نمایش مبدأ برای دیوان نجیب جرفادقانی (گلپایگانی)

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR104655J1.jpg
| عنوان = دیوان نجیب جرفادقانی (گلپایگانی)
| عنوان‌های دیگر = دیوان
| پدیدآورندگان
| پدیدآوران = 
[[ن‍ج‍ی‍ب‌ گ‍ل‍پ‍ای‍گ‍ان‍ی‌]] (نويسنده)
[[کرمی، احمد]] (مصحح)
|زبان
| زبان = فارسی
| کد کنگره = PIR۶۵۰۸/۴/د۹     
| موضوع =ن‍ج‍ی‍ب‌ گ‍ل‍پ‍ای‍گ‍ان‍ی‌، ق‍رن‌ 7ق. - شعر فارسی - قرن 7ق.
|ناشر 
| ناشر = ما
| مکان نشر = ایران - تهران
| سال نشر = 1371ش
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE104655AUTOMATIONCODE
| چاپ = 1
| شابک = 
| تعداد جلد = 1
| کتابخانۀ دیجیتال نور = 104655
| کتابخوان همراه نور = 104655
| کد پدیدآور = 76174
| پس از = 
| پیش از = 
}}
'''دیوان نجیب جرفادقانی (گلپایگانی)'''، مجموعه اشعار [[ن‍ج‍ی‍ب‌ گ‍ل‍پ‍ای‍گ‍ان‍ی‌|ناصح بن ظفر نجیب‌الدین جرفادقانی «گلپایگانی»]] (درگذشته 665ق) در قالب قصاید، مقطعات، ترکیب‌بند، غزلیات و رباعیات است. این دیوان به کوشش [[کرمی، احمد|احمد کرمی]] چاپ شده است.

دیوان جرفادقانی بیشتر به «ستایش‌نامه» مانند است؛ بخش بزرگی از این دیوان به ستودن امیران زمانه‌اش ویژه گشته است؛ چراکه او مدتی از عمر خود را پیش از حمله مغول، در عراق به ستایش امیران و صدرهای محلی (مانند عزالدین یحیی، علاءالدوله مردان‌شاه و مجدالدین عزّالملک) گذرانیده است؛ اینان امیرانی‌اند که در اوان فترت ایام سلاجقه عراق و دوران غلبه خوارزمشاهیان آل اتسز در آن سامان می‌زیسته‌اند.

دیوان شعر او 1943 بیت دارد و از 48 قصیده،7 غزل، 10 قطعه، یک ترکیب‌بند و 36 رباعی برخوردار است<ref>ر.ک: حقی، مریم، ص82</ref>‏.

شعر [[ن‍ج‍ی‍ب‌ گ‍ل‍پ‍ای‍گ‍ان‍ی‌|جرفادقانی]] بسیار فاخر است؛ [[واله داغستانی، علیقلی|واله داغستانی]] (مؤلف [[تذکره ریاض الشعراء|ریاض الشعراء]]) درباره او می‌نویسد:«[[ن‍ج‍ی‍ب‌ گ‍ل‍پ‍ای‍گ‍ان‍ی‌|نجیب‌الدین جرفادقانی]] از شعرای مشهور زمان است. عرایس افکارش در کمال حسن و جمال واقع شده. بعد از کمال اسماعیل در عراق به عرصه ظهور آمده است».

