۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
موسوعة مصطلحات علم الكلام الإسلامي (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۱۰ ژانویهٔ ۲۰۱۷، ساعت ۰۸:۵۰
، ۱۰ ژانویهٔ ۲۰۱۷جایگزینی متن - ' .' به '.'
جز (جایگزینی متن - ' )' به ')') |
جز (جایگزینی متن - ' .' به '.') |
||
| خط ۹۵: | خط ۹۵: | ||
در فرهنگ نامه‌نويسى، تعيين مشتركات لفظى از راه مناسب همچون توضيح داخل كمانك، و ارائة تعريف و مباحث هر يك از معانى به طور جداگانه ضرورت دارد، تا خواننده دچار سردرگمى نشود؛ ولى اين امر در موسوعه مصطلحات علم الكلام الاسلامى ناديده گرفته شده است؛ براى مثال برخى از اصطلاحات آن را كه در معانى گوناگونى به كار مى‌روند، نام مى‌بريم: | در فرهنگ نامه‌نويسى، تعيين مشتركات لفظى از راه مناسب همچون توضيح داخل كمانك، و ارائة تعريف و مباحث هر يك از معانى به طور جداگانه ضرورت دارد، تا خواننده دچار سردرگمى نشود؛ ولى اين امر در موسوعه مصطلحات علم الكلام الاسلامى ناديده گرفته شده است؛ براى مثال برخى از اصطلاحات آن را كه در معانى گوناگونى به كار مى‌روند، نام مى‌بريم: | ||
اسلام به معناى فعل در برابر ايمان و دين حضرت محمد?، بصر به معناى ديدن و قوة باصره، حكمت به معناى علم، عدل و...، دليل به معناى معرف و حجت و حجت قطعى وظنى و ... | اسلام به معناى فعل در برابر ايمان و دين حضرت محمد?، بصر به معناى ديدن و قوة باصره، حكمت به معناى علم، عدل و...، دليل به معناى معرف و حجت و حجت قطعى وظنى و... | ||
سمع به معناى شنيدن و قوه سامعه، شريعت به معناى احكام و دين آسمانى، صورت به معناى شكل و ما به الشىء بالفعل و .... | سمع به معناى شنيدن و قوه سامعه، شريعت به معناى احكام و دين آسمانى، صورت به معناى شكل و ما به الشىء بالفعل و.... | ||
ج) متون | ج) متون | ||
| خط ۱۰۵: | خط ۱۰۵: | ||
1. فقدان نظم منطقى | 1. فقدان نظم منطقى | ||
در اين فرهنگ‌نامه، متون براساس ترتيب تاريخى تنظيم شده‌اند؛ و اين امر باعث شده است كه مطالب غالباً نظم و دسته‌بندى منطقى نداشته باشد؛ براى مثال درباره «اباحه» گفته است: «اما مثال الاباحه، فهو كذبح البهائم...» و پس از عبارتى ديگر آورده است: «الاباحه هى تخيير بين الفعل و تركه» (1/1). درباره اصطلاح «ابتداء» گفته است: «... ان ابتداء الخلق في الجنه كان اصلح لهم من ابتدائهم في الدنيا ...»، و سپس نوشته است: «الابتداء خلق الشىْ‌ْْء اول مره و الاعاده خلقه مره اخرى» (/1 1). | در اين فرهنگ‌نامه، متون براساس ترتيب تاريخى تنظيم شده‌اند؛ و اين امر باعث شده است كه مطالب غالباً نظم و دسته‌بندى منطقى نداشته باشد؛ براى مثال درباره «اباحه» گفته است: «اما مثال الاباحه، فهو كذبح البهائم...» و پس از عبارتى ديگر آورده است: «الاباحه هى تخيير بين الفعل و تركه» (1/1). درباره اصطلاح «ابتداء» گفته است: «... ان ابتداء الخلق في الجنه كان اصلح لهم من ابتدائهم في الدنيا...»، و سپس نوشته است: «الابتداء خلق الشىْ‌ْْء اول مره و الاعاده خلقه مره اخرى» (/1 1). | ||
در بحث «احداث» گفته است: «اذ الوجود بعد ان لم يكن هو دليل الايجاد و الاحداث الذى به يُعلم الموجود المحدث»، و سپس آورده است: «حقيقه الخلق و الاحداث هو اخراج الشىْ‌ْْء من العدم الى الوجود...» (/1 29). | در بحث «احداث» گفته است: «اذ الوجود بعد ان لم يكن هو دليل الايجاد و الاحداث الذى به يُعلم الموجود المحدث»، و سپس آورده است: «حقيقه الخلق و الاحداث هو اخراج الشىْ‌ْْء من العدم الى الوجود...» (/1 29). | ||
