نمایش مبدأ برای زهر الخمائل علی الشمائل

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR75921J1.jpg
| عنوان = زهر الخمائل على الشمائل أوصاف النبي صلی‌ الله‌ علیه‌ و آله‌ و سلم‌
| عنوان‌های دیگر = 
| پدیدآورندگان
| پدیدآوران = 
[[سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر]] (نويسنده)
[[عاشور، مصطفی]] (محقق)
|زبان
| زبان = عربی
| کد کنگره =  س9ز9 22/7 BP 
| موضوع =
|ناشر 
| ناشر = مکتبة القرآن
| مکان نشر = مصر - قاهره
| سال نشر = 13سده
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE75921AUTOMATIONCODE
| چاپ = 1
| شابک = 
| تعداد جلد = 1
| کتابخانۀ دیجیتال نور = 75921
| کتابخوان همراه نور = 75921
| کد پدیدآور = 615
| پس از = 
| پیش از = 
}}
'''زهر الخمائل علی الشمائل'''، اثر [[سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر|جلال‌الدین سیوطی]] (متوفی 911ق)، رساله‌ای است کوچک و مختصر در تلخیص کتاب «[[الشمائل المحمدية]]» [[ترمذی، محمد بن عیسی|ابوعیسی محمد بن سوره ترمذی]] (متوفی 279ق).

[[حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله|حاجی خلیفه]] در «[[كشف الظنون عن أسامي الكتب و الفنون|كشف الظنون]]»، صحت انتساب این کتاب به سیوطی را تأیید نموده و آن را جزو آثار وی، برشمرده است<ref>ر.ک: مقدمه، ص7</ref>.

«الشمائل» جمع «شمال» (به کسر شین)، به معنای طبیعت و سرشت است و شامل خلق (به فتح خاء) و خلق (به ضم خاء) هر دو می‌شود. مراد از خلق (به فتح خاء)، صورت انسان و شکل ظاهری او مانند سفیدی، بلندی و... و منظور از خلق (به ضم خاء)، صورت باطنی انسان مانند حلم، علم و... است. اما «الخمائل» جمع «خمیله» به معنای هرچیزی است که دارای شاخه بوده و شاخه‌های آن، به هم گره خورده باشد و همین‌طور به معنای زمین هموار و پاکیزه‌ای است که گیاهانش شبیه گل همیشه بهار (یا گیاه تاج خروس، دارای برگ‌ها و شکوفه‌های مخملی و ارغوانی) است. علت نام‌گذاری کتاب به این نام زیبا، به این دلیل است که کار سیوطی در تلخیص خودش برای خوانندگان، مانند کار کسی است که اقدام به جمع‌آوری شکوفه و گلی از هر باغی کرده تا در اطراف شاخه‌ها پراکنده شود. وی سخنان اهل حدیث و علما را جمع‌آوری نموده تا آنها را پیرامون شمایل نبوی پراکنده سازد<ref>ر.ک: همان، ص8</ref>.

[[سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر|سیوطی]] در تلخیص خود، ویژگی‌های زیر را (با ذکر و شرح و بیان غریب الحدیث در آنها، با ذکر نظرات ائمه لغت و شارحان حدیث و اظهار نظر خویش)، بیان کرده است:
# صفت پیامبر(ص)؛
# مهر نبوت؛
# موی پیامبر(ص) و خضاب نمودن و سرمه کشیدن؛
# لباس آن حضرت(ص)؛
# عیش و تفریح ایشان؛
# کفش راحتی، نعلین، انگشتر، شمشیر و سپر؛
# عمامه؛
# آنچه درباره ازار پیامبر(ص) و راه رفتن، نشستن، تکیه دادن و خوابیدنش ذکر شده است.
# آنچه درباره سخن گفتن، خندیدن و مزاح ایشان آمده و...
# آنچه درباره خوردن و نوشیدن و میوه و عطر آن حضرت وارد شده است؛
# آنچه در کلام آن حضرت در گفتگوی شبانه پیرامون حکایات (از جمله حدیث ام‌زرع) وارد شده است<ref>ر.ک: همان، ص9</ref>.