غریب نهج‌البلاغة

غریب نهج البلاغة
پدیدآوران	سعداوی، عبدالکریم حسین (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	أسبا‌به‌، أنواعه‌، توثیق‌ نسبته‌، دراسته‌
ناشر	فرصاد
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1429ق - 2008م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/س7غ4 38/5 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

غریب نهج‌البلاغة، نوشته عبدالکریم حسین سعداوی است. او در این اثر واژه‌ها و ترکیب‌های نامأنوس نهج‌البلاغه را به لحاظ اسباب، انواع، وثاقت و خوانش آن‌ها بررسی کرده است. «صباح عباس سالم» بر این کتاب تقریظ نوشته است.

سعداوی با بررسی مفهوم فراگیر واژه «غرابت»، مفهوم ویژه‌ای را که این واژه در نهج‌البلاغه دارد، کاوش نموده است. آنچه در بررسی واژه‌های غریب رواج دارد، پژوهش واژه‌های مفرد است؛ اما نویسنده این‌گونه واژه‌ها را در سیاق ترکیبیش نیز بررسی کرده است. او به اسبابی از غرابت واژه‌های ترکیبی می‌پردازد که پیشتر، تحقیق نگردیده و از آن‌ها در مفردات غریب یاد نشده است. او برای تبیین اسباب غرابت واژه‌های ترکیبی، آن‌ها را به دو بخش «نحوی» و «بلاغی» تقسیم نموده است که در این بخش اخیر، غرابت‌های نظم، کنایه، تشبیه، استعاره و نیز انواعی از تغریباتی که در یک نص از نصوص نهج البلاغه گرد هم آمده‌اند، دیده می‌شود. سعداوی در این راه تازه‌ای که در پژوهش خود پی گرفته است، پیش از پرداختن به اسباب غرابت واژه‌ها در نهج البلاغه، در درستی و وثوق نص‌های این کتاب تحقیق نموده است و در این کار به صدها مصدری که نص‌های نهج البلاغه را از خطبه‌ها، رساله‌ها و حکمت‌ها در بازه زمانی پیش از میلاد «سید رضی» در خود گنجانده‌اند، استناد می‌کند. این کار، جایگاه ویژه و غیر معمولی برای او در میان محققان به ارمغان آورده است.‏

سعداوی وثاقت نزدیک به هزار و دویست واژه غریب را در نسبتی که به امام علی(ع) پیدا می‌کند به همراه نصوصی که آن‌ها را دربردارد، بررسی می‌کند. او کتابش را در چهار باب و دوازده فصل تنظیم نموده است؛ باب اول، مقدمه‌ای است که نخست، در آن مباحثی را در غرابت عمومی واژه‌ها و غرابت خاصی که در واژه‌های نهج البلاغه است، ارائه می‌دهد؛ سپس، وثاقت نص نهج البلاغه را می‌کاود و در بخشی از آن به خطبه‌ها و در بخش دیگر، به پیشینه نصوص کلام امیرمؤمنان (پیش از آنکه سید رضی آن‌ها را در کتابی به نام نهج‌البلاغه گردآوری کند) می‌پردازد. همچنین، جایگاه مؤلفان نصوصی را که معاصر سید رضی‌اند و تا سال درگذشت او (486ق) می‌زیسته‌اند، در تحقیق خود جای می‌دهد. سعداوی دوست داشته است که در فصل دیگری به بررسی وثاقت نصوص نهج‌البلاغه در ده قرن اخیر (از سال 486ق تا کنون) بپردازد. اما این کار، توازن مباحث اصلی کتابش را به هم می‌ریخته است و از سوی دیگر، چه بسا برخی بگویند که کتابت و نقل این‌گونه نصوص به دوره‌های پس از سید رضی مربوط است و به موضوع ربط ندارد.

سعداوی در باب دوم، واژگان غریب را به لحاظ لفظ، معنی و اشتقاق بررسی می‌کند. او باب سوم را با غرابت ترکیب واژه‌ها آغاز می‌کند و مباحثی در غرابت سیاق کلّی (با وجود روشنی و روانی واژه‌های آن)، غرابت سیاق به سبب دشواری واژه‌ها و گرهی که در آن‌ها است و نیز به سبب بلندای فصاحت‌شان است، ارائه می‌دهد. او در باب چهارم که در «غرابت نظم» است، به غرابت سیاق نظم از نوع «مقابله»، «معانی» و «انشاء» بدون آنکه به اغراض دیگری که در علم معانی و بدیع دنبال می‌شود، بپردازد. همچنین، در این باب به غرابت از دریچۀ علم بیان می‌نگرد و در آن به غرابت سیاق نظم از نوع تشبیه و استعاره می‌پردازد. البته، از نوع کنایی آن جداگانه بحث می‌کند؛ زیرا در اینکه «کنایه» از علم بیان به شمار می‌آید، تردید است. دیگر اینکه، کنایه این ظرفیت دارد که هم در شمار «مجاز» و هم در شمار «حقیقت» شمرده شود. پایان‌بخش این باب، بحثی در غرابت سیاق کلی نص در انواع غرابت‌ها است. سعداوی معجمی از واژه‌های غریب را نیز برای مباحث خود تنظیم کرده است.‏

منابع مقاله

1. مقدمه نویسنده.
2. تقریظ کتاب.