نمایش مبدأ برای هداية الأصول (شرح فارسی باب حادی‌عشر)

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR14791J1.jpg
| عنوان =هداية الأصول
| عنوان‌های دیگر =الباب الحادي عشر. شرح 

شرح فارسی بر باب حادي عشر 
| پدیدآوران = 
[[مؤلف ناشناخته (قرن 10ق)]] (نویسنده)
 
[[حلی، حسن بن یوسف]] (نویسنده)

[[تاج‌بخش، اسماعیل]] (مصحح)

| زبان = فارسی عربی
| کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏210‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏8‎‏ ‎‏ب‎‏204‎‏22 
| موضوع =
حلي، حسن بن يوسف، 648 - 726ق. الباب الحادي عشر - نقد و تفسير 

کلام شيعه اماميه - قرن 8ق. - نقد و تفسير 
| ناشر = 
مجلس شورای اسلامى، کتابخانه موزه و مرکز اسناد 
| مکان نشر = ايران - تهران
| سال نشر = |مجلد1: 1382ش,

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE14791AUTOMATIONCODE
| چاپ =1
| تعداد جلد =1
| کتابخانۀ دیجیتال نور =14791
| کتابخوان همراه نور =14791
| کد پدیدآور =
| پس از =
| پیش از =
}}
{{کاربردهای دیگر|هداية الأصول (ابهام‌زدایی)}}
{{کاربردهای دیگر|الباب الحادي عشر (ابهام‌زدایی)}}
'''هداية الأصول'''، شرح فارسی باب حادی‎‌عشر [[حلی، حسن بن یوسف|ابومنصور حسن بن یوسف بن مطهر حلی]]، معروف به [[حلی، حسن بن یوسف|حلی]] (وفات 726ق) دربردارندۀ موضوعات عمدۀ كلامى است. نگارنده این اثر، مؤلفی ناشناس به نام «هدایت‌الله» است که از شرح زندگانی و میزان دانش او اطلاع دقیقی در دست نیست. تاریخ تألیف این شرح آن‌گونه که از آخر کتاب برمی‌آید، دوم ذ‌ی‌قعده 981ق، است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/14791/%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84(%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%A8-%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%B9%D8%B4%D8%B1)?pageNumber=11&viewType=html ر.ک: مقدمه مصحح، ص11]</ref>.
 
کتاب با کوشش دکتر [[تاج‌بخش، اسماعیل|اسماعیل تاج‎بخش]]، تصحیح و چاپ شده است.

کتاب باب حادی‌‎عشر از منابع و متون کلاسیک علم کلام بشمار می‌آید. این کتاب دو شرح بسیار مشهور دیگر نیز دارد: «النافع يوم الحشر» نگاشته [[فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله|فاضل مقداد]] و «مفتاح الباب» اثر مخدوم حسینی که این دو شرح به کوشش دکتر مهدی محقق تحقیق و منتشر شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/14791/%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84(%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%A8-%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%B9%D8%B4%D8%B1)?pageNumber=11&viewType=html ر.ک: همان]</ref>. 

اثر حاضر، یعنی «هداية الأصول»، از نسخه‌های منحصربه‎فردی است که مجموعاً دارای پنجاه صفحه و هر صفحه حدود بیست‌ودو سطر است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/14791/%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84(%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%A8-%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%B9%D8%B4%D8%B1)?pageNumber=11&viewType=html ر.ک: همان]</ref>.
 
شارح در گزارش باب حادی‎عشر به زبان فارسی، بیش از هر چیز از دو شرح فاضل مقداد و مخدوم حسینی و سخنان [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه طوسی]] در «[[تجريد الاعتقاد]]» سود جسته است؛ اما سخن او در پاره‌ای موارد، دشوار و پیچیده و نامفهوم است که مصحح در حد توان خویش پاره‌ای از آنها را باز نموده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/14791/%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84(%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%A8-%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%B9%D8%B4%D8%B1)?pageNumber=12&viewType=html ر.ک: همان، ص12]</ref>.
 
گفتنی است که کاتب نسخه، کم‎سواد و بی‌دقت بوده است و خواننده گرامی در جای‌جای کتاب، این ضعف و کاستی را ملاحظه خواهد نمود و اگر شرح فاضل مقداد و مخدوم حسینی نبود، تصحیح این کتاب ناممکن به نظر می‌رسید<ref>[https://noorlib.ir/book/view/14791/%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84(%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%A8-%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%B9%D8%B4%D8%B1)?pageNumber=12&viewType=html ر.ک: همان]</ref>. 
 
«هداية الأصول»، برخلاف شرح مخدوم حسینی، شرح مزجی نیست، بلکه شرحی است بر مبنای «قال» و «أقول» که گاهی نقد آرای فلاسفه و متکلمان اشعری و معتزلی نیز در آن دیده می‌شود. هدف هدایت‌الله آن است که از عقاید کلامی شیعه، عالمانه دفاع کند. او خود شیعه است و شیعیان را «فرقه ناجیه» می‌نامد<ref>[https://noorlib.ir/book/view/14791/%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84(%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%A8-%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%B9%D8%B4%D8%B1)?pageNumber=12&viewType=html ر.ک: همان]</ref>.
 
چند نکته:
# از ویژگی‌های نثری این کتاب آن است که همچون پاره‌ای از متون قدیم، واژه «چنانچه» در همه جای کتاب، در معنای موصولی و به معنی «چنان‌که» به‌کار رفته است و معنای شرطی به معنای «اگر» ندارد. 
# عبارت «هر محل که» به معنای «هرگاه»، «هرجا» و «اگر» بسیار به‌کار رفته است. 
# واژه‌هایی همچون لغة، معرفة، جهة و علة در متن به‌ترتیب به‌صورت لغت، معرفت، جهت و علت و واژه آینه به شکل «آئینه» به‌کار رفته است. 
# ازآنجاکه تنها یک دست‌نوشت از این اثر شناخته شده، مبنای تحقیق ما بر همین دست‌نوشت بوده که در پاورقی‌ها از آن با حرف رمز «س» یاد شده و برای سهولت مراجعه با شماره‌های داخل دو قلاب، به صفحات آن اشاره شده است. 
# مصحح کتاب در پاورقی صفحه اول کتاب، وجه تسمیه باب حادی‎عشر را توضیح داده تا وجه تسمیه «هداية الأصول» نیز روشن شود<ref>[https://noorlib.ir/book/view/14791/%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B5%D9%88%D9%84(%D8%B4%D8%B1%D8%AD-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%A8-%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%B9%D8%B4%D8%B1)?pageNumber=12&viewType=html ر.ک: هما ن، ص13-12]</ref>. 

فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهارس آیات، روایات، کسان و مطالب کتاب در انتهای آن ذکر شده است. 
در پاورقی‌های کتاب، اختلاف نسخ، معانی آیات و توضیح برخی از عبارات ذکر شده است.
 
در آغاز کتاب، مقدمه‌ای از سید محمدعلی احمدی ابهری، رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، درباره نسخه‌های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، از جمله نسخه خطی کتاب حاضر و همچنین فعالیت‎های آن کتابخانه در زمینه تصحیح و احیای نسخ خطی، درج شده است.