نمایش مبدأ برای شرح تسهيل الفوائد و تكميل المقاصد

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR33386J1.jpg
| عنوان =شرح تسهيل الفوائد و تكميل المقاصد
| عنوان‌های دیگر =تسهيل القوائد. شرح 
| پدیدآوران = 
[[مرادی، حسن بن قاسم]] (نویسنده)
 
[[علي، ناصر حسين]] (محقق)

| زبان =عربی
| کد کنگره =‏PJ‎‏ ‎‏6151‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ ‎‏ت‎‏5028‎‏4 
| موضوع =
ابن مالک، محمد بن عبدالله، 600؟ - 672ق. تسهيل الفوائد - نقد و تفسير 

زبان عربی - نحو 
| ناشر = 
دار سعدالدين 
| مکان نشر =سوريه - دمشق
| سال نشر = |مجلد1: 2008م , 1428ق , 

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE33386AUTOMATIONCODE
| چاپ =1
| تعداد جلد =2
| کتابخانۀ دیجیتال نور =33386
| کتابخوان همراه نور =33386
| کد پدیدآور =

| پس از =
| پیش از =
}}
 
'''شرح تسهيل الفوائد و تكميل المقاصد'''، تألیف [[مرادی، حسن بن قاسم|حسن بن قاسم مرادی]] (متوفی 749ق) از جمله شروح ارزشمند بر تسهيل الفوائد اثر [[ابن مالک، محمد بن عبدالله|ابن‌ مالک‌ طائى‌]] (ح‌ 600-672ق‌)، نحوی‌، لغوی‌، ادیب‌ و ناظم‌ اوایل‌ عصر ممالیک‌ در مصر است<ref>ر.ک: فاتحی‌نژاد، عنایت‌الله، ج4، ص‌567</ref>.

این کتاب در دو مجلد، با تحقیق ناصر حسین علی منتشر شده است.
 
[[ابن مالک، محمد بن عبدالله|ابن‌ مالک]]،‌ «تسهيل‌ الفوائد و تكميل‌ المقاصد» را که‌ خلاصه‌ای‌ از اثر مفقود دیگرش‌، الفوائد مى‌باشد، در 80 باب‌ نوشته‌ است‌. نخستین‌ باب‌ آن‌، «الكلام‌ و ما يتعلق‌ به‌«و آخرین‌ باب آن،‌ «باب‌ الهجاء» است‌ و احتمالاً چنان‌که‌ از شرح‌ ناتمام‌ آن‌ برمى‌آید، آخرین‌ تألیف‌ وی‌ بوده‌، اما مرگ‌ به‌ او امان‌ نداده‌ است‌ تا آن‌ را تمام‌ کند و پسرش‌ ابن‌ ناظم‌ آن‌ را کامل‌ کرده‌ است‌<ref>ر.ک: همان، ص569</ref>.

تنها فرق‌ مهم‌ این‌ اثر با الفیه این‌ است‌ که‌ این‌ به‌ نظم‌ و آن‌ به‌ نثر است‌. همچنین‌ در مقایسه‌ای‌ گذرا بین‌ الفیه و تسهيل‌ الفوائد مشاهده‌ مى‌شود که‌ همه آنچه‌ در الفیه آمده‌، بى‌کم‌وکاست‌ در تسهيل‌ الفوائد نیز آمده‌ است؛ جز اینکه‌ ترتیب‌ چند فصل‌ پایانى‌ در تسهیل‌ به‌ هم‌ خورده‌ و مطالب‌ جابه‌جا شده‌ و برخى‌ از موارد نیز تغییراتى‌ جزئى‌ کرده‌ است؛ بنابراین‌ مى‌توان‌ گفت‌ که‌ چهار کتاب‌ الکافیه، الوافیه، الفیه و تسهيل‌ الفوائد از نظر محتوا یک‌ اثر بیش‌ نیست‌<ref>ر.ک: همان، ص568</ref>.

حال‌ بر ما روشن‌ نیست‌ که‌ این‌ پیچ‌وتاب‌ها، شرح‌ها و مختصرها از برای‌ چه‌ بوده‌ و مؤلف‌ با چه‌ توجیهى‌ کتاب‌ مختصری‌ را شرح‌ مى‌کرده‌ و دوباره‌ آن‌ را مختصر و بالعکس‌ شرحى‌ را مختصر و دوباره‌ آن‌ را شرح‌ مى‌کرده‌ است<ref>همان</ref>.

