نمایش مبدأ برای ايضاح المقاصد من حكمة عين القواعد

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR13544J1.jpg
| عنوان =ايضاح المقاصد من حكمة عين القواعد
| عنوان‌های دیگر =شرح حکمة العين
| پدیدآوران = 
[[حلی، حسن بن یوسف]] (نویسنده)
 
[[منزوی، علی‌نقی]] (مصحح)

[[کاتبی قزوینی، علی بن عمر]](نویسنده)

[[مشکوة، سید محمد]](به کوشش)

| زبان =عربی
| کد کنگره =‏BBR‎‏ ‎‏832‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏9036‎‏ 
| موضوع =
فلسفه‌اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 

کاتبی قزوینی، علی بن عمر، 600 - 675ق. عين القواعد - نقد و تفسير 
| ناشر = 
دانشگاه تهران 
| مکان نشر = ایران - تهران
| سال نشر = |مجلد1: 1337ش , 1959م , 1378ق , 

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE13544AUTOMATIONCODE
| چاپ =1
| تعداد جلد =1
| کتابخانۀ دیجیتال نور =13544
| کتابخوان همراه نور =13544
| کد پدیدآور =
| پس از =
| پیش از =
}}
{{کاربردهای دیگر|ايضاح المقاصد (ابهام‌زدایی)}}

'''ايضاح المقاصد من حكمة عين القواعد'''، شرح عربی [[حلی، حسن بن یوسف|جمال‌الدين حسن‎ بن‎ يوسف بن على بن مطهر]]، مشهور به‎ [[حلی، حسن بن یوسف|علامه‎ حلّى]]‎(متوفی 726ق) بر «حكمة العين» [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|نجم‌الدين على كاتبى قزوينى]](600-675ق)، معروف به «كاتبى» و «دبيران»، از حكيمان و عالمان بزرگ قرن هفتم هجرى است. کتاب به کوشش [[مشکوة، سید محمد|سید محمد مشکوة]] (متوفی 1400ق) و با مقدمه فارسی، پاورقی و تصحیح [[منزوی، علی‌نقی|علی‌نقی منزوی]] (متوفی 1431ق) منتشر شده است.

مصحح در ابتدای کتاب با اشاره به منحصربه‎فرد بودن نسخه اثر، به نقل از استاد خویش، کتاب را این چنین معرفی می‌کند: «این کتاب اگرچه فلسفه اشراق نیست اما کلام محض نیز نمی‌باشد. علامه در این کتاب فلسفه مشاء را با شم کلامی بیان کرده است»<ref>ر.ک: پیشگفتار، ص3</ref>.

بر کتاب حكمة العين شروح مختلفی نوشته شده و [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی قزوینی]] اولین کسى‎ که‎ بر کتاب حكمة العين شرح نوشته است. وى‎ شرح‎ خود‎ را «بحر الفوائد في شرح عين القواعد» نام نهاده است. ناگفته نماند که حكمة العين -شامل طبیعیات و الهیات- یکى از دو بخش کتاب عین القواعد است. بخش دیگر‎ آن در‎ زمینه منطق موسوم به منطق العین مى‌باشد. البته بعدها به‌اشتباه بحر الفوائد را تنها‎ شرحى‎ بر قسمت منطق معرفى کرده‌اند.

[[حلی، حسن بن یوسف|علامه]]، حكمة العين را به همان سیاق و روش [[كشف المراد شرح فارسی تجريد الاعتقاد|کشف المراد]] که‎ در‎ شرح [[تجريد الاعتقاد|تجريد الاعتقاد]] [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه طوسى]]‎ نوشته‎، شرح کرده‎ است‎<ref>ر.ک: حیدری یساولی، علی، ص50-49</ref>. 

