نمایش مبدأ برای دیوان خلاق المعانی ابوالفضل کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR104471J1.jpg
| عنوان = دیوان خلاق المعانی ابو الفضل کمال الدین اسمعیل اصفهانی
| عنوان‌های دیگر = با مقدمه و حواشی و تعلیقات و فهرست‌ها، به انضمام رسالة القوس
| پدیدآورندگان
| پدیدآوران = 
[[ک‍م‍ال‌ال‍دی‍ن‌ اصفهانی، اس‍م‍اع‍ی‍ل ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د]] (نويسنده)
[[ب‍ح‍رال‍ع‍ل‍وم‍ی‌، ح‍س‍ی‍ن‌]] (مصحح)
|زبان
| زبان = فارسی
| کد کنگره =PIR5286/د9     
| موضوع =شعر فارسی - قرن 7ق. - نثر فارسی - قرن 7ق.
|ناشر 
| ناشر = كتابفروشى دهخدا
| مکان نشر = ایران - تهران
| سال نشر = 1348ش
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE104471AUTOMATIONCODE
| چاپ = 1
| شابک = 
| تعداد جلد = 1
| کتابخانۀ دیجیتال نور = 104471
| کتابخوان همراه نور = 104471
| کد پدیدآور = 76011
| پس از = 
| پیش از = 
}}
'''دیوان خلاق المعانی ابوالفضل کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی'''، مجموعه اشعار [[ک‍م‍ال‌ال‍دی‍ن‌ اصفهانی، اس‍م‍اع‍ی‍ل ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د|کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی]]، معروف به خلاق المعانی (متوفی دوم جمادی‌الاول ۶۳۵ق) است که با مقدمه، حواشی، تعلیقات و فهرست‌ها، به‌انضمام «رسالة القوس»، به اهتمام [[ب‍ح‍رال‍ع‍ل‍وم‍ی‌، ح‍س‍ی‍ن‌|حسین بحرالعلومی]]، منتشر شده است.

اهمیت اثر حاضر، جدا از اینکه به قدرت طبع و نیروی شاعری سراینده آن مربوط می‌شود، بیشتر به جایگاه زمانی و مکانی شاعر‌ نامدار‌ آن برمی‌گردد‌ که توانست شعر فارسی را‌ در‌حالی‌که از ویرانه‌های خراسان مهاجرت کرده بود و در شرق، میهنی تازه یافت و سبک عراقی جلوه‌گاه آن گشت، پذیرا‌ شود‌<ref>ر.ک: مدرس‌زاده، عبدالرضا، ص94</ref>.

این شاعر که در قصیده و قطعه به سبک و شیوه‌ انوری‌ و در اخلاقیات و تحولات فکری به آیین سنایی نزدیک شده است، توانست بر پایه تحولات فکری و اجتماعی عصر خویش که‌ رنگی‌ از‌ جغرافیای محل زیست شاعر نیز با خود داشت، به شیوه‌ شاعری‌اش رنگ و لعاب تازه‌ای بدهد و ازاین‌رو می‌توان او را در زمره کسانی دانست که در متحول ساختن‌ و تکامل‌ بخشیدن‌ به شعر فارسی در قرن ششم نقشی اساسی دارند<ref>ر.ک: همان</ref>.

جای شگفتی‌ نیست‌ اگر همه ویژگی‌های زبانی سبک شعر خراسانی از [[رودکی]] تا [[انوری، محمد بن محمد|انوری]] در دیوان کمال‌الدین یافت شود‌. انواع‌ مختصات‌ زبانی (آوایی، لغوی و نحوی) که در دیوان‌های دوره سبک خراسانی با بسامد‌ زیاد‌ و فراوان‌ به ‌چشم می‌آید، در شعر او هم هست<ref>ر.ک: همان</ref>.

فراوانی قالب‌های ادبی در‌ دیوان‌ حاضر به شرح زیر است: قصیده 142 مورد، مثنوی 2 مورد‌، غزل 160 مورد، قطعه 368 مورد و ترکیب‌بند 16 مورد. هرچند‌ نسبت‌ به روزگار این شاعر اصفهانی - آغاز قرن هفتم - تعداد قصاید او زیاد‌ می‌نماید‌، اما با توجه به اینکه عمده حیات‌ شعری‌ او‌ متعلق به قرن ششم است می‌توان این‌ تعداد‌ به نسبت زیاد را توجیه کرد<ref>ر.ک: همان، ص95</ref>.

غزل‌های کمال‌الدین، گرچه تعدادشان کمتر‌ از‌ غزل‌های‌ شاعران‌ هم‌عصر‌ نظیر [[انوری، محمد بن محمد|انوری]] است،‌ اما‌ پختگی و روانی بیشتری دارند. غزل کمال‌الدین درست حد واسط میان [[انوری، محمد بن محمد|انوری]] و [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدی]] است و اوست که دست‌مایه‌ نخستین‌ انوری‌ در غزل را بازپیراست و به [[سعدی، مصلح بن عبدالله|سعدی‌]] سپرد‌ تا‌ به ‌دست‌ او‌ غزل‌ غنایی و عاشقانه فارسی شکل کامل و جاوید به خود بگیرد<ref>ر.ک: همان، ص95-96</ref>.