[[نفیسی، سعید|سعید نفیسی]] نیز می‌گوید: [[ن‍ج‍ی‍ب‌ گ‍ل‍پ‍ای‍گ‍ان‍ی‌|نجیب‌الدین جرفادقانی]] را از بهترین شعرای سبک عراقی در قرن هفتم برشمرده‌اند که مضامین بسیار بدیع در الفاظ رقیق دارد. قصاید وی عموماً دارای تشبیب و تغزّل هستند. قدرت شاعر در خلق تشبیب‌ها و تغزلات زیبا است که تمام توان و ذوق خود را در آن‌ها به‌کار برده است. نجیب‌الدین در کاربرد صنایع ادبی راه افراط و تفریط نرفته و از آن‌ها در همه جوانبِ سخن بهره جسته است. بدون آنکه کوچک‌ترین خللی در گفتارش پدید آید و یا نشانه‌ای از تصنع و تکلّف در آن مشاهده شود. مهم‌ترین ویژگی شعر او را باید در خلق تصاویر جدید و نازک‌خیالی‌ها و لطیفه‌های خیالی او دانست که به‌وسیله تشبیهات بدیع به‌ویژه تشبیه مضمر و تفضیلی و تشبیهات فشرده و نیز استعاره‌های ظریف و دقیق و نو و اضافات و صفت و موصوف‌های مجازی جلوه‌گر شده‌اند<ref>ر.ک: همان، ص83</ref>‏.

نخستین بخش دیوان، قصاید او است که در مدح امیران زمانه‌اش سروده است و بیش از همه، «جمال‌الدین عمر» را می‌ستاید.
او قصیده‌هایی نیز در باب مرثیه، عُزلت، پند و توجه سروده است.

برخی از پژوهشگران این نسخه‌ای را که [[کرمی، احمد|احمد کرمی]] برای نخستین بار در بهار 1371ش تصحیح نموده و چاپ کرده است، مخدوش می‌دانند و با پژوهشی که انجام داده‌اند، می‌گویند: «با دلایل فراوان، این متن نمی‌تواند دیوان مستند و منتقدانه‌ای از اشعار این شاعر باشد. بسیاری از ابیات او به‌گونه‌ای محرّف و مغلوط و مبهم به‌صورت لایَنحل ضبط شده و برخی از ابیات نیز در نسخه‌های تازه‏‌یافته‌ای ضبط است که در دیوان چاپی نیست». این پژوهش با بهره‌ جستن از چندین نسخه تازه‏‌یافته از دیوان این شاعر از جمله نسخه «کتابخانه چستربیتی دوبلین» و نیز نسخه «موزه بریتانیا» انجام‌ یافته ‌است<ref>ر.ک: یلمه‌ها، احمدرضا، ص213</ref>‏.

پژوهشی نیز در یافتن همانندی‌های شعر [[ن‍ج‍ی‍ب‌ گ‍ل‍پ‍ای‍گ‍ان‍ی‌|جرفادقانی]] و شعر [[حافظ، شمس‌الدین محمد|حافظ]] انجام‌ شده ‌است و چنین نتیجه می‌دهد که «بسیاری از لغات، ترکیبات، تعابیر و مضامینی که در شعر [[ن‍ج‍ی‍ب‌ گ‍ل‍پ‍ای‍گ‍ان‍ی‌|نجیب‌الدین]] به‌کار رفته‌اند، عیناً یا با اندکی اختلاف در شعر [[حافظ، شمس‌الدین محمد|حافظ]] وارد شده‌اند»<ref>ر.ک: حقی، مریم، ص81</ref>‏‏. نمونه‌ای از همانندی مصراع، وزن، قافیه و ردیف در این دو بیت هویداست:

شعر نجیب:
{{شعر}}
{{ب|''تا سر زلف تو را دست صبا خَم داده است''|2=''غم من چون خط تو دست فراهم داده است''}}
{{پایان شعر}}
شعر حافظ:
{{شعر}}
{{ب|''تا سر زلف تو در دست نسیم افتاده است''|2=''دل سودازده از غصه دو نیم افتاده است''<ref>ر.ک: همان، ص85 و 98</ref>}}‏
{{پایان شعر}}
[[کرمی، احمد|کرمی]] این دیوان را بر پایه مقابله نسخه خطی کتابخانه خودش و چند نسخه دیگر با راهنمایی «[[محمود منشی کاشانی]]» فراهم آورده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، صفحه ب</ref>.‏