درباره «زمان» گفته است: «اعلم انه كان (الاشعرى) يقول ان الاجل و الحين و الوقت و الزمان مما تتقارب معانيها و ان اجل كل حادث حال حدوثه ...»، «كل زمان فنهايته الآن و هو حد الزمانين فهو نهايه الماضى و بعده ابتداء للمستقبل ...»، آن‌گاه به تعريف زمان پرداخته و آورده است: «الزمان انما هو مده بقاء الجوهر ساكنا او متحركا... الزمان المعهود عندنا هو مده وجود الجوهر ساكنا او متحركا او مده وجود العرض فى الجسم» (/1 622). | درباره «زمان» گفته است: «اعلم انه كان (الاشعرى) يقول ان الاجل و الحين و الوقت و الزمان مما تتقارب معانيها و ان اجل كل حادث حال حدوثه...»، «كل زمان فنهايته الآن و هو حد الزمانين فهو نهايه الماضى و بعده ابتداء للمستقبل...»، آن‌گاه به تعريف زمان پرداخته و آورده است: «الزمان انما هو مده بقاء الجوهر ساكنا او متحركا... الزمان المعهود عندنا هو مده وجود الجوهر ساكنا او متحركا او مده وجود العرض فى الجسم» (/1 622). | ||
در بحث «سعر» ابتدا عبارتى را درباره اتصاف آن به غلا و رخص نقل كرده و در عبارات ديگر به تعريف آن پرداخته است(/1 634). | در بحث «سعر» ابتدا عبارتى را درباره اتصاف آن به غلا و رخص نقل كرده و در عبارات ديگر به تعريف آن پرداخته است(/1 634). | ||
| خط ۱۱۹: | خط ۱۱۹: | ||
أ) عدم ارجاع اصطلاحات مترادف به اصطلاح مرجَّح؛ براى مثال عبارت «حقيقه الخلق و الاحداث هو اخراج الشىْ‌ْْء من العدم الى الوجود...» درباره احداث و خلق تكرار شده است (1 / 29 و 552)، و جمله «كان (الاشعرىْ‌ْْ) يقول ان التأليف و الاجتماع و المماسه و المجاوره و الالتزاق و الاتصال كل ذلك مما ينبىء عن معنى واحد» ذيل اتصال، اجتماع، تأليف، مجاوره و مماسه تكرار شده است (/1 9، 13، 292 و 2 / 1174 و 1324)؛ | أ) عدم ارجاع اصطلاحات مترادف به اصطلاح مرجَّح؛ براى مثال عبارت «حقيقه الخلق و الاحداث هو اخراج الشىْ‌ْْء من العدم الى الوجود...» درباره احداث و خلق تكرار شده است (1 / 29 و 552)، و جمله «كان (الاشعرىْ‌ْْ) يقول ان التأليف و الاجتماع و المماسه و المجاوره و الالتزاق و الاتصال كل ذلك مما ينبىء عن معنى واحد» ذيل اتصال، اجتماع، تأليف، مجاوره و مماسه تكرار شده است (/1 9، 13، 292 و 2 / 1174 و 1324)؛ | ||
ب) عدم ارجاع اصطلاحات اخص به اصطلاح اعم؛ براى نمونه عبارت «ان اقتضى (العرض) قسمهْ‌ْ، فكم، فان اشتركت الاجزاء فى حد فمتصل، ان وجدت معا فمقدار، ذو بعد خط و ذو بعدين سطح، ذو ثلاثه جسم تعليمى و الا فزمان و ان لم تشترك فعدد ...» ذيل خط، زمان، سطح، عدد و كم تكرار شده است (/1 545، 622، 634، 774 و 2 / 1095)؛ | ب) عدم ارجاع اصطلاحات اخص به اصطلاح اعم؛ براى نمونه عبارت «ان اقتضى (العرض) قسمهْ‌ْ، فكم، فان اشتركت الاجزاء فى حد فمتصل، ان وجدت معا فمقدار، ذو بعد خط و ذو بعدين سطح، ذو ثلاثه جسم تعليمى و الا فزمان و ان لم تشترك فعدد...» ذيل خط، زمان، سطح، عدد و كم تكرار شده است (/1 545، 622، 634، 774 و 2 / 1095)؛ | ||
ج) مطالب بى‌ارتباط؛ براى مثال ذيل اصطلاح «ابتداء» گفته است: «الابتداء خلق الشىْ‌ْْء اول مره و الاعاده خلقه مره اخرى» (1/1)، و همين عبارت براى اصطلاح «اعاده» تكرار شده است (145/1). جملة «والاعاده خلقه مره اخرى» به اصطلاح «ابتداء» و عبارت «الابتداء خلق الشىْ‌ْْء اول مرهْ‌ْ» به اصطلاح «اعاده» ارتباط ندارد. | ج) مطالب بى‌ارتباط؛ براى مثال ذيل اصطلاح «ابتداء» گفته است: «الابتداء خلق الشىْ‌ْْء اول مره و الاعاده خلقه مره اخرى» (1/1)، و همين عبارت براى اصطلاح «اعاده» تكرار شده است (145/1). جملة «والاعاده خلقه مره اخرى» به اصطلاح «ابتداء» و عبارت «الابتداء خلق الشىْ‌ْْء اول مرهْ‌ْ» به اصطلاح «اعاده» ارتباط ندارد. | ||
