى كاشانى.

پیوندها

مطالعه کتاب ریاض المسائل في بیان الأحکام بالدلائل (ط - القدیمه) در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور