حفظ الصحة ناصری

حفظ الصحة ناصری (ترجمه)

نام کتاب	حفظ الصحة ناصری (ترجمه)
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	گیلانی، محمدکاظم (نويسنده) چوپانی جانبلاغ، رسول (نويسنده)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏R‎‏ ‎‏128‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏7‎‏ح‎‏7
موضوع	بهداشت شخصی - به زبان ساده پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 رژیم درمانی - به زبان ساده سلامتی - به زبان ساده
ناشر	المعی
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1387 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE12462AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

حفظ الصحه ناصرى تألیف محمد كاظم گيلانى مشهور به ملك الاطباء، كه با تصحيح و تحقيق دكتر رسول چوپانى منتشر شده است. اين اثر به امر ناصر الدين شاه قاجار به رشته تحرير درآمده است..

ساختار

اين كتاب داراى يك مقدمه، چهار مقاله و خاتمه است. مقدمه در سه فصل در تعريف و شرايط حفظ الصحه و تكليف طبيب در اين موضوع نگارش شده است. مقاله‌ها نيز هر يك مشتمل بر فصولى و ابوابى است.

گزارش محتوا

نثر كتاب در خطبه و خاتمه به نثر مصنوع متكلف نگاشته شده است و سرشار از تفنن در الفاظ، و اطناب سخن از راه توصيف‌هاى پى در پى و آوردن امثال و اشعار پارسى و تازى و به كار بردن آرايه‌هاى برونى (صنايع لفظى) به‌ويژه سجع و جناس و ترصيع، و آرايه‌هاى درونى (صنايع معنوى) به ويژه وصف و تضمين و تلميح و مبالغه است. اما نثر ديگر بخش‌هاى كتاب، نثر فنى مرسل (بينابين) است كه گر چه واژه‌ها و عبارات فنى عربى بسيار در آن به كار رفته است، ولى آرايه‌هاى برونى و درونى آن چندان زياد و پيچيده نيست كه خواننده عادى دلزده شود يا معناى سخن را درنيابد. به هر روى چنين نثرى اكنون ديگر معمول نيست و با آن‌كه خوانندگان امروزى -به شرط آشنايى با واژگان تخصصى طب سنتى- در دريافت معنى به دشوارى نمى‌افتند، ولى همچنان آن را از شيوه كنونى نوشتن، دور مى‌يابند.

گذشته از آموزه‌هاى بهداشتى و پزشكى در كتاب حفظ الصحه، نقدها و نكوهش‌هاى بى‌پرده ملك الاطباء نشان‌دهنده بخشى از حيات اجتماعى طب ايرانى در واپسين دم رونق و كاربرد همگانى آن است؛ آن هم از زبان حكيمى كه از راه نزديكى با كانون قدرت سياسى، چه بسا از چند و چون اين طب در جامعه و زمان خود، آگاهى بيشتر و گسترده‌ترى داشته است.

اكنون به بيان مطالب كتاب مى‌پردازيم كه به اختصار به اين شرح است:

مقاله اول داراى هشت فصل است كه تدابير مربوط به سته ضروريه در شش فصل نخست آن و تدابير مربوط به مباشرت زنان و حمام، در دو فصل بعدى بيان شده است.

مقاله دوم در سه باب تدبير اطفال، جوانان و پيران، به تدابير بدنى به مقتضاى هر سن مى‌پردازد.

مقاله سوم، شش باب دارد و تدابير لازم در مزاج‌هاى غيرمعتدل (مزاج‌هاى حار، بارد، رطب و يابس) و پس از آن تدابير افراد بسيار فربه و بسيار لاغر را بيان مى‌كند.

مقاله چهارم در دو باب، به تدبير مسافران زمينى و دريايى و حفظ صحت اعضاى گوناگون بدن (دماغ، چشم، گوش، دندان، دل، معده، جگر) و نيز تدبير دست و پا در سرما اختصاص يافته است.

خاتمه كتاب شامل ده فائده است، بدين‌سان كه نه فائده نخست آن، سود و زيان و شرايط مصرف خوراكى‌هاى رايج به ترتيب شامل انواع حبوب، گوشت‌ها، تخم‌ها، شير و لبنيات، ميوه‌ها، سبزى‌ها و شيرينى‌هاى طبيعى را بيان مى‌كند. فائده دهم به بيان پيدايش و بروز علامات هشدار دهنده‌اى مى‌پردازد كه پيشاپيش دال بر بيمارى‌اند. پس از پايان فائده‌هاى ياد شده، نويسنده چند ادويه جديد مانند نارجيل بحرى، ساكودانه، كياكو، چلاپا را نام مى‌برد و سپس به دو تركيب دارويى به نام حب جاودان و معجون حافظ العمر كه خود وى با دواهاى قديمى و جديد ساخته بوده، اشاره مى‌كند و براى آن منافع چندى از حفظ حرارت غريزيه و رطوبت اصليه و منع عفونت اخلاط گرفته تا حفظ صحت و دفع اكثر امراض برمى‌شمارد. البته در كتاب هيچ سرنخ و نشانى از اجزاى اين دارو يا نحوه مصرف آنها پيدا نيست.

وضعيت كتاب

كتاب حفظ الصحه ناصرى براى بار اول به سال 1304 ق چاپ سنگى شده است.

جناب آقاى دكتر رسول چوپانى بر اساس دو نسخه خطى و چاپى به تحقيق و تصحيح اين اثر اقدام كرده‌اند. وى علاوه بر مقدمه، در انتهاى اثر نيز فهرست لغات و اصطلاحات كتاب را همراه با توضيحاتى تدوين و تنظيم نموده است.

فهرست مطالب كتاب در ابتداى آن آمده است. در پاورقى‌ها به گزارش اختلاف نسخ پرداخته شده است. در ابتداى كتاب نيز دو مقدمه از آقاى اسماعيل ناظم و دكتر مجيد انوشيروانى آمده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب