نمایش مبدأ برای رسالتان منسوبتان للحکيم الترمذي

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR112941J1.jpg
| عنوان = رسالتان منسوبتان للحکيم الترمذي
| عنوان‌های دیگر = 
| پدیدآورندگان
| پدیدآوران = 
[[حکیم ترمذی، محمد بن علی]] (نويسنده)
[[زهری، خالد]] (محقق)  
[[گوبيلو، جنيويو]] (محقق)
|زبان
| زبان = عربی
| کد کنگره =     
| موضوع =
|ناشر 
| ناشر = دار الکتاب العلميه
| مکان نشر = لبنان - بیروت
| سال نشر = 1436ق - 2005م
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE112941AUTOMATIONCODE
| چاپ = 1
| شابک = 
| تعداد جلد = 1
| کتابخانۀ دیجیتال نور = 112941
| کتابخوان همراه نور = 112941
| کد پدیدآور = 3483
| پس از = 
| پیش از = 
}}

'''رسالتان منسوبتان للحکيم الترمذی'''، نوشته [[حکیم ترمذی، محمد بن علی|ابوعبداللّه محمد بن على بن حسن (حسین) بن بشر تِرمِذى]] (متوفای بین سالهای 295 و 300ق یا 320)، ملقب به [[حکیم ترمذی، محمد بن علی|حكيم ترمذی]]، محدّث، مؤلف و از عرفاى بزرگ قرن سوم است. عنوان نخستین رساله، «مسألة فی خلق الإنسان» و دومین رساله، «رسالة فی خلق الآدمی» است. دو پژوهنده ([[زهری، خالد|خالد زهری]] و [[گوبيلو، جنيويو|جنفی‌یف جوبیو]]) این دو رساله را تحقیق کرده‌اند و بویژه، برای تهیه آن از منابع فرانسوی بهره گرفته‌اند.<ref>ر.ک: فهرست محتوی، ص III</ref>

این دو محقق در پیشگفتار، ضمن تأثیری که ترمزی بر هم‌اندیشانی چون [[ابن عربی، محمد بن علی|ابن عربی]] و مخالفانی مانند ابن جوزی داشته است،‏<ref>ر.ک: مقدمه محققان، ص 3</ref>نکته‌هایی را در باره انتساب این دو متن به [[حکیم ترمذی، محمد بن علی|ترمزی]] نوشته‌اند؛ محققان بر این باورند که نگاه پژوهشی به این دو متن، ثابت می‌کند که در آن‌ها دست برده شده و تعدیل گشته‌اند چراکه، مفاهیم، مصطلحات و تعبیرهای‌شان با نظام فکری، فلسفی و عرفانی [[حکیم ترمذی، محمد بن علی|ترمزی]] سازگار نیست.<ref>ر.ک: همان، ص 4</ref>

آنان در «مسأله فی خلق الإنسان» ده مورد را برمی‌شمرند که نسبت این متن را به [[حکیم ترمذی، محمد بن علی|ترمزی]] رد می‌کند؛ مثلاً متن، وجود پیوند میان «نور» و «حجج بالغه» را می‌پذیرد، در حالی که، از نگاه ترمزی، هرگونه پیوند میان این دو منتفی است.‏<ref>ر.ک: همان، ص 5</ref>دیگر اینکه، در متن به «عقل» اهمیت ویژه‌ای داده شده است و این، با روش فکری ترمزی که به «قلب» اهمیت بالایی می‌دهد، سازگار نیست.‏<ref>ر.ک: همان، ص 6</ref>همچنین، در متن، «نزاع میان روح و نفس» مطرح است، در حالی که ترمزی نزاع را روی «نفس و قلب» و یا «نفس و عقل» می‌برد. محققان موردهای دیگری مانند «درجات جنت»، «تقسیم‌بندی اولیاء»، «مقارنت میان پیامبرانه سه‌گانه: سلیمان، عیسی و محمد (علیهم‌السلام) را نیز برای اثبات ادعایشان آورده‌اند. البته آنان به یازده مورد از متن نیز که با اندیشه ترمزی سازگار است، اشاره کرده‌اند.

محققان در «رساله فی خلق الآدمی» نیز به هفت مورد مثبت و سه مورد منفی برای انتساب این متن به ترمزی اشاره کرده‌اند؛ مثلاً، برای اثبات متن، به اصطلاح‌هایی همچون: «الرحمة العظمی» و «الحکمة العظمی» که مشابه آن‌ها مانند «الحکمة البالغة» و «حکمة الحکمة» در آثار دیگر ترمزی دیده می‌شود، استشهاد کرده‌اند‏<ref>ر.ک: همان، ص 12</ref>و برای نفی متن، به مسألۀ «امتزاج نور الهی و نور خلق» اشاره کرده و می‌گویند: این ادعا با مطلب آمده در کتاب «غور الأمور» ترمزی -که مبتنی بر عدم امتزاج این دو نور است- مخالفت دارد.‏<ref>ر.ک: همان، ص 13</ref>

این دو پژوهنده، سرانجام، این‌گونه داوری کرده‌اند که: متن آغازین «رسالة فی خلق الإنسان» با نظام فکری [[حکیم ترمذی، محمد بن علی|ترمزی]] سازگار نبوده و از او نمی‌تواند باشد. لیکن، دنبالۀ متن‌ رساله (از عبارت «فمن صفة العبد» به بعد) از او است. اما نسبت‌دادن «مسألة فی خلق الإنسان» به ترمزی، هرچند که برخی از ظرافت‌های کلامی ترمزی را دربردارد، درست نیست.‏<ref>ر.ک: همان، ص 14</ref>