نمایش مبدأ برای الرعاية في علم الدراية

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR21053J1.jpg
| عنوان = الرعاية في علم الدراية
| عنوان‌های دیگر = البدایه فی علم الدرایه ** الدرایه. شرح
| پدیدآورندگان
| پدیدآوران = 
[[شهید ثانی، زین‌‎الدین بن علی]] (نويسنده)
[[مرعشی، محمود]] (اشراف)
|زبان
| زبان = عربی
| کد کنگره =/‎‏ش‎‏9‎‏ ‎‏د‎‏4025 108/5 BP 
| موضوع =حدیث - علم الدرایه - شهید ثانی، زین‌الدین بن علی، 911 - 966ق. الدرایه - نقد و تفسیر
|ناشر 
| ناشر = کتابخانه عمومی حضرت آيت الله العظمی مرعشی نجفی(ره)
| مکان نشر = ایران - قم
| سال نشر = 1408ق
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE21053AUTOMATIONCODE
| چاپ = 1
| شابک = -
| تعداد جلد = 1
| کتابخانۀ دیجیتال نور = 21053
| کتابخوان همراه نور = 21053
| کد پدیدآور = 81
| پس از = 
| پیش از = 
}}
{{کاربردهای دیگر|علم الدراية (ابهام‌زدایی)}}
'''الرعاية في علم الدراية'''، [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|زین‌الدین بن علی بن احمد عاملی جبعی]] (911-966ق)، معروف به [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]]، این اثر با پژوهش و پاورقی‌های [[عبدالحسین محمدعلی بقّال]](متولد 1315ش) و مقدمه کوتاهی از [[مرعشی، سید شهاب‌الدین|آیت‌الله مرعشی نجفی]] (1376-1269ش) منتشر شده است.<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ص15-9</ref>‏

الرعایه مانند کتاب البدایة در یک مقدمه و چهار باب مرتب شده است که عبارتند از مقدمه‌ای دربارۀ حدیث، متن و سند، نخستین باب در اقسام حدیث، باب دوم درباره راویانی است که روایتشان پذیرفته و یا رد می‌شود، باب سوم درباره تحمّل حدیث و باب چهارم: درباره نام‌های رجال.

درباره تألیف‌های [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید  ثانی]] بنابر مشهور گفته می‎شود که او با آثار سه‌گانه‌اش آغازگر جریان درایه‌نگاری در شیعه بوده است (هرچند، نمی‌توان وی را به قطع، نخستین مؤلف شیعی در این دانش شمرد). کتاب غُنیةُالقاصِدین فی مَعرِفَة اصطلاحاتِ المُحَدّثین در میان آثار سه گانه او، نخستین اثرش در دانش درایه است.

[[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] کتابی مختصر و موجز با نام البدایة فی علم الدرایة تألیف کرده و شرحی مَزْجی بر آن نگاشته بوده که در منابع از آن با عنوان‌های گوناگونی مانند شرح بدایة الدرایة -که باید ناظر به وصف کتاب باشد نه نام آن-، شرحُ البدایة فی علم الدِّرایة، الرعایة فی شرح الدرایة، الرعایة فی شرح بدایة الدرایة و الرعایة لحال البدایة فی علم الدرایة یاد شده است. [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]]، خود در اجازه‌ای که به [[ابن فهد حلی، احمد بن محمد|ابن فَهْد حِلّی]] (متوفی 841ق) داده، از آن با عنوان «الرعایة فی علم الدرایة» و فرزندش، [[ابن شهید ثانی، حسن بن زین‌الدین|صاحب معالم]] (متوفی 1011ق) از این کتاب با عنوان «الرعایة» نام برده‌اند. در نسخه‌ها و چاپ‌های در دسترس کتاب، چنان که مرسوم است، مؤلف عنوان خاصی برای این شرح ذکر نکرده است. او این شرح را در 959ق نوشته است.

[[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] مباحث خود را در این اثر (در یک مقدمه و چهار باب) این‎گونه ارائه داده است: او در مقدمه ضمن بیان شش مسئله، اصول دانش درایه و اصطلاح‌های آن را توضیح داده است.
باب نخست شامل اقسام چهارگانه حدیث و تعاریف آن‌ها و نیز، گونه‌های دیگری می‌باشد که گاه مشترک میان اقسام چهارگانه مذکور و گاه مختص به حدیث ضعیف است. مؤلف در همین باب انواع حدیث ضعیف را برشمرده و توضیح داده است.

در باب دوم از شرایط راوی (فی مَنْ تُقْبَلُ رِوَایتُهُ وَ تُرَدّ) سخن گفته و آن‌ها را از موضوعات مهم در تمییز احادیث صحیح از احادیث ضعیف برشمرده است.

باب سوم متضمن مباحثی درباره شیوه‌های آموزش حدیث و نقل آن است که خود سه فصل دارد: در فصل نخست، درباره اهلیت تحمّل حدیث و در فصل دوم از طرق تحمّل حدیث بحث شده و در فصل پایانی این باب نیز به چگونگی نقل حدیث و جواز نقل به معنا و تقطیع آن اشاره‌ای شده است.

باب چهارم کتاب مشتمل بر توضیح برخی اصطلاح‌های رجالی همچون متشابه، متّفق و مفترق، مؤتلف و مختلف، و همچنین طبقات راویان مانند صحابه و تابعین است.

