نمایش مبدأ برای القصيدة الموشحة بالأسماء المؤنثة السماعية

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR33103J1.jpg
| عنوان = القصيدة الموشحة بالأسماء المؤنثة السماعية
| عنوان‌های دیگر = 
| پدیدآورندگان
| پدیدآوران = 
[[ابن حاجب، عثمان بن عمر]] (نويسنده)
[[عبد الله، طارق نجم]] (محقق)
|زبان
| زبان = عربی
| کد کنگره = /ع2 ق608 4223 PJ 
| موضوع =
|ناشر 
| ناشر = دار البلاغة
| مکان نشر = لبنان - بیروت
| سال نشر = 1411ق - 1991م
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE33103AUTOMATIONCODE
| چاپ = 1
| شابک = -
| تعداد جلد = 1
| کتابخانۀ دیجیتال نور = 33103
| کتابخوان همراه نور = 33103
| کد پدیدآور = 7764
| پس از = 
| پیش از = 
}}

'''القصيدة الموشحة بالأسماء المؤنثة السماعية'''، اثر [[ابن حاجب، عثمان بن عمر|ابن حاجب، ابوعمرو جمال‌الدین عثمان بن عمر]] (570-646ق)، رساله‌ای است که در آن، اسامی مؤنثی که سماعی بوده و خالی از علامت تأنیثند، برشمرده شده است.

الموشحه، نوعی شعر است که اتحاد لازم، در قافیه آن نباشد و «قصيدة الموشحة» [[ابن حاجب، عثمان بن عمر|ابن حاجب]]، شهرت فراوانی در این زمینه دارد. این قصیده، شامل 23 بیت است و در مجموع، به 60 کلمه‌ اشاره دارد که به نظر نویسنده، به‌طور حتم، مؤنث سماعی است. این کلمات، به‌ترتیبی که در شعر او آمده است، عبارتند از: العين، الأذن، الأنفس، الدار و...<ref>ر.ک: ستاریان، مهدی، ص215- 216؛ متن کتاب، ص42</ref>.

البته از آنچه [[ابن حاجب، عثمان بن عمر|ابن حاجب]] در این کتاب ذکر کرده است، علمای لغت بر مؤنث بودن 34 کلمه متفق‌القول هستند، اما دو کلمه «الإست» و «السعير» را فقط [[ابن حاجب، عثمان بن عمر|ابن حاجب]] مؤنث دانسته است و 6 کلمه‌ای را که [[ابن حاجب، عثمان بن عمر|ابن حاجب]] ترجیحا مؤنث می‌داند، شامل: «العقرب، الفلك، الثعلب، الأرنب، الفرس، الضبع» می‌باشد و 8 کلمه‌ای که به نظر علمای لغت، مؤنث دانستن آنها ارجح است، عبارتند از: «الدلو، الجحيم، الفردوس، الذراع، الخمر، العنكبوت، موسی، السراويل» و 10 کلمه دیگر که اختلافی است - برخی مذکر و برخی مؤنث دانسته‌اند - به شرح زیر است:
# العين الباصرة: ابوموسی الحامض، مذکر دانستن آن را جایز دانسته است.
# الأرض: علمای لغت با استناد به آیات قرآن، مؤنث می‌دانند، ولی ابوالبرکات انباری به جواز مذکر دانستن آن در شعر اشاره دارد.
# العضد: اغلب مؤنث می‌دانند و برای مذکر بودن آن دلیل ارائه نشده، ولی به‌صورت نادر به‌کار رفته است.
# البئر: با استناد به '''و بئر معطلة''' (الحج: 45) همه مؤنث دانسته‌اند، مگر زجاجی که آن را هم مذکر و هم مؤنث دانسته است.
# الذهب: مشهور بین علمای لغت، مؤنث بودن آن است، ولی فراء اشاره کرده که گاهی مذکر است.
# درع الحديد: اکثر علما، حکم به تأنیث این کلمه دارند، گرچه ابن انباری مذکر بودن آن را با استناد به فصیحان قبیله بنی‌تمیم جایز دانسته است.
# الحرب، العقب و الساق: فقط ابوعبدالله، راوی کتاب «المذكر و المؤنث» فراء این کلمات را مذکر دانسته است.
# الكف: غالبا مؤنث می‌دانند، ولی ابن انباری، مذکر دانستن آن را جایز می‌شمارد<ref>ر.ک: همان، ص216- 217؛ همان، ص43-47</ref>.