نمایش مبدأ برای الحلقة المفقودة في تاريخ النحو العربي

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR33118J1.jpg
| عنوان = الحلقة المفقودة في تاريخ النحو العربي
| عنوان‌های دیگر = 
| پدیدآورندگان
| پدیدآوران = 
[[مکرم، عبدالعال سالم]] (نويسنده)
|زبان
| زبان = عربی
| کد کنگره =/‎‏م‎‏7‎‏ح‎‏8 6063 ‏PJ‎‏ 
| موضوع =زبان شناسان عرب - زبان عربی - نحو - تاریخ
|ناشر 
| ناشر = مؤسسة الرسالة
| مکان نشر = لبنان - بیروت
| سال نشر = 1413ق - 1993م
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE33118AUTOMATIONCODE
| چاپ = 2
| شابک = -
| تعداد جلد = 1
| کتابخانۀ دیجیتال نور = 33118
| کتابخوان همراه نور = 33118
| کد پدیدآور = 2016
| پس از = 
| پیش از = 
}}

'''الحلقة المفقودة في تاريخ النحو العربي'''، تألیف دکتر [[مکرم، عبدالعال سالم|عبدالعال سالم مکرم]] (متولد 1944م)، استاد زبان و ادبیات عرب، کتابی است در موضوع تاریخ علم نحو.

نویسنده در این کتاب بر این عقیده است که از عصر ابو‌الاسود تا عصر خلیل و [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سیبویه]] یک دوران ناشناخته وجود داشته و در واقع دستور زبان عربی به معنای دقیق کلمه تولدش در کتاب سیبویه است، اما اطلاعات ما نسبت به وضعیت و جایگاه علم نحو قبل از خلیل و [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سیبویه]] بسیار محدود است و متأسفانه محققان به دلیل این محدودیت و فقر اطلاعاتی به آن نپرداخته‌اند<ref>ر.ک: تقدیم، ص5</ref>.

اما این طبیعی نیست که کتاب سیبویه به این شکل از بلوغ و کمال یک‌دفعه به وجود آمده باشد و ریشه‌های قبلی نداشته باشد که حیات و رشد آن را فراهم کند.

این کتاب در واقع به دنبال کاوش و روشن‌کردن این دوران و عالمانی است که حاصل تحقیقات و پژوهش‌های آنها در کتاب [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سیبویه]] نمود پیدا کرده است<ref>ر.ک: همان، ص6</ref>.

نویسنده در موضوع اشخاصی که قبل از خلیل و [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سیبویه]] ساختار نحو عربی را پایه‌ریزی کردند، مطالب کتابش را به دو بخش تقسیم نموده است. در بخش اول درباره نحویان بصری قبل از خلیل و [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سیبویه]] سخن گفته<ref>ر.ک: متن کتاب، ص9</ref> و در بخش دوم به بررسی زندگی برخی از اشخاص اثرگذار کوفی در نحو را که قبل از خلیل و [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سیبویه]] می‌زیستند پرداخته است<ref>ر.ک: همان، ص393</ref>.

خلاصه نظر مؤلف در موضوع پیدایش علم نحو آن است که این مسئله مرتبط با دانش‌های سابقی از عصر جاهلی و در دوران اسلامی به‌ویژه در زمینه خواندن و نوشتن است<ref>ر.ک: همان، ص15</ref>. 

در این میان اصول اولیه علم نحو به دست علی بن ابی‌طالب(ع) پی‌ریزی شد و او این اصول را با تقسیم‌بندی کلمه به اسم، فعل و حرف پایه‌گذاری کرد و این کار اولین گام در مسیر طولانی دستور زبان بود و به دستور ایشان توسط شاگرد ایشان [[ابوالاسود دئلی]] ابوابی به آن اضافه شد<ref> ر.ک: همان، ص29</ref>. پس از ابوالاسود شاگردانش عبدالرحمن بن هرمز، نصر بن عاصم، یحیی بن یعمر، عنسبة بن معدان مهری در رشد این علم گام برداشتند<ref> ر.ک: همان، ص53</ref>.

نویسنده در بخش دوم به ریشه‌های اولیه نحو کوفی پرداخته است<ref>ر.ک: همان، ص393</ref>. اکثر مورخان بیان می‌کنند که اولین ریشه‌های نحو کوفی به دست ابوجعفر رؤاسی ظاهر گردید<ref>ر.ک: همان</ref> و اینکه او اولین مؤسس نحو در کوفه بوده و اینکه او اولین کسی بود که برای کوفیان کتاب نوشت و مهم‌ترین دلیل بر این مطلب گفتار شاگردش فراء بر این مطلب است<ref>ر.ک: همان، ص394</ref>.