بررسی صحت و اعتبار روایات تفسیر منسوب به امام عسکری علیه‌السلام

بررسی صحت و اعتبار روایات تفسیر منسوب به امام عسکری علیه السلام

نام کتاب	بررسی صحت و اعتبار روایات تفسیر منسوب به امام عسکری علیه السلام
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	هاشمی، فاطمه (نويسنده)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏102‎‏/‎‏1‎‏ ‎‏/‎‏ح‎‏5‎‏ ‎‏ت‎‏7089
موضوع	تفاسیر (سوره بقره) تفاسیر (سوره فاتحه) تفاسیر ماثوره - شیعه امامیه حدیث - علم الروایه حسن بن علی(ع)، امام یازدهم، 233 - 260ق. التفسیر - نقد و تفسیر
ناشر	آستان قدس رضوی، بنياد پژوهشهای اسلامى
مکان نشر	مشهد مقدس - ایران
سال نشر	1387 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE11092AUTOMATIONCODE

بررسى صحت و اعتبار روايات تفسير منسوب به امام عسکرى(ع) توسط دكتر سيده فاطمه هاشمى در سال 1381ش به زبان فارسى تأليف شده است.

در انگيزه تألیف و به عنوان مقدمه مى‌آيد: شيعه معتقد است كه فهم كلام وحى و و قوف بر دقائق آيات قرآن كريم جز با تمسّك به حاملان و ورثه‌ى حقيقى قرآن يعنى اهل بيت پيامبر(ع) و سنّت آنان كه مكمّل سنت نبوى است ميسّر نمى‌گردد، تفسير منسوب به امام عسگرى(ع) يكى از تفاسير مأثور برجاى مانده از قرن سوم هجرى است كه شامل تفسير سوره حمد و سوره بقره تا آيه 282 مى‌باشد. مأثور از پيامبر(ع) و اهل بيت عليهم السلام است و يكى از منابع مهم شيعه محسوب مى‌شود.

عمده‌ترين منابعى كه به نقد و بررسى سندى يا محتوايى اين تفسير پرداخته‌اند سيزده مورد مى‌باشد كه از جمله آنها، محدث نورى در خاتمه‌ى مستدرك الوسائل، ابوالحسن اشعرى در حاشيه تفسير مجمع البيان، آیت‌الله خويى در معجم رجال الحديث و....

آنچه مهم است اين مسئله است كه بايد انتساب و صحت و اعتبار اين تفسير معلوم گردد تا مورد عمل و احتجاج قرار گيرد.

ساختار

كتاب شامل مقدمه، شش فصل، نتيجه گيرى نهايى و فهارس مختلف مى‌باشد. بعد از بررسى در زمينه حجيت و اعتبار تفاسير مأثور و ميزان ارزش آنها، بررسى مفهوم، ملاكهاى صحت و اعتبار روايات از ديدگاه اماميّه و ضرورت تنقيح و تحقيق در روايات تفسيرى - به عنوان پيش درآمد بر مبحث اصلى - به بحث پيرامون ضرورت تنقيح و تهذيب روايات تفسيرى اهل بيت عليهم السلام، جايگاه تفسير منسوب به امام عسگرى(ع)، بررسى شرايط سياسى و اجتماعى و فرهنگى حاكم و راهكار حضرت در آن شرايط سياسى، اجتماعى و فرهنگى، ارزيابى تفسير موجود از جهت سند (راويان و طريق آن) و از جهت محتوا (ارزيابى متنى مواردى روايات موجود در تفسير با استفاده از ملاكهاى معتبر در تشخيص احاديث) پرداخته شده است. در تهيه و نگارش مطالب، از منابع معتبرى نظير: مهم ترين تفاسير مأثور شيعه و اهل سنت، اهمّ كتب تراجم و رجال، اهمّ كتب علم الحديث و درايه الحديث، اهمّ كتب تاريخ و سيره (خصوصاً تاريخ صدر اسلام)، كتب حديثى و مقايسه و استفاده از منابعى كه پيرامون اعتبار يا عدم اعتبار اين تفسير بحث كرده‌اند، استفاده شده است و سعى بر آن شده كه در پايان هر بخش، نتيجه گيرى مشخصى ارائه گردد. شيوايى و رسائى عبارات با رعايت اختصار و سادگى در انتقال مطالب، نحو چينش، بررسى ابعاد و زواياى گوناگون مباحث، سير منظم منطقى و استدلالى به همراه تقسيمها و تحليلهاى محققانه، بررسى معانى لغوى و اصطلاحى برخى كلمات و معرفى برخى اعلام و اشخاص، از نقاط قابل تحسين و توجّه در تدوين اين اثر مى‌باشد.

