نمایش مبدأ برای الأسس الحديثية والرجالية عند العلامة الشيخ محمدتقی المجلسي

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR36460J1.jpg
| عنوان =الأسس الحديثية والرجالية عند العلامة الشيخ محمدتقی المجلسي
| عنوان‌های دیگر =
|پدیدآورندگان 
| پدیدآوران =[[مسعودی، عبدالهادی]] (نویسنده)
 
[[جدیدی‌نژاد، محمدرضا]] (نویسنده)
|زبان 
| زبان = عربی
| کد کنگره =/ج4الف5 / 108/7 BP ‏
| موضوع =
|ناشر 
| ناشر =مؤسسه علمي فرهنگی دار الحديث. سازمان چاپ و نشر 
| مکان نشر =ايران - قم 
| سال نشر =1427ق. = 1385ش. 
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE36460AUTOMATIONCODE
| چاپ =چاپ اول 
| شابک =964-493-103-3
| تعداد جلد =1
| کتابخانۀ دیجیتال نور =36460
| کتابخوان همراه نور =
| کد پدیدآور =11172-05914
| پس از =
| پیش از =
}}

'''الأسس الحديثية والرجالية عند العلامة الشيخ محمدتقی المجلسي'''، اثر [[جدیدی‌نژاد، محمدرضا|محمدرضا جدیدی‌نژاد]] و [[مسعودی، عبدالهادی|عبدالهادی مسعودی]]، کتابی است در سبک‌شناسی [[مجلسی، محمدتقی|علامه محمدتقی مجلسی]] (متوفی 1070ق) در علوم حدیث، با تأکید بر دو کتاب «[[روضة المتقين في شرح من‌ لايحضره‌ الفقيه|روضة المتقين]]» و «[[لوامع صاحبقراني المشتهر بشرح الفقيه|لوامع صاحب‌ قرانی]]» وی.

==اهمیت کتاب==
در اثر حاضر، نکته‌های مهمی که [[مجلسی، محمدتقی|محمدتقی مجلسی]] در دو کتاب یادشده افاده نموده، استخراج شده و با ترتیب منطقی و عناوین مناسب، در جای خود درج شده است<ref>ر.ک: بی‌نام، تازه‌های کتاب، همایش و...، ص91</ref>.

==ساختار==
کتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در سه باب و هر باب در چندین فصل، سامان‌دهی شده است.

اثر حاضر، در واقع گزارشی است از زندگی و تلاش‌های فکری و علمی [[مجلسی، محمدتقی|علامه محمدتقی مجلسی]] از فقیهان و محدثان سده یازدهم هجری. نویسنده در ابتدا، شرح زندگی، آثار و تحصیلات وی و سپس تاریخچه‏ای از علم درایه، حدیث، رجال و سبک‌ها و مکاتب قدما در فهم حدیث و شناخت راویان را در اختیار خواننده قرار داده و روشنگری‏هایی راجع به کتب اربعمائة، مشایخ حدیث، اصطلاحات رجالیون و اعلام جرح و تعدیل ارائه نموده است و سپس نگرش‌ها و دیدگاه‌های [[مجلسی، محمدتقی|محمدتقی مجلسی]] پیرامون تصحیح اخبار، معرفات وضع، الفاظ مدح و ذم، کیفیت تحمل حدیث، تنویع خبر، فقه الحدیث، فهم متن حدیث و مراحل فهم حدیث بررسی و تحلیل شده و در ضمن آن، اصطلاحات علمی متعددی در زمینه درایه، حدیث و رجال شناسایی شده است<ref>ر.ک: بی‌نام، گیسوم</ref>.