شیوه‎ [[حلی، حسن بن یوسف|علامه]] در شرح [[تجريد الاعتقاد|تجرید]] بدین‎صورت است که سخن خواجه را با کلمه‎ «قال:...» ذکر کرده و سپس با آوردن کلمه «أقول:...» شرح خود‎ را‎ بر آن‎ سخن نگاشته است و در هر جا که لازم بوده، به تاریخچه موضوع موردبحث نیز اشاره کرده است‎. همین کار باعث شده که [[كشف المراد شرح فارسی تجريد الاعتقاد|کشف المراد]] علاوه بر بیان مقصود تجرید‎، کلیات‎ مباحث‎ علم کلام را نیز دربرداشته باشد<ref>ر.ک: خالقیان، فضل‌الله، ص27</ref>. ‎

در مقدمه سی صفحه‌ای ابتدای کتاب که به زبان فارسی نوشته شده اطلاعات ارزشمندی در رابطه با متن و شرح ارائه شده که عناوین این مطالب به ترتیب عبارتند از:
# اندکى در شناسایی نگارنده متن کتاب؛ دبیران [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى قزوینى]] و آثار وی.
# شناسایی شارح؛ [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلى]] و کتب فلسفى وى.
#کارهایی که درباره کتاب «حكمة العين» [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى]] انجام شده است.
# شناسایی این نسخه و نسخه‌هایی که در تصحیح آن مورد استفاده قرار گرفته است.

شارح در مقدمه کتاب، اثرش را چنین معرفی می‌کند: «این کتاب ایضاح المقاصد فی شرح حکمة عین القواعد است که در آن مباحثی که شیخ معظم [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|نجم‌الدین علی بن عمر کاتبی قزوینی]] به‌طور خلاصه گردآورده را شرح کرده‌ام». وی تبیین مسائل، توضیح وجوه دلایل، اشاره کوتاه به ایرادات و اشکالات وارد بر آن را فعالیت خود در این شرح دانسته است.<ref>ر.ک: متن کتاب، ص2</ref>. ‎

[[حلی، حسن بن یوسف|علامه]] در کتاب حاضر به وسعت اطلاع خویش در فلسفه می‌بالد، چنانکه در صفحه 275 گوید: «و هكذا يجب أن يحقق» و به کتب عقلى خود (در ص133) و به کتب کلامى خود (در ص22) حوالت می‌دهد؛ و مکرر به استاد خویش؛ [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى]] مؤلف اصل حمله کرده است، چنانکه (در ص50) او را از اتباع [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]] که «لا یحققون شيئا» شمرده است. همچنین (در ص165) به تناقض‎گویی کاتبى اشارت کرده؛ که در ص55 وحدت را امرى وجودى شمرده و در ص165 به آن اعتراض کرده است.<ref>ر.ک: پیشگفتار، ص15</ref>. ‎

[[منزوی، علی‌نقی|منزوی]] در بخش دیگری از پیشگفتار کتاب به برخی دیدگاه‌های شارح اشاره کرده است:
# ‌هنگامی‌که میان [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه طوسى]] و [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن‌ سینا]] درباره تعریف «ملک» اختلاف است، علامه طرف استاد خویش، [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه]] را گرفته، [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن‌ سینا]] را رد می‌کند.
# هنگام شمارش مقولات عرضى قول، به چهار بودن را: حرکت، نسبت، کم، کیف، می‌پذیرد.
# درباره حرکت در اجناس عالیه، حرکت در جوهر را مى‎‎پذیرد و دلیل امتناع حرکت جوهرى را رد می‌کند.
# [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى]] متکلمان را در قول بجزء لا یتجزى رد کرده و [[حلی، حسن بن یوسف|علامه]]، [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى]] و [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن‌ سینا]] را به طرفدارى از متکلمان رد می‌کند.
# [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبى]] [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن‌ سینا]] را در قول به سکون در میان دو حرکت (رفتن به بالا و بازگشت به پائین) رد می‌کند و علامه [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن‌ سینا]] را تأیید کرده است.<ref>ر.ک: همان، ص17-16</ref>. ‎

فهرست مطالب و همچنین فهارس همگانی به ترتیب الفبا، نام‎ها و بخش‌ها در انتهای اثر ذکر شده است.

اختلاف نسخه‌ها و برخی توضیحات و ارجاعات در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است. همچنین به‌خوبی پرده از برخی ابهامات برداشته است؛ به‌عنوان‌مثال در این کتاب همه‌جا کلمه «اوائل» به جاى «فلاسفه» بکار رفته و مؤلف در برابر آن «متکلمین» را به کار برده است.<ref>ر.ک: پیشگفتار، ص16، پاورقی3</ref>. ‎