نمایش مبدأ برای الهمز

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR86210J1.jpg
| عنوان = الهمز
| عنوان‌های دیگر = 
| پدیدآورندگان
| پدیدآوران = 
[[انصاری، سعید بن اوس]] (نويسنده)
[[شیخو، لویس]] (مصحح)
|زبان
| زبان = عربی
| کد کنگره =  /الف2ه8 6620 PJ 
| موضوع =
|ناشر 
| ناشر = المطبعة الکاثوليکية
| مکان نشر = لبنان - بیروت
| سال نشر = 1911م
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE86210AUTOMATIONCODE
| چاپ = 1
| شابک = 
| تعداد جلد = 1
| کتابخانۀ دیجیتال نور = 86210
| کتابخوان همراه نور = 86210
| کد پدیدآور = 16335
| پس از = 
| پیش از = 
}}
'''كتاب الهمز'''، نوشته [[انصاری، سعید بن اوس|ابوزِید، سعید بن اوس بن ثابت خزرجی انصاری]] (215-121ق)، لغوی، راوی و نحوی است. او واژه‌هایی را که یکی از حروف اصلی آن حرف «همزه» است، با اشتقاق‌هایشان معنایابی کرده است. [[شیخو، لویس|لویس شیخو یسوعی]] (1927-1859م)، این کتاب را نخستین ‌بار به چاپ رسانده است.

درباره [[انصاری، سعید بن اوس|ابوزید]] چنین گفته می‌شود که از سال‌های آغازین سده 2ق در هر دو مکتب بصره و کوفه دانشمندانی پدید آمدند که در عرصه لغت و نیز شعر، اخبار، ایام عرب (شرح جنگ‌های قبیله‌ای) و انساب، شهرت فراوان یافتند. اینان آثاری از خود برجای گذاشتند که دست‌مایه اصلی فرهنگ‌نویسان در نسل‌های بعد شد. [[انصاری، سعید بن اوس|ابوزید]] یکی از مشهورترین این دانشمندان است. او واژه‌ها و لهجه‌های شاذ را گرد آورد و رساله‌های لغوی فراوانی را در موضوع‌های مختلف نوشت که هرکدام به‌تنهایی لغت‌نامه تک‌موضوعی کوچک و کم‌حجمی بشمار می‌رفت. «كتاب الهمز» در زمره این آثار است. در این اثر حدود 300 واژه، که همگی در تمام صیغه‌ها دارای همزه‌اند، گردآوری شده است. الهمز 30 باب دارد و تقسیم‌بندی آن بر اساس جایگاه همزه در واژه و برحسب صیغه‌ها و گاه به‌ترتیب حروف الفبا شکل یافته است. «[[شیخو، لویس|لویس شیخو]]» الهمز را نخست در مجله المشرق بیروت (1910م) و بار دیگر به‌طور مستقل در همان جا (1911م) به چاپ رساند<ref>ر.ک: فاتحی‌نژاد، عنایت‌الله، ج5، ص502-500</ref>‏.

«كتاب الهمز»، سومین اثر از شمار شش اثری است است که لویس آن را پس از «دیوان سموئل» و «فضائل الكتاب» عرضه کرده است. اصل «كتاب الهمز»، 48 صفحه دارد. متن دیگری نیز با عنوان «تحقيق الهمز» از [[انصاری، سعید بن اوس|ابوزید]] در پایان آن بوده که جز چند سطر کوتاه، چیزی از آن به‌جا نمانده است. کتابت واژه‌های این اثر با اصول نوشتاری این زمانه اختلاف دارد که نمونه آن در شیوه نوشتن همزه مشهود است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص3</ref>‏. راوی این اثر ناشناخته است. در آغاز کتاب، که سلسله راویان کتاب آورده شده، نامی از او نیست. روایت الهمز از 412ق با ابوالفضل عمر بن عبیدالله بن بقال آغاز می‌شود و با ابوالقاسم عمر بن محمد بن یوسف بن جعفر کاتب در 365ق، ابوعبدالله محمد بن عباس بن محمد بن ابومحمد یزیدی در 305ق و ابوجعفر احمد بن محمد یزیدی در 250ق و در آخر تا [[انصاری، سعید بن اوس|ابوزید]] ادامه می‌یابد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص4</ref>‏.

در پایان الهمز، فهرستی از مباحث کتاب و شاعرانی که نامشان در متن آمده است، به‌همراه اصلاح آن و ملاحظاتی در لغت‌شناسی واژه‌ها آورده شده است<ref>ر.ک: همان، ص40-33</ref>‏.