همچنين عبارت «ان اقتضى (العرض) قسمه ... و ان لم يقتض شيئاً منهما فكيفيه اما محسوسه او نفسانيه او ...» ذيل خط، زمان، سطح، عدد، كم و كيفيت تكرار شده است (545/1، 622، 634، 774 و 1095 2 و 1103). | همچنين عبارت «ان اقتضى (العرض) قسمه... و ان لم يقتض شيئاً منهما فكيفيه اما محسوسه او نفسانيه او...» ذيل خط، زمان، سطح، عدد، كم و كيفيت تكرار شده است (545/1، 622، 634، 774 و 1095 2 و 1103). | ||
مطالب بى‌ارتباط افزون بر اين كه سبب تكرار متن در مواردى شده است، خواننده را نيز دچار سردرگمى مى‌كند؛ مثلاً ذيل اصطلاح «ابتداء» آمده است: «و الاراده المراد» و «كان (الاشعرىْ‌ْْ) يقول فى الادراك: ان الله تعالى هو المخترع له فى الابصار عند وجود الضياء و المقابله و لو اراد ان يخلقه مع عدم الضياء و المقابله كان على ذلك قادراً و كان كونه صحيحاً» (2/1). | مطالب بى‌ارتباط افزون بر اين كه سبب تكرار متن در مواردى شده است، خواننده را نيز دچار سردرگمى مى‌كند؛ مثلاً ذيل اصطلاح «ابتداء» آمده است: «و الاراده المراد» و «كان (الاشعرىْ‌ْْ) يقول فى الادراك: ان الله تعالى هو المخترع له فى الابصار عند وجود الضياء و المقابله و لو اراد ان يخلقه مع عدم الضياء و المقابله كان على ذلك قادراً و كان كونه صحيحاً» (2/1). | ||
| خط ۱۳۵: | خط ۱۳۵: | ||
4. عدم تعريف برخى اصطلاحات | 4. عدم تعريف برخى اصطلاحات | ||
براى مثال بى‌آنكه اصطلاح «ابانه» را تعريف كند، ذيل آن گفته است: «ذكر شيخنا ابوهاشم? فى التعداديات: انّ اللطف و الابانه لا يصح كونهما جهه لحُسن التكليف ...» (1/1). | براى مثال بى‌آنكه اصطلاح «ابانه» را تعريف كند، ذيل آن گفته است: «ذكر شيخنا ابوهاشم? فى التعداديات: انّ اللطف و الابانه لا يصح كونهما جهه لحُسن التكليف...» (1/1). | ||
نيز درباره اصطلاح «ابعاض» آورده است: «قال (ابوالهذيل): و وجدت المحدثات ذات ابعاض و ما كان كذلك فواجب ان يكون له كل و جميع ...» (6/1). همچنين ذيل اصطلاح «اجناس عاليه» گفته است: «ان اكثر الاجناس العاليه مما لايدرك بالحس، و لا بالوجدان، و لا بالبديهيهْ‌ْ، و لا بالتركيب العقلى، فانها بسائط فى العقل و قد يتصور بالرسوم و بتحليل ما يتصور من انواعها اليها» (25/1، 26). | نيز درباره اصطلاح «ابعاض» آورده است: «قال (ابوالهذيل): و وجدت المحدثات ذات ابعاض و ما كان كذلك فواجب ان يكون له كل و جميع...» (6/1). همچنين ذيل اصطلاح «اجناس عاليه» گفته است: «ان اكثر الاجناس العاليه مما لايدرك بالحس، و لا بالوجدان، و لا بالبديهيهْ‌ْ، و لا بالتركيب العقلى، فانها بسائط فى العقل و قد يتصور بالرسوم و بتحليل ما يتصور من انواعها اليها» (25/1، 26). | ||
نيز درباره اصطلاح «احياز» اين عبارت را نقل كرده است: «الأحياز و الجهات امور مختلفه بحقائقها متباينه بماهياتها» (45/1)، و ذيل دو اصطلاح «ثنويه» و «دهريون» گفته است: «مذهب الثنويه شحيث زعموا ان القادر على الخير يقع ذلك منه طباعا و لا يقدر على خلافه و كذلك القادر على الشر» (411/1)، «اهل الدهر الزاعمين بان الجسم لم يزل متحركا و حركاته محدَثهْ‌ْ» (590/1). | نيز درباره اصطلاح «احياز» اين عبارت را نقل كرده است: «الأحياز و الجهات امور مختلفه بحقائقها متباينه بماهياتها» (45/1)، و ذيل دو اصطلاح «ثنويه» و «دهريون» گفته است: «مذهب الثنويه شحيث زعموا ان القادر على الخير يقع ذلك منه طباعا و لا يقدر على خلافه و كذلك القادر على الشر» (411/1)، «اهل الدهر الزاعمين بان الجسم لم يزل متحركا و حركاته محدَثهْ‌ْ» (590/1). | ||