نمایش مبدأ برای ترجمه السواد الأعظم

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR108463J1.jpg
| عنوان = ترجمه السواد الأعظم
| عنوان‌های دیگر = السواد الاعظم. فارسی 
| پدیدآورندگان
| پدیدآوران = 
[[سمرقندی، اسحاق بن محمد]] (نويسنده)
[[حبیبی، عبدالحی]] (مصحح)
[[طاهری عراقی، احمد]] (گردآورنده)
|زبان
| زبان = فارسی
| کد کنگره = 1393 9041س8س 204 BP 
| موضوع =حنفیه - عقاید - متون قدیمی تا قرن 14 - کلام اهل سنت - متون قدیمی تا قرن 14 - نثر دری - متون قدیمی تا قرن 14
|ناشر 
| ناشر = دانشگاه تهران. مؤسسه انتشارات و چاپ
| مکان نشر = ایران - تهران
| سال نشر = 1393ش
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE108463AUTOMATIONCODE
| چاپ = 1
| شابک = 978-964-403-6627-1
| تعداد جلد = 1
| کتابخانۀ دیجیتال نور = 108463
| کتابخوان همراه نور = 108463
| کد پدیدآور = 80125
| پس از = 
| پیش از = 
}}
'''ترجمه السواد الأعظم '''، ترجمه فارسی از کتاب «[[السواد الأعظم]]» [[سمرقندی، اسحاق بن محمد|اسحاق بن محمد بن اسماعیل حکیم سمرقندی]] است که در حدود 370ق، به فرمان امیر نوح سامانی، احتمالاً توسط خود حکیم سمرقندی انجام شده است.

السواد الأعظم، مشتمل بر مقدمه، 61 مسئله و خاتمه است. موضوع کتاب، اصول عقاید و مسائل کلامی است؛ مسائلی همچون: صفات خدا و ازلیت و ابدیت او، مرتبه پیامبران، معراج و صراط و بهشت و دوزخ و نکیر و منکر...

البته از فقه نیز پاره‌ای مسئله‌ها در این کتاب آمده است و برخی از فروع مذهب بیان شده است؛ از آن مسائلی که محل اختلاف فقیهان است...

‌مسائل ذکرشده در کتاب، مسائلی پراکنده از این‌سو و آن‌سو در اعتقادیات است. بی‌نظمی در ترتیب کتاب چنان آشکار است که مسئله مسح بر موزه در دو جا، یک بار در مسئله هشتم و بار دیگر در مسئله چهل‌وهشتم، ذکر شده است. ایجاز و اطناب فصول نیز بر شیوه‌ای منطقی استوار نیست؛ معضلی مبهم و دشوار، به‌کوتاهی آمده است و مسئله‌ای روشن و آشکار به‌درازی ذکر شده است<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه یب</ref>‏.

ترجمه فارسی السواد الأعظم، که از آثار کهن فارسی است، تا سال 1335ش، ناشناخته بوده و دکتر [[مهدی بیانی]] آن را معرفی کرده است. مرحوم بیانی، مترجم را همان حکیم سمرقندی مؤلف کتاب دانسته است<ref>ر.ک: همان، صفحه حاء و یاء</ref>.

چون ترجمه این کتاب از تازی به فارسی به امر‌ امیر نوح دوم سامانی در حدود 370ق، بوده، بنابراین آن‌طور که دانشمندان ایرانی تصور‌ کرده‌اند، نثر اقدم زبان‌ دری‌‌ و پیش از مقدمه منثور ابومنصوری نیست، بلکه در درجه دوم معاصر و مقارن با ترجمه تفسیر و تاریخ طبری شمرده می‌شود. اما اهمیت آن از این وجه است که اکنون ما یک متن‌ مکمّل و تمام و اصیل کتابی را در دست داریم که فراهم‌شده و محصول همان‌ عصر سامانی است و در جمله کتب آن عصر و مربوط به دوره قدیم نثر دری، کتاب‌ دیگری نیز به دست آمده است<ref>ر.ک: حبیبی افغانی، عبدالحی، ص196-197</ref>.

باوجودی که تاکنون از نام مترجم فارسی سواد الأعظم خبری نداریم، ولی سبک‌ انشا و سیاق و سباق نثر‌ آن دلالت واضح دارد که این نثر یقینا مربوط به قدیم‌ترین‌ دوره ادبیات دری، یعنی عصر سامانی است و چون از عربی ترجمه شده، لابد اثر ترجمه تازی هم در وجنات آن آشکار‌ است‌. اینک یک مسئله از بین این کتاب به‌طور نمونه آورده می‌شود: «مسئله بیست‌وششم آن است که مرتبت انبیا - صلوات‌اللّه‌عليهم‌أجمعين - برتر از مرتبت اولیاست و مرتبت اولیا کمتر از مراتب انبیا باشد و هرکه هردو یکسان نهد، آن‌ مبتدع‌ و هوادار‌ باشد و معجزات، انبیا راست و کرامات، اولیا راست و اولیا را کرامات آن‌ وقت باشد، که خدای عزوجل را مطیع باشند و رسول - عليه‌السلام - ‌[را] اطاعت دارند<ref>ر.ک: همان، ص199-200</ref>.