[[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] در نگارش الرعایة به آثار و آرای حدیث‌شناسان شیعی توجه داشته، اما بیشتر بر آرای درایه‌نگاران اهل سنّت تکیه کرده است<ref>ر.ک: باقری، حمید، ص152-150</ref>‏؛ او دیدگاه‌های [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سید مرتضی]]‏، [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]]‏، [[ابن ادریس، محمد بن احمد|ابن ادریس حلّی]]‏، [[حلی، جعفر بن حسن|محقق حلّی]]، [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلّی]] و [[شهید اول، محمد بن مکی|شهید اول]] را در الرعایة نقل کرده و گاهی آن‌ها را توضیح داده و گاهی نقد کرده است. [[حر عاملی، محمد بن حسن|حرّ عاملی]]، افندی، [[امین، سید محسن|محسن امین]] و [[خویی، سید ابوالقاسم|خویی]] آشکارا از تأثر و استفاده [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] از دستاوردهای اهل سنّت در زمینه درایة الحدیث سخن گفته‌اند؛<ref>ر.ک: باقری، حمید، همان</ref>‏

[[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] در موارد متعدد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص56و96و141و142</ref>‏به آرا و دیدگاه‌های اهل سنّت و تفاوت‌های آن با آرای شیعه اشاره کرده است. ذکر برخی موضوعات و اصطلاح‌های حدیثی همچون صحابه، تابعین و مُخَضرمین که در سنّت حدیثی شیعه جایگاه چندانی ندارند،<ref>ر.ک: همان، ص348-338</ref>‏نشانۀ دیگری از اثرپذیری [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] از سنّت حدیثی اهل سنّت است. افزون براین، او جز منبع اصلی‌ای که آن را اساس کتاب خود قرار داده است، به نقل مطالبی از برخی عالمان اهل سنّت همچون عُقَیلی (متوفی 322ق)<ref>ر.ک: همان، ص160</ref>‏و کتاب المحصول فخررازی (متوفی 606ق)<ref>ر.ک: همان، ص139</ref>‏پرداخته است. غلامحسین قیصریه‌ها بر این باور است که هرچه را [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] با لفظ «قیل» در شرح البدایة آورده، گفته‌ها و دیدگاه‌های اهل سنّت است.

در باب منبع اصلی شهید اختلاف نظر است. قیصریه‌ها به‌طور خاص، به بهره‌گیری [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] از کتاب «معرفة انواع علوم الحدیث» مشهور به «[[مقدمة ابن الصلاح في علوم الحديث|مقدمه ابن صلاح شهرزوری]]» اشاره کرده است که این سخن با اندک مقایسه‌ای میان این دو اثر تأیید می‌شود.<ref>ر.ک: باقری، حمید، همان</ref>‏[[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] در مواردی ‏اقوال و دیدگاه‌های [[ابن صلاح، عثمان بن عبدالرحمن|ابن صلاح]] را نقل کرده است.<ref>ر.ک: متن کتاب، ص67و326</ref> به‌علاوه، میان برخی عبارت‌های الرعایة با مقدمه ابن صلاح همگونی‌هایی دیده می‌شود؛ مثلاً، شباهت عبارت [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] و [[ابن صلاح، عثمان بن عبدالرحمن|ابن صلاح]] در اهمیت و تعریف حدیث معلّل و راه‌های کشف آن. افزون براین، پیروی وی از ترتیب مطالب مقدمه ابن صلاح نیز درخور ملاحظه است. [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] همچون [[ابن صلاح، عثمان بن عبدالرحمن|ابن صلاح]] با بیان معنای اصطلاح‌های دانش درایه و تقسیمات مختلف حدیث، سخن را آغاز کرده و در ادامه، به ترتیب در ابواب بعدی، از شرایط راوی، آداب تحمّل حدیث و طرق آن سخن گفته و بحث خود را با اشاره به طبقات و گونه‌های حدیث به اعتبار راوی و مروی‌عنه به پایان برده است، تنها با این تفاوت که مبحث‌ها در مقدمه ابن صلاح اندکی گسترده‌تر از الرعایة [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] است. البته این احتمال نیز هست که [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] از کتاب الخلاصة فی اصول الحدیث [[حسین بن محمد طیبی]] که درواقع، به گفته خود طیبی تلخیص کتاب [[ابن صلاح، عثمان بن عبدالرحمن|ابن صلاح]] است، بهره برده باشد.

تأثیر مستقیم [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] بر درایه‌نگاران شیعۀ پس از خود به خوبی مشهود است. بنا بر یک نظر، کتاب [[وصول الأخيار إلی أصول الأخبار|وصول الاخیار]] شیخ [[عاملی، حسین بن عبدالصمد|حسین بن عبدالصمد حارثی]] (متوفی 984ق)، شاگرد [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]]، درواقع بیان اجتهادی مطالب اوست و به روشنی، ناظر به دیدگاه‌های [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] در درایه است، [[ابن شهید ثانی، حسن بن زین‌الدین|صاحب معالم]]، فرزند شهیدثانی، در [[منتقی الجمان في الأحاديث الصحاح و الحسان|مُنتقی الجُمان]]، [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شیخ بهائی]] (متوفی 1031ق) در [[الوجيزة في علم الدراية|الوجیزة فی علم الدرایة]]، [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]] (متوفی 1040ق) در [[الرواشح السماوية في شرح الأحادیث الإمامية|الرواشح السماویة]]، حاج ملاعلی کنی (متوفی 1306ق) در [[توضيح المقال في علم الرجال|توضیح المقال]] و شیخ عبداللّه مامقانی (متوفی 1351ق) در [[مقباس الهداية في علم الدراية|مِقباس الهدایة]] در زمره درایه‌نگارانی‌اند که در چینش و بیان مطالب از [[شهید ثانی، زین‌الدین بن علی|شهید ثانی]] اثر پذیرفته‌اند.<ref>ر.ک: باقری، حمید، همان</ref>‏