نمایش مبدأ برای معجم الأدباء (ترجمه)

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR02524J1.jpg
| عنوان =معجم الأدباء
| عنوان‌های دیگر =معجم الادباء. فارسی
| پدیدآوران = 
[[یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله]] (نویسنده)

[[آیتی، عبدالمحمد]] (مترجم)
| زبان =فارسی
| کد کنگره =‏PJA‎‏ ‎‏2066‎‏ ‎‏/‎‏ی‎‏2‎‏ ‎‏م‎‏6041
| موضوع =
ادبیات عربی - تاریخ و نقد

ادبیات عربی - سرگذشت‌نامه و کتاب‌شناسی

شاعران عرب - سرگذشت‌نامه

نویسندگان اسلامی - سرگذشت‌نامه

نویسندگان عرب - سرگذشت‌نامه و کتاب‌شناسی
| ناشر = 
صدا و سيمای جمهوری اسلامی ايران، انتشارات سروش
| مکان نشر =تهران - ایران
| سال نشر = 1381 ش 

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE02524AUTOMATIONCODE
| چاپ =1
| شابک =964-435-980-1
| تعداد جلد =2
| کتابخانۀ دیجیتال نور =02524
| کتابخوان همراه نور =02524
| کد پدیدآور =
| پس از =
| پیش از =
}}
{{کاربردهای دیگر|المعجم (ابهام‌زدایی)}}
'''معجم الأدباء (ترجمه)'''، اثر [[یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله |ياقوت حموى رومى]] است كه به خامه اديب و مترجم توانا، [[آیتی، عبدالمحمد|عبدالمحمد آیتی]]، از عربى به فارسى درآمده و اين، نخستين ترجمه اين اثر به زبان فارسى است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2826/193 س. س، ك، ص 193]</ref>

اين اثر، تذكره‌اى است مفصل در شرح احوال اهل ادب، اعم از شاعران، نحويان، لغت‌شناسان، نسب‌شناسان، اخباریون، مورخان، مفسران، قراء، وراقان، كاتبان و خطاطان مشهور، از قرون اوليه هجرى تا زمان حيات مؤلف در 626ق<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/14500/201 دسترنجى، حكيمه، ص 201]</ref>

نثر پخته و فصيح آيتى، كه همواره از ذوق چاشنى دارد و گاه بعضى از عبارات آن به پاره‌هاى موزون مى‌ماند، در عين استوارى، چندان روان است كه خاص و عام، پير و جوان و منتهى و مبتدى را بر دل مى‌نشيند. اين نثر، پيش از اين نيز، از جمله در ترجمه «كلام‌الله مجيد»، «نهج‌البلاغه»، «صحيفه سجاديه»، «شاهنامه بندارى»، «تاريخ ادبيات» حنا فاخورى، «الحوادث الجامعة» [[ابن فوطی، عبدالرزاق بن احمد|ابن فوطى]]، خوش درخشيده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2826/193 س. س، ك، ص 193]</ref>

اين اثر، بر مبناى تصحيح [[عباس، احسان|احسان عباس]] - با تلخيص و پيرايش - ترجمه شده است. اين تلخيص و پيرايش - هرچند، به نوشته مترجم بيشتر متوجه اشعار است نه مطالب تاريخى - موجب مى‌شود كه پژوهشگر فارسى‌زبان از مراجعه به متن عربى، آن‌هم در بهره‌اى از اثر كه اخذش به احاطه و تسلط بر زبان عربى نياز جدى دارد، معاف نماند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2826/193 همان]</ref>

مترجم در مقدمه‌اى كه به كتاب افزوده، تصريح كرده است كه شرح حال ياقوت و معرفى «معجم الأدباء» (مندرج در مقدمه) و پانوشت‌هاى كتاب را يكسره از تحقيق [[عباس، احسان|احسان عباس]] برگرفته است. عبارت «مرا حقى در آن نيست» در اين مقدمه<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ص9</ref>  از امانت‌دارى مترجم حكايت دارد. در اين چاپ، متن عربى برخى از ابيات در متن و ترجمه فارسى آن‌ها در پانوشت قرار گرفته و اعلام مذكور در متن كه مترجم به ضبط تلفظ صحيح آن‌ها اهتمام بليغ داشته، به‌تفكيك كسان، كتاب‌ها و مكان‌ها، در پايان جلد دوم فهرست شده است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2826/193 همان]</ref>

