نمایش مبدأ برای دانشنامه زبان و ادب فارسی

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR16622J1.jpg
| عنوان = دانشنامه زبان و ادب فارسی
| عنوان‌های دیگر = 
| پدیدآورندگان
| پدیدآوران = 
[[سعادت، اسماعیل]] (نويسنده)
|زبان
| زبان = فارسی
| کد کنگره =/‎‏س‎‏7‎‏د‎‏2 3321 PIR 
| موضوع =ادبیات فارسی - دایرةالمعارف‏ها - دایرةالمعارف‏ها و واژه نامه‎‌‌ها
|ناشر 
| ناشر = فرهنگستان زبان و ادب فارسی
| مکان نشر = ایران - تهران
| سال نشر = 1384ش - 1386ش - 1388ش - 1391ش - 1395ش - 1396ش
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE16622AUTOMATIONCODE
| چاپ = 1
| شابک = 964-7531-26-5
| تعداد جلد = 6
| کتابخانۀ دیجیتال نور = 16622
| کتابخوان همراه نور = 16622
| کد پدیدآور = 9640
| پس از = 
| پیش از = 
}}
'''دانشنامه زبان و ادب فارسی'''، اثر جمعی از نویسندگان، به سرپرستی [[سعادت، اسماعیل|اسماعیل سعادت]]، نخستین دانشنامه اختصاصی در معرفی مهم‌ترین اطلاعات مربوط به زبان و ادب فارسی در همه شاخه‌های آن است.

دانشنامۀ زبان و ادب فارسى، جامع مهم‌ترين اطّلاعات ادبى فارسى، به صورت مقالاتى در موضوعات رجال و كتب ادبى، دستور زبان، اصطلاحات عرفانى و معانى و بيان و عروض و قافيه، قالبهاى شعرى، سبكهاى ادبى، زبانهاى ايرانى، انواع ادبيّات، ادبيّات پيش از اسلام، اسطوره‌هاى ايرانى، اعلام شاهنامۀ فردوسى، و برخى ديگر از اعلام، خاصّه اعلام قرآنى، ادبيّات معاصر و احوال و آثار ايران‌شناسانى كه، چه در داخل و چه در خارج، در حوزۀ زبان و ادب فارسى تحقيق كرده‌اند. مخصوصا ادبيّات دورۀ معاصر از موضوعاتى است كه اين دانشنامه به آن مى‌پردازد و نويسندگان و شاعران اين دوره و آثار آنها را، چه در مقالات كلّى مربوط به آن، و چه جداگانه در مدخلهاى مستقل معرّفى مى‌كند. البتّه، بنابر تصميم شوراى علمى دانشنامه، مدخلهاى مستقلّ را تنها به نويسندگان و شاعران در گذشته و برجسته‌ترين آثارشان اختصاص مى‌دهد.

اگر دانشنامه‌ها را، به اعتبار حجم مطالب آنها، به مختصر و مفصّل، و به اعتبار محتوا، به اختصاصى و عمومى، و به اعتبار شيوۀ تنظيم و عرضۀ مقالات آنها، به الفبايى و موضوعى و، به اعتبار سنديّت اقوال مذكور در مقالات، به مبتنى و غير مبتنى بر نظام ارجاعى تقسيم كنيم، دانشنامۀ زبان و ادب فارسى دانشنامه‌اى مختصر، اختصاصى، الفبايى و مبتنى بر نظام ارجاعى است. مختصر است، زيرا، تنها به اهمّ موضوعات مربوط به حوزۀ خود مى‌پردازد؛ اختصاصى است، زيرا، مختصّ به موضوعات متنوّع مربوط به زبان و ادب فارسى است؛ الفبايى است، زيرا مدخلهاى آن، براى سهولت مراجعه به آنها، مانند مدخلهاى فرهنگهاى لغت، به ترتيب حروف الفبا مرتّب شده است؛ و مبتنى بر نظام ارجاعى است، زيرا اقوال و روايات مهمّ مذكور در متن مقالات مستند به اسناد مأخوذ از منابع موثّق و معتبر است.
هرچند بعضی از مدخل‌های اثر حاضر، مشترک میان این دانشنامه و دانشنامه‌های دیگر، به‌خصوص دانشنامه‌های عمومی است، اما بسیاری از مقالات آن را، به حکم آنکه اختصاصا مربوط به زبان و ادب فارسی است، در هیچ دانشنامه دیگر، به تفصیلی که در این دانشنامه به آنها پرداخته می‌شود، نمی‌توان یافت؛ مثلا در جلد نخست، مدخل‌هایی مانند: ادبیات تطبیقی، ادبیات داستانی، ادبیات عرفانی، ادبیات معاصر ایران، ادبیات نمایشی، ادبیات کودک و نوجوان و نیز موضوعاتی مانند اصطلاحات ادبی و عرفانی از ممیزات این دانشنامه است. مقالات این‌گونه مدخل‌ها عمدتا به قلم مؤلفانی که به تخصص در موضوع آنها شهرت دارند، تألیف شده است<ref>ر.ک: مقدمه، ج1، ص16-17</ref>.

