نمایش مبدأ برای شرح مثنوی (نعیم)

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR15884J1.jpg
| عنوان =‏شرح مثنوی
| عنوان‌های دیگر =مثنوی. شرح
| پدیدآوران = 
[[محمد نعیم]] (نویسنده)

[[اوجبی، علی]] (محقق)
| زبان =فارسی
| کد کنگره =‏‏PIR‎‏ ‎‏5301‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏7‎‏ش‎‏4 
| موضوع =شعر فارسی - قرن 7ق. - تاريخ و نقد

| ناشر =مجلس شورای اسلامى، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد

| مکان نشر =ايران - تهران
| سال نشر =مجلد1: 1387ش ,

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE15884AUTOMATIONCODE
| چاپ =
| شابک =978-964-6690-76-9
| تعداد جلد =1
| کتابخانۀ دیجیتال نور =15884
| کتابخوان همراه نور =15884
| کد پدیدآور =
| پس از =
| پیش از =
}}
{{کاربردهای دیگر| مثنوی مولوی (ابهام‌زدایی)}}  
'''شرح مثنوی'''، اثر [[محمد نعیم]]، با تصحیح و تحقیق [[اوجبی، علی|علی اوجبی]]، یکی از شروح کاملی است که بر ابیات مشکله شش دفتر مثنوی‎ ترتیب یافته‎ است.

مصحح، مقدمه‌ای در ابتدای کتاب آورده و همچنان‌که در این مقدمه اذعان شده، مؤلف این اثر - که به‎‎ سال‎ 1091‎ق، کتابت شده - خود را «محمد نعیم» معرفی‎ نموده است. گویا‎ اطلاع زیادی از‎ زندگی مؤلف در دست نیست و آنچه از شخصی به نام [[محمد نعيم|محمد نعیم شاه‌جهان‌آبادی]]‎ در‎ تذکره «منتخب اللطائف» و نیز از [[محمد نعیم پنجابی]] در تذکره «مقالات الشعراء» میر علی‌شیر‎ قانع‎‎ تتوی نام برده شده است، مقصود شارح مزبور نیست<ref>ر.ک: بیگ باباپور، یوسف، ص92</ref>.

شرح محمد نعيم بر‎ مثنوی،‎ صبغه‎ عرفانی دارد و او کوشیده است‎ ابیاتی را که به نظرش دشوار بوده است، در‎ قالب‎ تأویلات عرفانی و گاهی با استناد به روایات و نیز اقوال مشایخ صوفیه و منابع عرفانی‎، چون‎ فتوحات‎ ابن عربی، تشریح کند و گاهی تأویلات و تفسیرهایی‎ خلاف تفسیرهای مشهور ارائه می‌کند

ویژگی دیگر این‎ شرح‎، آن است که ضبط ابیات مثنوی که شارح‎ ارائه می‌کند، گاهی بسیار‎ متفاوت‎ با‎ ضبط مشهور است و مهم‎ترین‎ ویژگی آن اینکه شرحی است بر تمام ابیات مشکله شش دفتر‎ که‎ به‎‎ زبان فارسی است.

در تصحیح این اثر ارزشمند، از دو نسخه‎ خطی‎ موجود استفاده شده است. شیوه تصحیح، التقاطی‎ است‎ و افزوده‌های‎ قیاسی مصحح‎ داخل ‎[] مشخص شده است.

در پایان‎ کتاب، در‎ کنار نمایه‌های فنی، تعلیقاتی در توضیح نکات مبهم، مآخذ اقوال و منابع روایات افزوده‎ شده‎ است و جهت سهولت استفاده، واژه‌نامه‌ای‎ نیز برای‎ آن‎ تنظیم‎ شده است.

مقدمه مصحح در 9 مبحث‎، بدین‎ شرح است: دورنمایی از حیات‎ مولانا، آثار مولانا، شکل‌گیری سرایش مثنوی و سبب‎ تألیف‎ آن، درون‌مایه و ساختار مثنوی، منابع مثنوی‎، شروح مثنوی، درباره شارح‎، ویژگی‌های‎ این شرح، دست‌نوشته‌ها و شیوه بازخوانی.

شیوه شارح‎ چنین‎ است که گاهی بیت یا‎ ابیاتی‎ مرتبط‎ به هم را‎ می‌آورد، سپس به تأویل‎ و تفسیر‎ و شرح آن می‌پردازد. در گزینش ابیات‎ مشکله، به ابیاتی پرداخته شده که قابل تأویل‎ و تفسیر‎ عرفانی است و به عبارتی، صبغه عرفان‎ در‎ آن پر‎رنگ‎تر‎ است‎. هر جا که شارح‎ مجال‎ یافته، به طرح مباحث عرفانی از منظر عقاید ابن ‎عربی پرداخته است؛ به‌گونه‌ای‎ که‎ این شیوه در جای‌جای کتاب‎ کاملا‎ مشهود‎ است‎ و از‎ یک شیوه پیروی‎ می‌کند‎. شرح ابیات، برخلاف اکثر شروح، طولانی و ملال‎آور نیست؛ هر جا حق مطلب ادا شده، کلام به‎ پایان‎ رسیده‎ و جانب ایجاز نگاه داشته شده است.

علاوه‎ بر‎ اهمیت‎ خود‎ شرح‎، بنا‎ به ویژگی‌هایی که اجمالا برشمردیم، تعلیقات آن، که مصحح افزوده است، بسیار سودمند و باارزش است. متن کتاب 376 صفحه است. تعلیقات یک‎صدوچند صفحه‌ای‎ آن زینت‌بخش این کتاب گشته و آن را برای هر مشتاق‎ مثنوی دلنشین‎تر و سودمندتر کرده است. وی در تعلیقات، به شرح‎ برخی مبهمات متن، مراجع آیات و احادیث به‌تفصیل، مآخذ‎ قصص‎ و اقوال مشایخ و بزرگان، نکات و رویدادهای تاریخی، ذکر ابیات مشابه‎ از مثنوی که بتواند به درک شرح بیت مزبور کمک کند و... پرداخته‎ است.

استخراج نمایه در متون، که اهمیت آن‎ کمتر‎ از تصحیح و تعلیق‎ نیست، یکی دیگر از امتیازات این کتاب است. آیات، احادیث و روایات‎ و اقتباسات قرآنی، امثال و اقوال، اشعار فارسی و عربی، نام‎ها، گروه‌ها‎، جای‌ها‎، کتاب‌ها، واژه‌نامه و اصطلاح‎نامه، نمایه‌های این‎ کتاب‎ را تشکیل می‌دهند و به سهولت استفاده از آن کمک می‌کنند.<ref>ر.ک: همان، ص93</ref>