==گزارش محتوا==
در مقدمه، زندگی‌نامه مرحوم [[مجلسی، محمدتقی|محمدتقی مجلسی]] آمده و اطلاعات جامع و مفیدی از وی به شرح ذیل، در اختیار خواننده قرار گرفته است: نام، نسب و نحوه ولادت<ref>ر.ک: مقدمه، ص13</ref>، والدین<ref>ر.ک: همان، ص13-‌14</ref>، اولاد<ref>ر.ک: همان، ص14</ref>، نظر علما<ref>ر.ک: همان، ص16</ref>، تولیت منصب امامت جمعه<ref>ر.ک: همان، ص17</ref>، متهم شدن به تصوف<ref>ر.ک: همان، ص21</ref>، شیوخ<ref>ر.ک: همان، ص23</ref>، شاگردان و کسانی که از وی، اخذ روایت کرده‌اند<ref>ر.ک: همان، ص28</ref>، تألیفات<ref>ر.ک: همان، ص33</ref> و آثار منسوب به او<ref>ر.ک: همان، ص41</ref> وفات و مدفن<ref>ر.ک: همان، ص44</ref>.

در مقدمه، همچنین به بررسی و بحث پیرامون دو کتاب «[[روضة المتقين في شرح من‌ لايحضره‌ الفقيه|روضة المتقين]]» و «[[لوامع صاحبقراني المشتهر بشرح الفقيه|لوامع صاحب‌قرانی]]» و روش مؤلف در شرح مطالب آن، پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص45-‌55</ref>.

در باب اول در چهار فصل زیر، تاریخ حدیث و رجال از نگاه [[مجلسی، محمدتقی|علامه مجلسی]]، بررسی شده است:

در فصل نخست، مصادر اولیه حدیث شیعه، مورد بحث و بررسی قرار گرفته<ref>ر.ک: متن کتاب، ص59</ref> و در فصل دوم، ضمن اشاره به فرق زیدیه، کیسانیه، فطحیه، ناووسیه، واقفیه، اسماعیلیه، غلات و بتریه، به بررسی معنای غلو نزد علما و نظر [[مجلسی، محمدتقی|علامه مجلسی]] پیرامون آن، پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص69-‌65</ref>.

در فصل سوم، به بحث پیرامون مشایخ حدیث و کتب آنها پرداخته شده<ref>ر.ک: همان، ص76-‌96</ref> و در فصل چهارم، اعلام جرح و تعدیل مانند [[نجاشی، احمد بن علی|ابوالعباس احمد بن علی بن احمد نجاشی اسدی]] (372-‌459ق)، [[طوسی، محمد بن حسن|ابوجعفر محمد بن حسن طوسی]] (385-‌460ق) ملقب به شیخ‌الطائفه و [[ابن غضائری، احمد بن حسین|ابوالحسین احمد بن حسین بغدادی]]، معروف به [[ابن غضائری، احمد بن حسین|ابن غضائری]] (متوفی اواسط قرن پنجم هجری) و روش آنها در جرح و تعدیل روات، مورد بحث قرار گرفته است<ref>ر.ک: همان، ص99-‌117</ref>.

در باب دوم در شش فصل به شرح ذیل، به مصطلحات دانش حدیث از نگاه علامه مجلسی توجه شده است:

در فصل اول، از موضوع تصحیح اخبار، سخن به میان آمده است. تصحیح اخبار، به دو طریق صورت می‌گیرد:
# روش متقدمین که عبارت است از حکم به صحت روایاتی که قرائن داخلی و خارجی بر صدور آنها از معصوم(ع) وجود دارد، مانند تکرار در مصادر اولیه (اصول اربعمائة و کتب معتبر)؛ هرچند، برخی از رجال طریق آن روایت، به صاحب خبر، ضعیف باشند؛ زیرا تکرار، کاشف از وجود اصلی برای حدیث و اهتمام علما به نقل آن روایت، می‌باشد.
# روش متأخرین که عبارت است از بررسی رجال سند و تقسیم روایاتی که صلاحیت برای عمل را دارند، به صحیح، موثق و حسن<ref>ر.ک: همان، ص121-‌122</ref>.