در مورد مدخل‌هایی که مشترک میان این دانشنامه و دانشنامه‌های دیگر است، سعی مؤلفان مقالات، بر آن بوده است که در تألیف خود، بیشتر از منظر زبان و ادب فارسی به موضوع آنها نگریسته شود و در نتیجه، مقالات آنها، مستقل و متمایز از مقالات مشابه آنها در دانشنامه‌های دیگر باشد. مثلا در مدخل «ابونواس»، سعی شده است که بیشتر به موضوع تأثر او از فرهنگ ایرانی، خاصه به «فارسیات» او در اشعارش پرداخته شود<ref>ر.ک: همان</ref>.

دانشنامه حاضر در تألیف و تنظیم مقالات خود، از سنت‌های جاافتاده و پذیرفته‌شده دانشنامه‌نویسی به اسلوب جدید پیروی می‌کند. در تألیف مقالات، بر درستی و رعایت کامل قواعد دستور زبان فارسی، پرهیز از اطناب و عبارت‌پردازی و اکتفا به عبارات ساده، روشن و قابل فهم و خالی از حشو و ابهام، تأکید دارد. در املای کلمات، خود را ملزم به رعایت قواعد کلی دستور خط فارسی مصوب فرهنگستان دانسته و از آن پیروی کرده است<ref>ر.ک: همان، ص18</ref>.

در ضبط تلفظ عنوان مدخل‌ها و همچنین برای رفع التباس و بهتر خوانده شدن کلمات ناآشنا، از شیوه حرکت‌گذاری بهره گرفته شده و مخصوصا در نقل آیات قرآن کریم، با اعراب‌گذاری و علامت نقل قول، متمایز شده است. املای اعلام و دیگر کلمات خارجی و همچنین آوانگاری کلمات ناآشنای مربوط به زبان‌های ایران باستان نیز در پایین صفحات آمده است<ref>ر.ک: همان</ref>.

در ضبط املای اعلام خارجی، هرجا که دانشنامه از زبان خود سخن می‌گوید، ضبط مختار خود را می‌آورد که مبتنی بر ضبط معتبرترین فرهنگ‌های اعلام است و هرجا که از منبعی نقل می‌کند، ضبط منبع را ترجیح داده است<ref>ر.ک: همان</ref>.

نکته مهمی که دانشنامه حاضر در تألیف مقالات مد نظر داشته، رعایت تناسب موزون آنهاست. این امر، از جمله کارهای دشوار در دانشنامه‌نویسی است. اصل دیگری که دانشنامه حاضر، خود را موظف به رعایت آن دانسته، اصل پرهیز از ترجیح نظری بر نظر دیگر در مسائل مورد اختلاف است. در این‌گونه موارد، دانشنامه فقط به ذکر آراء مختلف، اکتفا کرده است<ref>ر.ک: همان</ref>.