نمایش مبدأ برای صراط اليقين في شرح تبصرة المتعلمين

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR57405J1.jpg
| عنوان =‏ صراط اليقين في شرح تبصرة المتعلمين 
| عنوان‌های دیگر =
| پدیدآوران = 
[[حلی، حسن بن یوسف]] (نويسنده)

[[ب‍وش‍ف‍ي‍ع‌، اح‍م‍د ع‍ب‍دال‍وه‍اب‌]] (مصحح)

[[عبیدان، احمد]] (محقق)
| زبان =عربی
| کد کنگره =‏
| موضوع =

| ناشر = دارالهدی، مؤسسة ام القری للتحقیق و النشر 


| مکان نشر =ايران - قم؛ لبنان، بیروت
| سال نشر = 
مجلد1: 1432ق؛ مجلد2: 1432ق  

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE57405AUTOMATIONCODE
| چاپ =
| شابک =
| تعداد جلد =2
| کتابخانۀ دیجیتال نور =57405
| کتابخوان همراه نور =57405
| کد پدیدآور = 8
| پس از =
| پیش از =
}} 
 
'''صراط اليقين في شرح تبصرة المتعلمين'''، اثر [[احسائی، احمد بن زین‌الدین|احمد بن زین‌الدین احسائی]] (1166-1241ق)، کتابی است دو جلدی به زبان عربی با موضوع فقه اسلامی. نویسنده در این اثر به شرح [[تبصرة المتعلمين في أحكام الدين|تبصرة المتعلمين]] پرداخته است. تبصره را [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلی]] (647-726ق) نوشته و از آثار مهم فقهی قرن هشتم به شمار می‌رود که بیش از پنجاه شرح بر آن نوشته شده است. کتاب به تحقیق [[عبیدان، احمد|احمد بن حسین عبیدان احسائی]] رسیده است.

موسوعات فقهی زیادی برای شیعه در قرون پنج تا هشت هجری، نوشته شده است که «[[تبصرة المتعلمين في أحكام الدين]]» [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلی]] یکی از آنهاست. این کتاب، دوره مختصری است در فقه از کتاب طهارت تا دیات که علامه در آن آرا و فتاوای فقهی خود را مطرح کرده است. [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلی]] این کتاب را به تعبیر خودش برای ارشاد مبتدیان و افاده طالبین نوشته است. بسیاری از علما به شرح و تعلیقه این اثر پرداخته‌اند که [[احسائی، احمد بن زین‌الدین|شیخ احسائی]] در این کتاب، یکی از آنهاست.<ref>ر.ک: مقدمه تحقیق، ج1، ص5-6</ref>

از تمایزات این شرح نسبت به سایر شروح می‌توان موارد زیر را برشمرد:
# قوت عرض روایات و قوت استظهار بر مطالبش در خلال احادیث. همچنین قوت در جمع میان روایات متعارض که همه این امور نشان‌دهنده قوت حس و ذوق فقهی نویسنده کتاب است.
# احاطه بر نظریات فقیهان و شارحان این رساله (رساله [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلی]]) که باعث شده قدرتش را در عرض و مناقشه و تفریع مسائل فقهی، شاهد باشیم.
# قوت استدلال و تبیین برخی اسرار و حکم و علل برخی از مسائل شرعی، به دست شیخ احسائی در این کتاب.<ref>ر.ک: همان، ص6-7</ref>

