الرحلة المکیة (تاریخ سیاسی و اجتماعی مشعشعیان)

الرحلة المکیة (تاریخ سیاسی و اجتماعی مشعشعیان)
پدیدآوران	مشعشعی، علی بن عبدالله (نويسنده) جزائری، سید نورالدین محمد بن نعمت‌الله (مترجم) نصر، عارف ( مقدمه نويس) نصر، عارف ( مصحح) امیری، مصطفی ( مترجم)
ناشر	مرکز پژوهشی ميراث مکتوب
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1396ش
چاپ	1
موضوع	مشعشعیان - خوزستان - تاریخ - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/و55 م54041 2017 DSR
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الرحلة المكية (تاریخ سیاسی و اجتماعی مشعشعیان)، نوشته سید علی بن عبدالله مشعشعی (قرن 12) است که به قلم سید نورالدین محمد بن نعمت‌الله جزائری (۱۰۸۸-۱۱۵۸ق)، محدث و ادیب امامی، با افزوده‌هایی ترجمه شده و «عارف نصر» آن را با مقدمه، تصحیح و تعلیقه‌های خود عرضه کرده است.

نویسنده با پنج واسطه به بنیان‌گذار مشعشعه (محمد بن فلاح) و مترجم با سه واسطه به سید نعمت‌الله جزائری می‌رسد‏. «الرحله» اثری نفیس و مهم است؛ زیرا یکی از بزرگان و والیان مشعشعی آن را نوشته و از درون به ساختار سیاسی و اجتماعی زمانه مشعشعیان نگاه کرده است. این کتاب در قرن دوازدهم به دستور محمدعلی‌میرزا، شاهزاده قاجاری ترجمه شد. مترجم نیز مجموعه مهمی از تعلیقه‌ها را به اصل کتاب افزوده و آن را تا سرحد یک تألیف جداگانه بالا برده است. البته او شمار فراوانی از مکاتبه‌ها و سندهای مشعشعیان را، که گوشه‌هایی از تاریخ آنان را وامی‌نماید، حذف نموده است؛ ازاین‌رو مصحح (عارف نصر) آن حذفیات را از نسخه اصلی (عربی) گِرد آورده و همراه با مقاله مهم مهندس جهان‌گیر قائم‌مقامی با عنوان «ذیل تاریخ مشعشعیان» که داده‌ها و اسناد ارزشمندی را در بر دارد، به پایان این اثر افزوده است‏.

«الرحلة»، از منابع مشهور و تا حدودی یگانه تاریخ مشعشعیان است. تاریخ‌پژوهانی چون احمد کسروی (1269-1324ش)، کتاب «الرحلة المكية» را مبنایی برای دوره تاریخی آنان در اثر خود، «تاریخ پانصدساله خوزستان» نموده است. ‏این کتاب چون محتوای جُنگ‌مانندی دارد، با یک نام واحد شناخته نمی‌شود. البته در این میان، نام «الرحلة المكية» با محتوای تاریخی کتاب نمی‌خواند. «تاريخ الصفوية»، «تاریخ خاندان مشعشعی ولایت حویزه»، «مشعشعیان»، «تاریخ مشعشعیان» و «الرحلة الحجازية»، نام‌های دیگر این کتابند. مصحح برای آگاه ‌شدن خواننده از محتوای کتاب، پس از نام «الرحلة المكية»، عبارت (تاریخ سیاسی و اجتماعی مشعشعیان) را به آن افزوده، تا با کتاب‌های دیگری که به این نامند، همانند نشود.

«الرحلة المكية»، سرشار از صبغه وطن‌دوستی و شناختن رجال، مفاخر، سندها، مکتوب‌های دست اول و جغرافیای تاریخی منطقه و همچنین رجال‌نویسی و گزیده‌آوری از اشعار و نوشته‌های شاعران و عالمان زمانه است. داده‌های کتاب رخدادهایی را از آغاز فرمانروایی شاه عباس صفوی (996ق، به بعد) در بر داشته و ارزش آن‌ها در حوادثی که در زمان والی‌گری خود نویسنده روی داده‌اند، بیشتر می‌شود. همچنین، ثبت کاملی از مکاتبه‌های میان صفویان و مشعشعیان، ویژگی ممتاز این اثر است. متأسفانه، مترجم با اشاره شاهزاده قاجار بسیاری از اشعار و اسناد و مکاتبات را حذف کرده است. البته او مجموعه‌ای بسیار نفیس از معلومات دست اول را که در کتاب‌های دیگر یافت می‌شده و یا خود از معمّرین شنیده، به ترجمه‌اش افزوده است‏.

کتاب با توجه به اهمیت محتوا در سه بخش تنظیم شده است؛ نویسنده، نخست، تاریخ مشعشعیان را در دوره استقلال (914-845ق) نوشته است. او این دوره را با نگاهی به تاریخ عراق که در کتاب «تاریخ غیاثی» آمده و خود متأثر از «مجالس المؤمنين» قاضی نورالله مرعشی (1019-956ق) است، تدوین نموده است. دوم، رخدادهای سال‌های (1088-914ق) را در بر دارد که از شنیده‌ها و روایت‌های مقبول خاندانش (تاریخ شفاهی) به دست آورده است و سوم، رویدادهای مقارن ولادت و والی‌گری‌اش را تا 1128ق، پوشش می‌دهد. نویسنده ثبت وقایع را دور از تعصب و قبیله‌گرایی انجام داده، گاه بر رفتار خاندانش نیز خورده می‌گیرد. او همچنین، برخلاف تاریخ‌نگاری درباری، فقط به تدوین تاریخ سیاسی و اقدامات نظامی بسنده نکرده، بلکه بسیاری از جنبه‌های اجتماعی، اقتصادی و اعتقادی (مانند ضرب سکه، مذهب خوزستان، روند انفصال و الحاق قبیله‌ها و عشایر عرب و...) را نشان داده است‏. «عارف نصر» نیز برای فراهم‌ آوردن این کتاب، از سه نسخه در کتابخانه‌های «سپهسالار، مجلس شورای اسلامی و ملی» بهره‌ گرفته ‌است‏.

منابع مقاله

پیشگفتار و دیباچه.