در فصل دوم، به معرفی معرفات وضع، پرداخته شده است. معرفات وضع، مؤلفه‌ها و شاخص‌هایی هستند که به‌وسیله آنها، می‌توان وضع و جعل حدیث را تشخیص داد که برخی از آنها، عبارتند از:
# اقرار واضع به وضع؛
# وجود قرینه‌ای که قائم‌مقام اعتراف می‌باشد، مانند نقل حدیث از شیخی که در شهری است که راوی بدان سفر نکرده یا شیخی که راوی پس از وفات او به دنیا آمده باشد؛
# رکیک بودن الفاظ و معانی روایت؛
# مخالفت روایت با دلالت قطعی قرآن، عقل یا سنت متواتر و عدم قبول تأویل؛
# دفع شدن به‌واسطه حس و مشاهده، مانند: «الباذنجان شفاء من كل داء»؛
# اینکه روایت، دربردارنده امر خطیری بوده و فقط از طریق یک نفر روایت شده باشد، مانند عدم ارث گذاشتن انبیا و صدقه بودن ماترک آنها؛
# افراط در ثواب عظیم برای عمل کوچک و یا برعکس<ref>ر.ک: همان، ص143-‌145</ref>.

در فصل سوم، به معرفی انواع خبر، اعم از متواتر و واحد و تقسیم خبر واحد، پرداخته شده<ref>ر.ک: همان، ص151</ref> و در فصل چهارم، کیفیت تحمل حدیث و صیغه‌های ادای آن، شامل «السماع من الشيخ»، «القراءة علی الشيخ»، «الإجازة»، «المناولة»، «الكتابة»، «الإعلام» و «الوجادة»، توضیح داده شده است<ref>ر.ک: همان، ص161</ref>.

در فصل پنجم، الفاظ مدح و ذم، توضیح داده شده است و خاطرنشان شده که مدح، اعم از وثاقت است؛ یعنی الفاظ مدح گاهی دال بر وثاقت هستند (مانند ثقه، عدل و...) و گاه نیستند (مثل مرضی، عابد و...). ذم نیز اعم از جرح است.
در ادامه الفاظ مزبور مفصلا تشریح شده‌اند<ref>ر.ک: همان، ص167-‌177</ref>.

در فصل ششم، به توضیح و تشریح اصطلاحات مربوط به علم درایه و رجال، پرداخته شده است که از جمله آنها، می‌توان از «ابوابراهیم»، «ابواسحاق»، «ابوجعفر»، «ابوجعفر ثانی»، «ابوالحسن»، «ابوالحسن ماضی»، «ابوعبدالله»، «ابومحمد»، «الأثر»، «إرسال الحديث»، «التقطيع»، «جواز نقل الحديث بالمعنی ورجحان النقل باللفظ»، «الخبر المعلول»، «رجحان إعراب الحديث ونقله بالعربي»، «الرجل»، «السند أو الطريق»، «السنة»، «شرطة الخميس»، «الشيخ»، «صاحب الناحية»، «العالم»، «العبد الصالح»، «الفرض»، «الفقيه»، «الماضي الأخير»، «مشايخ الإجازة»، «الموقوف والمضمر»، «المولی»، «النوادر» و «الواجب» نام برد<ref>ر.ک: همان، ص179-‌193</ref>.

در باب سوم، در چهار فصل زیر، روش علامه مجلسی در شرح و فهم احادیث (فقه الحدیث) مورد بحث و بررسی قرار گرفته است:
در فصل اول، ابتدا به تعریف فقه الحدیث پرداخته شده و سپس، به جایگاه و اهمیت آن، اشاره گردیده است<ref>ر.ک: همان، ص197-‌198</ref>.

