منطق، فلسفه
منطق، فلسفه، تألیف مرتضی مطهری (1298-1358ش)، جلد اول از مجموعه کلیات علوم اسلامی است. در این جلد، کلیاتی از مباحث منطق و فلسفه بهعنوان دو علم از علوم اسلامی مطرح میشود.
| منطق، فلسفه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مطهری، مرتضی (نويسنده) |
| ناشر | صدرا |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 13سده |
| چاپ | 1 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BBR/14م6آ5 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انگیزه نگارش
انگیزه اصلی نویسنده از تألیف این اثر، پرداختن به مسائل جامعه، بهویژه دغدغههای فکری نسل جوان مسلمان بود که نیازمند آشنایی صحیح با فرهنگ اسلامی و راهحل مسائل زمانه خود بودند.
این کتاب بر پایه تقریرات دروس استاد مطهری برای دانشجویان سالهای اول و دوم دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران و با هدف تسهیل فهم مبانی معارف اسلامی شکل گرفته است[۱].
ساختار
این کتاب، شامل یک مقدمه و دو بخش اصلی «منطق» و «فلسفه» است که هر بخش به دروس متعددی تقسیم شده است.
سبک نگارش
- روشنگر و آموزشی: کتاب با هدف آموزش مفاهیم بنیادی به دانشجویان تدوین شده و به همین دلیل، توضیحات واضح و گامبهگام از ویژگیهای برجسته آن است.
- سیستماتیک و مدون: مطالب در قالب دروس و بخشهای منظم، سازماندهی شدهاند که نشاندهنده رویکردی ساختارمند به موضوعات است.
- پرهیز از پیچیدگی غیر ضروری: با توجه به سطح علمی مخاطب دانشجو، سعی شده است که مطالب بدون اطناب و پیچیدگیهای غیر ضروری ارائه شوند تا فهم آنها آسان باشد.
- استدلالی و تحلیلی: در مباحث منطق و فلسفه، نویسنده از روش استدلال و تحلیل عمیق برای تبیین مفاهیم استفاده میکند.
اهمیت کتاب
این کتاب، یکی از آثار مهم استاد شهید مطهری است که روش و نگاه عمیق وی را به مباحث علوم اسلامی بازتاب میدهد و بهعنوان بخشی از یک سلسله ارزشمند از درسهای ایشان شناخته میشود.
گزارش محتوا
- درس اول (مقدمه): در این درس، به تبیین مفهوم «علوم اسلامی» و دستهبندی آن پرداخته میشود و علوم به دو دسته اصلی (اصولی و ابزاری) تقسیم میگرددد[۲] .
- بخش اول (منطق): این بخش مباحث منطقی را در پانزده درس (از درس دوم تا شانزدهم) عرضه میکند [۳].
درس دوم: در این درس از تعریف منطق و فایده آن و خطای ذهن سخن به میان میآید [۴]. درس سوم: این درس به موضوع علم منطق میپردازد و آن را «معرف» و «حجت» معرفی میکند که مربوط به تعریفات و تصدیقات است[۵] .
درس چهارم: در این درس، «ادراک» به «تصور» و «تصدیق» تقسیم میشود و تفاوت بین «علم حضوری» و «علم حصولی» شرح داده میشود. همچنین «علم» به «ضروری» و «نظری» طبقهبندی میگردد[۶]. درس پنجم: در این درس، مفاهیم «کلی» و «جزیی» و نیز «نسب اربع» (تساوی، عموم و خصوص مطلق، عموم و خصوص من وجه و تباین) و «کلیات خمس» (جنس، نوع، فصل، عرض خاص و عرض عام)، که در بحث تعریفات کاربرد دارند، توضیح داده میشود[۷].
درس ششم: این درس، به «حدود و تعریفات» اختصاص دارد و انواع سؤالات را بررسی میکند و روش تعریف صحیح اشیاء را آموزش میدهد[۸].
در ادامه، مبحث «تصدیقات» آغاز میشود و درس هفتم به تعریف «قضیه» و انواع آن میپردازد[۹] . درس هشتم، تقسیمات قضایا را از جنبههای مختلف، شرح میدهد[۱۰].