از جمله کارهای محقق در تحقیق کتاب، موارد زیر را می‌توان برشمرد:
# در تحقیق این شرح، بر نسخه مصور خطی شرح تبصره اعتماد شده که حاج امیر عسکری در تهران به آن دست پیدا کرده. این اثر با حرف «أ» رمزگذاری شده. مسقطات زیادی در متن این نسخه وجود دارد که در حاشیه جبران شده. تاریخ انتهای نسخ این اثر، ذی‌حجه سال 1267 هجری است. نسخه‌های دیگری نیز بوده که عبارتند از نسخه در دست صدیقه شیخ حسین نصیری پوربهبهانی که با حرف «ب» رمزگذاری شده است. نسخه مصور جامع الکلم که حاج امیر عسکری آن را به دست محقق رسانده و با حرف «ج» رمزگذاری شده، نسخه دیگر چاپ سنگی در مؤسسه ام‌القری در شهر قم که با حرف «د» رمزگذاری شده است. و نسخه دیگری مربوط به جوامع که تصحیحات فراوانی روی آن انجام شده بود.
# کلمات کتاب [[تبصرة المتعلمين في أحكام الدين|تبصره علامه حلی]] در متن این کتاب میان پرانتز با فونت ضخیم (بولد) و بزرگتر، در متن مشخص شده است.
# ضبط آیات قرآن کریم و تمییز آن از سایر کلمات شارح، از دیگر کارهای محقق کتاب است.
# تخریج و ضبط و تصحیح روایات شریفه و تمییزش از باقی کلمات شارح و ارجاع آن به مصادرش.
# تتبع نصوص و کلمات علما که شارح در متن کتاب نقل کرده و تصحیحشان و ارجاعشان به مصادرشان.
# برخی اضافات در متن هست که محقق آن را از جانب خودش یا مصدری که [[احسائی، احمد بن زین‌الدین|شیخ احسائی]] از آن نقل کرده بوده، به متن کتاب افزوده است و این به خاطر ارزش‌گذاری متن بوده و محقق آن را میان گیومه [ ] قرار داده تا از اصل متن کتاب، متمایز باشد.
# ارائه ترتیب فهرست محتوای مطالب و فقرات مشروحه از کلمات تبصره و تفصیلاتی که شارح در آن داده، در انتهای کتاب، از دیگر کارهای محقق کتاب است.<ref>ر.ک: همان، ص24-25</ref>

خود شارح در ابتدای کتاب، پیش از آغاز شرح کلمات [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلی(ره)]] و پس از حمد الهی و درود بر پیامبر اسلام(ص) و خاندان هدایتگر ایشان(ع) می‌نویسد: اما بعد، بنده نیازمند خدا احمد بن زین‌الدین (که خداوند در این دنیا او و برادران مؤمن دینیش را با عملِ رساننده به سرای باقی، بر راه راست موفق بدارد) می‌گوید: بعد علم تقوی و یقین –که شناخت اصول دین در منظور آشنایان به آن باشد- چیزی ارجمندتر و زیباتر به ذکر و فخرآورتر از دانستن مسائل حرام و حلال نیست؛ چرا که با شناخت این امور، قدمها از لغزش باز می‌ماند، و این راهی است به سمتِ مالک دانا با قول و علم. علما و مشایخ ما (که خداوند سعیشان را مشکور و قدرشان را مرفوع بدارد و با رحمتش ذکرشان را عالی کند) کتاب‌های مبسوط و مختصر زیادی در این باب نوشته‌اند. و در تحقیقاتشان در حدی به این موارد اشاره کرده‌اند که نیاز به زیادت بر آن نیست. من نیز خودم را بر بیان سخنان آنان تشویق کردم، هرچند در این راستا شاید کسالت به خرج داده باشم. ازاین‌رو به کتاب «[[تبصرة المتعلمين في أحكام الدين|تبصرة المتعلمین]]» نگریستم که دربردارنده بسیاری از مهمات احکام دین است و اثری است از عالم ربانی و عامل سبحانی، یگانه عصر و ناموس دهر، مؤید به الطاف لاهوتی، مستمد از انوار جبروتی –آیت‌الله فی العالمین، جمال الحق و المة و الدین، [[حلی، حسن بن یوسف|حسن بن یوسف بن علی از مطهر، ابومنصور حلی]] (که خداوند حُلل جمالش را در آخرت به تنش بپوشاند همان‌طور که تاج کمال را در این دنیا بر سرش نهاد و ما را دنباله‌رو او قرار دهد). پس در این کتاب و در کثرت مطالبش در عین بساطت نظم و کمی حجمش تأمل کردم و تصمیم گرفتم که عباراتی چند در آن بنویسم که برخی معانیش را روشن سازد و چیزی مانند شرح برخی الفاظ و مبانیش باشد و این اثر را «صراط اليقين في شرح تبصرة المتعلمين» نامیدم. [[احسائی، احمد بن زین‌الدین|شیخ احمد احسائی]]، درباره علت نگارش می‌نویسد: «فعلت ذلک اقتباسا لأنوارهم و معالمهم، و انتظاما فی اسمائهم، و تشبها بهم؛ لأنال التخلّق من مکارمهم...».<ref>ر.ک: مقدمه نویسنده، ص27-28</ref>

در صفحات 8 تا 16 کتاب، 49 کتاب نام برده شده که در شرح تبصرة المتعلمين نوشته شده است. برخی از این شروح است. از میان آنها، دو کتاب هست که به‌صورت منظوم نوشته شده است.