فهم حدیث، امری عارضی و بسیط نیست و فهم اکثر احادیث، نیاز به عبور از دو مرحله دارد: فهم متن و فهم معنای مقصود. اما پیش از این دو مرحله، نیاز به احراز صحت متن و صواب انتساب آن به معصوم(ع) وجود دارد. نویسنده در فصل دوم این باب، در قالب امور زیر، به نیازهای مقدماتی برای فهم متن حدیث، اشاره نموده است:
# آگاهی نسبت به نسخ متعدد و مشاهده مرویات مختلف روات و کتب حدیث؛
# کشف تصحیف و تحریف عمدی یا غیر عمدی در روایات؛
# پیدا کردن تمامی متن روایت در صورت تقطیع شدن آن؛
# توجه به نقل به معنی<ref>ر.ک: همان، ص203-‌209</ref>.

در فصل سوم، به‌صورت مفصل، به توضیح دو مرحله فوق در فهم متن روایات پرداخته شده است:

الف)- فهم متن: برای فهم متن حدیث، التفات و آگاهی به برخی امور، لازم است که از جمله آنها، عبارتند از:
# شرح معنای کلمات<ref>ر.ک: همان، ص215</ref>؛ 
# فهم اصطلاحات و صیاغات اصطلاحی<ref>ر.ک: همان، ص218</ref>؛
# آشنایی با استعمالات مجازی و کنایی<ref>ر.ک: همان، ص224</ref>؛
# آگاهی به تفسیر کنایات<ref>ر.ک: همان، ص229</ref>.

ب)- فهم مقصود: که به‌وسیله قرائن زیر، امکان‌پذیر است:
# قرائن داخلی، شامل: تعلیل امام(ع)، سؤال راوی و فهم راوی نخست<ref>ر.ک: همان، ص233-‌242</ref>.
# قرائن مقامی که عبارتند از وضع و حال مخاطب امام(ع)<ref>ر.ک: همان، ص245</ref>.
# قرائن لفظی منفصل که عبارتند از تبیین مجمل، تقیید مطلق و حل و جمع اخبار متعارض<ref>ر.ک: همان، ص250-‌257</ref>.

در فصل چهارم، به توضیح برخی از موانع فهم حدیث، پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص265</ref>.

گفتنی است در این کتاب، در مواردی که عبارت [[مجلسی، محمدتقی|علامه مجلسی]] نیاز به توضیح داشته، پیش از نقل عبارت ایشان، توضیح لازم آمده است<ref>ر.ک: بی‌نام، تازه‌های کتاب، همایش و...، ص91</ref>.

در انتهای کتاب، مطالبی تحت عنوان «الملحقات»، به زبان فارسی، در موضوعاتی مانند: سنت قدما در نگارش احادیث، اقسام خبر، اجازه حدیث و طرق قبول آن، قانون محدثین در ارائه حدیث و سند و طریق حدیث، آمده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص269-‌286</ref>.

==وضعیت کتاب==
فهرست اجمالی مطالب در ابتدا و فهرست تفصیلی آن، به‌همراه فهرست مصادر و مراجع مورد استفاده نویسنده، در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع<ref>ر.ک: پاورقی، ص232</ref>، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص252</ref>.

==پانویس ==
<references />

==منابع مقاله==
# مقدمه و متن کتاب.
#[[:noormags:341538|بی‌نام، «تازه‌های کتاب، همایش و...»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کتاب ماه دین، خرداد و تیر و مرداد 1386، شماره 117 و 118 و 119]]. 
# [https://www.gisoom.com/book/1458912/ بی‌نام، برگرفته از شبکه جامع کتاب «گیسوم»، چهارشنبه پنجم آبان 1400]


==وابسته‌ها==
{{وابسته‌ها}}

[[روضة المتقين في شرح من‌ لايحضره‌ الفقيه]]

[[لوامع صاحبقراني المشتهر بشرح الفقيه]]

[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
[[رده:حدیث]]
[[رده:علم الحدیث]]
[[رده:آثار کلی علم الحدیث]]
[[رده:دی (1400)]]