درس نهم به «احکام قضایا» میپردازد و روابط بین قضایا مانند «تناقض»، «تضاد» و «تداخل» را بررسی میکند[۱۱]. درس دهم، بهتفصیل «تناقض» و «عکس» (قواعد تبدیل قضایا) را بیان میکند و شرایط صحت هریک را توضیح میدهد[۱۲] . در بقیه دروس از «قیاس»، «اقسام قیاس»، «ارزش قیاس» و «صناعات خمس» بحث میشود.
- بخش دوم (فلسفه): این بخش مشتمل بر ده درس است.
درس اول، به پرسش «فلسفه چیست؟» پاسخ میدهد. این درس تعریف لغوی و اصطلاحی فلسفه را بررسی کرده و اصطلاح «فلسفه» در بین مسلمانان و معنای «علم اعلی» را توضیح میدهد[۱۳] . درس دوم نیز ادامه بحث «فلسفه چیست؟» است و به «مابعدالطبیعه» (متافیزیک)، تحولات فلسفه در عصر جدید و چگونگی «جدا شدن علوم از فلسفه» میپردازد[۱۴].
درس سوم به دو مکتب اصلی «فلسفه اشراق» و «فلسفه مشاء» میپردازد و تفاوتهای بنیادین آنها را در روش تحقیق و منابع معرفت بیان میکند[۱۵] . درس چهارم به بررسی «روشهای فکری اسلامی» بهصورت جامعتر پرداخته و علاوه بر اشراق و مشاء، به روشهای عرفانی و کلامی نیز اشاره میکند[۱۶].
درس پنجم، «حکمت متعالیه» ملاصدرا را معرفی میکند که تلاش کرده است تا مکاتب فکری اسلامی را ترکیب کند و نظامی جامع را ارائه دهد [۱۷] . درس ششم، به «مسائل فلسفه» میپردازد و مفاهیم بنیادی «وجود» و «ماهیت» را بررسی کرده و اختلاف نظرها درباره «اصالت وجود» یا «اصالت ماهیت» را مطرح میکند[۱۸].
درس هفتم، مفاهیم «عینی» و «ذهنی» در وجود را تبیین میکند و به مسئله «حقیقت و خطا» در ادراکات انسانی میپردازد و چگونگی تطابق ذهن با واقعیت را مورد بحث قرار میدهد[۱۹] . درس هشتم، مباحث «حادث و قدیم» و «متغیر و ثابت» را کاوش میکند و دیدگاههای فلسفی درباره ازلی یا ابدی بودن موجودات و تغییر و تحول در هستی را شرح میدهد[۲۰].
در درس نهم، مفهوم «علت و معلول» بهعنوان یکی از بنیادیترین مسائل فلسفه تحلیل و انواع علل و ارتباط ضروری بین علت و معلول توضیح داده میشود[۲۱] . درس دهم به «وجوب و امکان و امتناع» میپردازد. این مفاهیم در تحلیل هستی و اثبات وجود واجبالوجود کاربرد دارند[۲۲].
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه چاپ اول، ص8
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص13-14
- ↑ ر.ک: همان، ص13-18
- ↑ ر.ک: همان، ص21-26
- ↑ ر.ک: همان، ص27-30
- ↑ ر.ک: همان، ص31-35
- ↑ ر.ک: همان، ص36-42
- ↑ ر.ک: همان، ص43-48
- ↑ ر.ک: همان، ص49-52
- ↑ ر.ک: همان، ص53-61
- ↑ ر.ک: همان، ص62-66
- ↑ ر.ک: همان، ص67-73
- ↑ ر.ک: همان، ص123-133
- ↑ ر.ک: همان، ص134-141
- ↑ ر.ک: همان، ص142-151
- ↑ ر.ک: همان، ص152-157
- ↑ ر.ک: همان، ص158-163
- ↑ ر.ک: همان، ص164-169
- ↑ ر.ک: همان، ص170-175
- ↑ ر.ک: همان، ص176-188
- ↑ ر.ک: همان، ص189-193
- ↑ ر.ک: همان، ص194-197
منابع مقاله
مقدمه چاپ اول و متن کتاب.