گزارش محتوا

از مباحث مطرح شده، چنين برمى‌آيد كه انتساب تفسير به امام عسگرى(ع) محل ترديد است. زيرا راويان اين تفسير از نظر وثاقت، مجهول هستند و تاكنون طريق قطعى بر اثبات آن ارائه نشده است و لذا علماى زيادى به همين جهت، اين تفسير را بى‌اعتبار مى‌دانند.

آنچه مسلم است اينكه شيخ صدوق در كتب مختلف خود اين تفسير را به نقل از استرآبادى روايت كرده است، امّا صرف نقل شيخ صدوق از شخص دلالت بر توثيق وى ندارد. وانگهى در طريق اين تفسير، اضطراب و ضعف ديده مى‌شود. حتى طريق شيخ صدوق به اين تفسير در كتبش با آنچه صراحتاً در ابتداى تفسير آمده است منافات دارد، البته عده‌اى از علماء در صدد توجيه برآمده‌اند، بادر نظر گرفتن تمامى اين توجيهات، باز هم اين ضعف و اضطراب در روايت ديده مى‌شود.

امّا در بررسى محتواى اين تفسير معلوم مى‌شود كه سبك نگارش تفسير چنان است كه در تفسير آيات بيشتر به مصاديق و تأويل آنها كه اغلب در زمينه معجزات و فضايل پيامبر(ص) است با تكيه بر روايات توجه شده است. مضمون نگارش مطالب و روايات به گونه‌اى است كه گويا هدف از آن تربيت و آشنايى روايان تفسير با معارف قرآنى و جايگاه اهل بيت عليهم السلام در قرآن بوده است، اضطراب در متن نشانگر نقل به معنا يا خطا و سهو روايان است و گاهى معلول خطاى نسّاخ مى‌باشد.

روايات اين تفسير به طور كلى به دو قسم تقسيم شده است:

الف) بسيارى از آنها اسلوب روايى خود را حفظ نكرده و مورد خدشه قرار مى‌گيرند. مواردى از قبيل ضعف و اضطراب در سند و متن، تعارض با كتاب خدا و احاديث قطعى و عقل و مسلمات تاريخى و... ديده مى‌شود.

ب) دست ديگر كه تعدادشان كمتر از دسته اول است، اسلوب روايى را حفظ كرده و با ملاكهاى ارزيابى و اعتبار احاديث مطابقت داردند. چنان كه رواياتى مطابق با كتاب خدا و سنت قطعى و مسلمات تاريخى و برخوردار از استحكام در متن در آن ديده مى‌شود، به علاوه آنكه احاديثى در باب فضايل و معجزات معصومين عليهم السلام نقل شده كه از باب تأويل است و با شأن اهلبيت(ع) سازگارى دارد و با روايات قطعى صادره از معصومين در كتب روايى معتبر در اين مورد تأييد مى‌گردد. بديهى است اين دسته روايات صرف نظر از ضعف و ترديد در سند، از نظر محتوا قابل عمل مى‌باشند.

وضعيت كتاب

تعداد شش عدد از نسخه‌هاى چاپى اين تفسير با تطبيق بر شش عدد از نسخ خطى آن در دسترس مى باشد.

شامل فهرست مطالب، منابع و مآخذ مى‌باشد. فهرست منابع بالغ بر 150 منبع بوده كه در آن به نام كامل كتاب، نگارنده و ساير مشخصات چاپ و مكان و... اشاره شده است.

در پاروقى به آدرس آيات، روايات، مطالب ذكر شده، ترجمه بعضى آيات، توضيح برخى لغات و اصطلاحات و توضيح بيشتر بعضى مباحث در صورت لزوم اشاره شده است.

پیوندها

مطالعه کتاب بررسی صحت و اعتبار روایات تفسیر منسوب به امام عسکری علیه السلام در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور