دو رساله در وجود ذهنی: رسالة في تحقيق الوجود الذهني و رسالة فی الوجود الذهني

دو رساله در وجود ذهني
پدیدآوران	اب‍ي‍وردي‌، ابوالحسن ‌بن احمد (نویسنده) صدر، عبدالباقي (نویسنده) خادمي، حميدرضا (محقق) حصاري، رضا (نویسنده)
ناشر	مولي
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	1444ق.= 1402ش.
چاپ	يکم
شابک	‎9ـ178ـ339ـ600ـ978
موضوع	شناخت (فلسفه اسلامي) فلسفه اسلامي
زبان	عربي - فارسي
کد کنگره	‏9الف3و / 55 BBR

دو رساله در وجود ذهنی: رسالة في تحقيق الوجود الذهني و رسالة فی الوجود الذهني تألیف ابوالحسن کاشانی و عبدالباقی صدر؛ در این کتاب دو رساله در وجود ذهنی توسط حمیدرضا خادمی، رضا حصاری تصحیح شده است. از دلایل تصحیح این دو رساله می‌توان به این موارد اشاره کرد: اهمیت خاصی که بحث وجود ذهنی میان سایر مباحث فلسفی دارد؛ ضرورت احیاء و تصحیح متون فلسفی؛ نکات و مطالب تازه‌ای که میان مباحث مطرح‌شده در هر دو رساله دیده می‌شود؛ اثرپذیری چشمگیر و قابل توجه صدرالمتألهین از ابوالحسن کاشانی در بحث وجود ذهنی.

ساختار

پس از پیشگفتار چهار بخش قرار گرفته است. در بخش اول پیشینۀ بحث مورد بررسی قرار گرفته، در بخش دوم ادلۀ اثبات وجود ذهنی بررسی شده، در بخش سوم به تبیین اشکال مشهور در بحث وجود ذهنی پرداخته شده و در بخش چهارم پس از معرفی شخصیت ابوالحسن کاشانی به هر یک از دو رساله رسالة فی تحقیق الوجود الذهنی (ابوالحسن کاشانی) و رسالة فی الوجود الذهنی (عبدالباقی صدر) پرداخته شده است.

گزارش کتاب

مسئلۀ مهم وجود ذهنی از جمله مسائل مورد توجه و اساسی در فلسفۀ اسلامی است که برخی از حکیمان منکر تحقق آن شده‌اند و بسیاری دیگر آن را پذیرفته‌اند. امروزه تحقیق و بررسی پیرامون این موضوع به دلیل پیوند این بحث با مباحث معرفت‌شناسی از اهمیت بسزایی برخوردار است. اساساً تبیین پیشینه و ریشه‌های تاریخی هر یک از مسائل فلسفی از یک‌سو سبب ارائۀ تصویری جامع و کامل از هر بحث می‌شود و از سوی دیگر زمینۀ تفکر و تأمل عمیق را دربارۀ آن موضوع فراهم می‌کند.

در این کتاب دو رساله در وجود ذهنی از ابوالحسن کاشانی و عبدالباقی صدر تصحیح شده است. از دلایل تصحیح این دو رساله می‌توان به این موارد اشاره کرد: اهمیت خاصی که بحث وجود ذهنی میان سایر مباحث فلسفی دارد؛ ضرورت احیاء و تصحیح متون فلسفی؛ نکات و مطالب تازه‌ای که میان مباحث مطرح‌شده در هر دو رساله دیده می‌شود؛ اثرپذیری چشمگیر و قابل توجه صدرالمتألهین از ابوالحسن کاشانی در بحث وجود ذهنی.

رسالۀ اول نوشتۀ ابوالحسن کاشانی است. او از جملۀ فقها، متکلمین، فیلسوفان، ستاره‌شناسان و ریاضی‌دانان قرن دهم هجری است که در دوران شاه طهماسب صفوی می‌زیست. از تاریخ و زمان ولادت وی خبر دقیق و موثقی گزارش نشده است؛ ولی بر اساس منابع و مدارک موجود می‌توان گفت وی در شهرستان قاین از توابع خراسان چشم به جهان گشود و پس از چندی ساکن کاشان شد. تاریخ وفات وی در سال 966 قمری است. از این رسالۀ او تا کنون پنج نسخه شناسایی شده است. وی این رساله را به یک لمعه و دو اشراق تقسیم می‌کند و چهار دلیل بر اثبات وجود ذهنی اقامه می‌کند.

دلیل نخست: کاشانی با تمسک بر ثبوت احکام ایجابی بر امور معدوم سعی در اثبات وجود ذهنی کرده است. دلیل دوم: این برهان بر اساس تصور امور معدوم است همراه با طرح یک اشکال و پاسخ بدان. دلیل سوم: این دلیل بر مبنای انتزاع امر واحد و یگانه از امور مختلف و متباین است که در ضمن آن دو اشکال و پاسخ بدان مطرح شده است. دلیل چهارم: این استدلال بر توجه به تصور صفات معدوم مانند امتناع و لاامکان است. این دلیل بدون ذکر هرگونه اشکالی بر آن بیان شده است.

کاشانی در اشراق نخست به ذکر اشکالات مطرح‌شده در مسئلۀ وجود ذهنی پرداخته است. کاشانی نه اشکال را مطرح می‌کند و معتقد است چهار اشکال نخست از سوی فلاسفه و متکلمین ذکر شده و سایر اشکالات را خود وی طرح و بیان کرده است. او در اشراق دوم سعی در پاسخ به اشکالات مطرح‌شده در مسئلۀ وجود ذهنی کرده است.

رسالۀ دوم تصحیح‌شده در این کتاب نوشتۀ عبدالباقی صدر است که هیچ آگاهی از زندگانی او در دست نیست؛ تنها می‌توان گفت وی پس از حکما و فلاسفه و عرفایی همانند محقق دوانی، عبدالرحمن جامی، فخر رازی، سید سند، محقق طوسی و حکیم قوشجی می‌زیست و به اقوال و آرای آنها مراجعه داشته و در این رساله به دیدگاه‌های آنان استناد می‌کند. تنها نسخۀ شناسایی‌شدۀ این رساله در کتابخانۀ ملی ملک نگهداری می‌شود که تاریخ کتابت آن سال 964 قمری است.

وی در این رساله در ابتدا به دلایل مطرح‌شده دربارۀ اثبات وجود ذهنی می‌پردازد و سپس به دلایل منکرین وجود ذهنی اشاره می‌کند.

در پیش‌گفتار کتاب پژوهشی در سیر تاریخی براهین وجود ذهنی و تبیین دیدگاه‌های حکما و متکلمان پیرامون هر یک از ادله و ارائۀ دورنمایی از مطالب مطرح‌شده در هر یک از این رساله‌ها، به غنای علمی کتاب افزوده است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی ادبیات