در بررسى اجمالى كتاب، نكته‌اى چند به نظر مى‌رسد كه عبارتند از:

#در مقدمه مترجم (ص 1) آمده است: «ياقوت، [[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلكان]] را رودررو نديد؛ زيرا وقتى وارد حلب شد، دو ماه و چند روز از وفات او گذشته بود». با توجه به تاريخ درگذشت ياقوت (626ق) و [[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلكان]] (681ق) صورت صحيح عبارت ظاهرا چنين بوده است: «[[ابن خلکان، احمد بن محمد|ابن خلكان]]، ياقوت را رودررو نديد...»<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2826/193 همان]</ref>
#در ترجمه اين ابيات: {{شعر}}
#:{{ب|''من كان ذا عقل و لم يك ذا غنى''|2=''يكون كذى رجل و ليس له نعل''}}
#:{{ب|''و من يك ذا مال و لم يك ذا حجى''|2=''يكون كذى نعل و ليس له رجل''}}{{پایان شعر}}
#:آمده است: «هركه را خرد باشد و مال نباشد، چون پايى است كه آن را كفش نبود و هر كه را مال باشد و عقل نباشد، چون كفشى است بدون پا»<ref>[https://noorlib.ir/book/view/2524/%D9%85%D8%B9%D8%AC%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D8%A1?sectionNumber=2&pageNumber=18&viewType=pdf ر.ک: متن کتاب، ص18]</ref>. ترجمه دقيق‌تر چنين است: «هركه را خرد باشد و مال نباشد، چون كسى است كه پا دارد و كفش ندارد و هركه را مال باشد و خرد نباشد، چون كسى است كه كفش دارد و پا ندارد»<ref>[https://noorlib.ir/book/view/2524/%D9%85%D8%B9%D8%AC%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D8%A1?sectionNumber=2&pageNumber=18&viewType=pdf همان]</ref>
#غلطهايى چاپى در تورق پيش چشم آيد، از جمله: «ناشر»<ref>[https://noorlib.ir/book/view/2524/%D9%85%D8%B9%D8%AC%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D8%A1?sectionNumber=2&pageNumber=8&viewType=pdf ر.ک: سخنی با مترجم، ص8، سطر 20]</ref> به‌جاى «مصحح»؛ تبويت<ref>[https://noorlib.ir/book/view/2524/%D9%85%D8%B9%D8%AC%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D8%A1?sectionNumber=2&pageNumber=13&viewType=pdf ر.ک:مقدمه کتاب، 13، سطر 22]</ref> به‌جاى «تبويب» و «نمى‌داندنش»<ref>[https://noorlib.ir/book/view/2524/%D9%85%D8%B9%D8%AC%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D8%A1?sectionNumber=2&pageNumber=17&viewType=pdf ر.ک: متن کتاب، ص 17، سطر 4]</ref>به‌جاى «نمى‌دادنش»<ref>[https://noorlib.ir/book/view/2524/%D9%85%D8%B9%D8%AC%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D8%A1?sectionNumber=2&pageNumber=17&viewType=pdf همان]</ref>
#ذكر مشخصات چاپى مأخذ ترجمه و تبيين علايم اختصارى نسخه‌ها و مشخصات چاپى منابعى كه [[عباس، احسان|احسان عباس]] بدان‌ها ارجاع داده و در پانوشت‌هاى اين ترجمه هم آمده است، بر فوايد ترجمه خواهد افزود<ref>[https://noorlib.ir/book/view/2524/%D9%85%D8%B9%D8%AC%D9%85-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D8%A1?sectionNumber=2&pageNumber=17&viewType=pdf همان]</ref>