بر تسهيل الفوائد شرح‌های‌ بسیار نوشته‌اند. از معروف‌ترین‌ شارحان‌ آن‌ اثیرالدین‌ ابوحیان‌ غرناطى‌ است‌ که‌ شرح‌ ابن‌ مالک‌ و تکمله فرزندش‌ ابن‌ ناظم‌ را با نام‌ «التخييل‌ الملخص‌ من‌ شرح‌ التسهيل»‌ خلاصه‌ کرده‌ و شرح‌ مستقلى‌ نیز با نام‌ «منهج‌ السالك» یا «التذييل‌ و التكميل‌ في‌ شرح‌ التسهيل»‌، بر آن‌ نوشته‌ و در آن‌ [[ابن مالک، محمد بن عبدالله|ابن‌ مالک‌]] را سخت‌ مورد انتقاد قرار داده‌ است‌. علاوه‌ بر او، بدرالدین‌ حسن‌ بن‌ قاسم‌، شهاب‌الدین‌ احمد بن‌ یوسف‌ و عبدالرحمان‌ بن‌ عقیل‌ نیز شرح‌هایى‌ بر آن‌ نوشته‌اند<ref>ر.ک: همان، ص569</ref>.

بخش اعظمی از جلد اول کتاب، به مقاله تحقیقی ناصر حسین علی اختصاص دارد. این مقاله مشتمل بر دو قسمت است: در قسمت اول که خود از شش فصل تشکیل شده، به‌ترتیب این مباحث بررسی شده است:
# زندگی و آثار [[مرادی، حسن بن قاسم|مرادی]]؛
# شیوه تحقیقی وی؛
# آراء لغوی و صرفی [[مرادی، حسن بن قاسم|مرادی]]؛
# شاهد مثالها؛
# [[مرادی، حسن بن قاسم|مرادی]] و مذاهب صرفی؛
# جایگاه شرح [[مرادی، حسن بن قاسم|مرادی]] بین شروح تسهیل و اثر آن بر مطالعات صرفی پس از خود<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص9-205</ref>.

در قسمت دوم نیز تحقیقات و شیوه تحقیقی ناصر حسین علی در چند بخش بیان شده است. 

به‌طور خلاصه میتوان ویژگیهای این اثر را در این موارد خلاصه نمود: 
# در این اثر متن تسهيل الفوائد از شرح مجزا شده است که از شیوه مزجی به مراتب بهتر است. مطالب مصنف با «ص» و شارح با «ش» مشخص شده است. 
# در غالب مواردی که کلمه «قيل» آمده است، منظور، استاد نویسنده ابوحیان (654-‌745ق) بوده است.
# بیشتر آراء حسن بن قاسم، موافق با [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سیبویه]] و [[ابن مالک، محمد بن عبدالله|ابن مالک]] و دیگر صرفیون بوده است. 
# در توضیح مطالب از قرآن کریم، احادیث شریف، امثال و اقوال فصیح عرب به‌عنوان شاهد مثال استفاده شده و تنها به موضع شاهد اکتفا گردیده است.
# حسن بن قاسم در نگارش این شرح، از شارحین دیگر تسهيل الفوائد، به‌ویژه خود ابن مالک و نیز استادش ابوحیان متأثر بوده است. این شرح در وجوه متعدد با شروح دیگر تسهيل الفوائد اتفاق دارد و در مواردی نیز مخالف است. 
# اگرچه این شرح خالی از خطا و اشتباه نیست، اما این موارد از اهمیت این اثر نکاسته و در بین شروح دیگر التسهيل، به جهت روانی، جامعیت و استفاده از دیگر شروح، از مهمترین شروح این اثر است<ref>ر.ک: همان، ص215-217</ref>.

فهارس آیات قرآن کریم، احادیث، امثال، اشعار، اعلام، لغات عرب و نیز فهرست مصادر و مراجع به‌تفکیک چاپ‌شده و خطی، پایان‌نامه‌ها و مجلات در انتهای کتاب آمده است. پس از آن نیز فهرست دو بخش تحقیقی و متن اثر نیز به‌تفکیک آمده است.
 
در پاورقیهای مفصل کتاب، معانی الفاظ، آدرس مطالب و اشعار و توضیحات ارزشمند دیگری ارائه شده است.