نمایش مبدأ برای تلخيص كتاب القياس

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR01735J1.jpg
| عنوان =تلخيص كتاب القياس
| عنوان‌های دیگر =القياس. برگزيده
| پدیدآوران = 
[[ابن رشد، محمد بن احمد]] (نویسنده)
[[ارسطو]] (نویسنده)
[[هريدي، احمد عبدالمجيد]] (مصحح)
[[قاسم، محمود محمد]] (محقق)
[[بترورث، تشارلس]] (مصحح)
| زبان =عربی
| کد کنگره =‏BBR‎‏ ‎‏650‎‏ ‎‏1362 
| موضوع =
فلسفه اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 
قياس 
منطق - متون قدیمی تا قرن 14 
| ناشر = 
الهيئة المصرية العامة للکتاب 
| مکان نشر =مصر - قاهره
| سال نشر = |مجلد1: 1983م , 

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE01735AUTOMATIONCODE
| چاپ =1
| تعداد جلد =1
| کتابخانۀ دیجیتال نور =01735
| کتابخوان همراه نور =01735
| کد پدیدآور =
| پس از =
| پیش از =
}}

'''تلخيص كتاب القياس'''، چنان‌که از نام آن پیداست، تلخیص کتاب «القياس» از کتاب «ارگانون» یا «[[منطق ارسطو|منطق]]» [[ارسطو]] است که توسط [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]]، تلخیص شده است. این کتاب، سومین بخش از مجموعه آثار [[ارسطو]] می‌باشد (این بخش‌ها به ترتیب عبارتند از: قاطیغوریاس (مقولات ده‌گانه)؛ بارى ارمینیاس (قضایا)؛ آنالوطیقاى اول (قیاس)؛ آنالوطیقاى دوم (برهان)؛ طوبیقا (جدل)؛ سوفسطیقا (سفسطه و مغالطه)؛ ریطوریقا (خطابه)؛ بوطیقا (شعر) و ایساغوجى).

در واقع شرح‎های ابن رشد بر آثار [[ارسطو]] را می‌توان به سه دسته کلی، تقسیم کرد: شرح‎های مفصل و بزرگ که «تفسیر» یا «شرح» نامیده می‌شوند، شرح‎های متوسط موسوم به «تلخیص» و خلاصه‌های نوشته‌های [[ارسطو]] که «جامع» و در جمع، «جوامع» نام دارند. شیوه کار ابن رشد در «تفسیرها» چنین است که نخست پاره‌هایی از متن ارسطو را از ترجمه عربی آنها نقل می‌کند و سپس به تفسیر دقیق و ژرف آنها می‌پردازد و در این رهگذر از آنچه از تفاسیر شارحان یونانی ترجمه‌شده به عربی، در دست داشته است، بهره می‌گیرد و گاه نیز از آنها انتقاد می‌کند و سرانجام برداشت خود را از متن [[ارسطو]] توضیح می‌دهد. در خلاصه‌ها یا «جوامع» وی همیشه از سوی خود سخن می‌گوید، درحالی‌که عقاید و نظریات [[ارسطو]] را بیان می‎‎کند و در این رهگذر از نوشته‌های دیگر وی برای توضیح و تکمیل متن در دست، بهره می‌گیرد و از خودش نیز مطالبی بر آنها می‌افزاید<ref>ر.ک: خراسانی، شرف‌الدین، ج3، ص560-‎561</ref>.

اما در شرح‎های متوسط یا «تلخیص‎ها»، که اثر حاضر نیز از جمله آنها می‌باشد، وی کلمات اول متن [[ارسطو]] را نقل و سپس بقیه مطالب را به زبان خودش شرح می‌دهد و توضیحات و نظریات شخصی و مطالبی از منابع فیلسوفان اسلامی را نیز بر آنها می‌افزاید؛ به‌گونه‌ای که اثر، به‌صورت نوشته مستقلی آشکار می‌شود که گفته‌های [[ارسطو]] و [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]] به هم آمیخته شده و نمی‌توان آنها را از یکدیگر تشخیص داد<ref>ر.ک: همان</ref>.

کتاب به قلم محمود قاسم تحقیق و با دو مقدمه از تشارلس بترورث (مصحح) و احمد عبدالمجید هریدی (مصحح)، آغاز شده است. در مقدمه نخست، به بیان این نکته پرداخته شده است که اثر حاضر، جزء سوم از اجزای هشت‌گانه اقسام تلخیص [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]] از کتب [[منطق ارسطو|منطق]] [[ارسطو]] می‌باشد، اما از آنجا که تلخیص «ایساغوجی» پیش از آن به چاپ رسیده، این کتاب جزء چهارم نشریه محسوب می‌شود<ref>ر.ک: مقدمه نخست، ص49</ref>.

در مقدمه دوم، ضمن بیان این نکته که اثر حاضر، بر اساس هفت نسخه خطی، تصحیح و تحقیق شده، به توضیح نسخ کتاب، پرداخته شده است.<ref>ر.ک: مقدمه دوم، ص51-‎55</ref>.

[[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]]، مطالب کتاب خود را در دو مقاله، عرضه نموده است. در مقاله نخست، در ضمن سه فصل، ابتدا به بررسی انواع مقدمه، از حیث صورت و ماده پرداخته شده و سپس، عکس در مقدمات از جمله عکس در مقدمات مطلقه، مقدمات ضروریه و مقدمات ممکنه و نیز ائتلاف در قیاس و اشکال مختلف آن، مورد بحث قرار گرفته است.<ref>ر.ک: متن کتاب، ص61-‎227</ref>.

مقاله دوم، دارای یازده فصل می‌باشد که موضوعات مطرح‌شده در آنها، به ترتیب عبارتند از: قیاس‎هایی که نتایج کلی به دنبال دارند و نتایج موجبه جزئیه نیز گاهی به آنها ملحق می‌شود و...؛ کی و چگونه امکان دارد نتیجه صادق از مقدمات کاذب برآید؛ بیان به کمک دور در اشکال مختلف؛ تفاوت میان قیاس مستقیم و قیاس خلف؛ مباحث مربوط به صناعت جدل؛ پاره‌ای از مباحث مربوط به صغزی و کبری و نتیجه؛ پاره‌ای از استدلالات که در حکم مقاییس هستند؛ انعکاسی در دو حد متقابل وجود دارد، هرکدام بر طرف مقابل خود منعکس می‌شود؛ ائتلاف دو موجبه کلیه در شکل ثانی و ثالث؛ استقراء، ضمیر و سایر قیاسات مورد استفاده در حکم قیاس‎هایی است که بحث آنها مطرح شد و..<ref>همان، ص255-‎363</ref>.

فهرست مطالب در ابتدا و فهرست اعلام [[ارسطو]] (مواضعی که ارسطو در آنها ذکر شده و مواضعی که به اقوال ارسطو اشاره شده است)؛ سایر اعلام؛ کتب مذکور در متن؛ مقابله فقرات تلخیص کتاب «القياس» [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]] با نصوص کتاب «القياس» [[ارسطو]] و مقابله فقرات مقالات تلخیص کتاب «القياس» [[ابن رشد، محمد بن احمد|ابن رشد]] با فصول مقالات کتاب «القياس» [[ارسطو]]، در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‌ها علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است.<ref>ر.ک: پاورقی، ص198</ref>.