نمایش مبدأ برای التفهیم لأوائل صناعة التنجیم

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR10232J1.jpg
| عنوان = التفهیم لأوائل صناعة التنجیم
| عنوان‌های دیگر = کتاب التفهیم لاوائل صناعه التنجیم
| پدیدآورندگان
| پدیدآوران = 
[[ابو ریحان بیرونی، محمد بن احمد]] (نويسنده)
[[همایی، جلال‌الدین]] (محقق و مقدمه‌نویس)
|زبان
| زبان = فارسی
| کد کنگره =/‎‏الف‎‏2‎‏ت‎‏7 23 ‏ًQB‎‏ 
| موضوع =ابو ریحان بیرونی، محمد بن احمد، 362 - 440ق. - سرگذشت‌نامه  - اختر گویی - متون قدیمی تا قرن ۱۴ - ریاضیات - متون قدیمی تا قرن 14 - نثر فارسی - قرن 5ق. - نجوم اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14
|ناشر 
| ناشر = بابک
| مکان نشر = ایران - تهران
| سال نشر = 1362ش
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE10232AUTOMATIONCODE
| چاپ = 1
| شابک = 
| تعداد جلد = 1
| کتابخانۀ دیجیتال نور = 10232
| کتابخوان همراه نور = 10232
| کد پدیدآور = 2155
| پس از = 
| پیش از = 
}}
'''کتاب التفهیم لأوائل صناعة التنجیم''' تألیف [[ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد|ابو‌ریحان بیرونی]] (362 تا 440 ق)، اثری است به فارسی برای آموزش علم نجوم.

این کتاب،‌ یکی از کهن‌ترین و معتبرترین متون علمی در ریاضیات و نجوم است که تأثیر علمی عمیقی در‌ جهان‌ داشته است، چنانکه بسیاری از دانشمندان‌ ایرانی‌ و غیر‌ ایرانی‌ در‌ کتاب‌ها و مقاله‌ها از‌ آن‌ بهره برده‌اند<ref>خاکپور، علی، ص75</ref>.

[[ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد|ابوریحان]] این کتاب را چنان‌که‌ خود گوید، به روش‌ پرسش‌ و پاسخ و به ترتیبی که درک آن برای نوآموزان علوم آسان باشد، به خواهش ریحانه، دختر حسین یا حسن خوارزمی، در سال 420ق نوشته است، وی برای درک بهتر خواننده از مطالب این کتاب‌ که یک خودآموز است، آن را با هندسه و حساب آغاز می‌کند، بعد به‌صورت عالم (هیئت) می‌پردازد، سپس به تقویم ایام و انواع گاه‌شماری، سرانجام پس از معرفی ابزاری چون اسطرلاب و انواع‌ آن‌، به احکام نجوم می‌رسد که هدف اصلی این کتاب و 530 پرسش و پاسخ آن است<ref>همان، ص74</ref>.

اگرچه کتاب التفهیم را بدون تردید‌ خود‌ [[ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد|ابو‌ریحان]] در کمال مهارت و استادی‌، با‌ موجزترین‌ عبارات، به دو زبان فارسی و عربی نگاشته است، به ترتیبی که هرکدام از آن‌ها تألیفی مستقل می‌نماید، بدون این‌که یکی‌ ترجمه‌ دیگری‌ باشد، ولی باید گفت که‌ این‌ خودآموز‌ نجوم، اساساً برای دختری فارسی‌زبان نوشته‌شده و کتاب انباشته از واژه‌ها‌ و اصطلاحات اصیل و کهن فارسی، به‌ویژه درباره تاریخ، آداب‌ورسوم، ایام معروف و روش گاه‌شماری ایرانیان است. درواقع این اثر، چکیده‌ای‌ از‌ دانش‌ [[ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد|بیرونی]] در ریاضی و نجوم و گنجینه‌ای مالامال از فواید علمی و ادبی است<ref>همان</ref>.

التفهیم‌ از‌ گذشته تا امروز، همواره به دلیل شیوه پژوهشی [[ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد|ابوریحان]] که او را در مقایسه باهم‌عصران‌ بزرگی‌ چون‌ [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن‌ سینا]] شاخص می‌کند، برای تعلیم ریاضیات و نجوم موردتوجه دانشمندان و پژوهشگران این‌ عرصه‌ بوده‌ است. شگفتا که این کتاب در نیمه اول سده پنجم هجری برای دختر نوآموز ایرانی‌ نوشته‌شده‌ است، ولی فهم پاره‌ای از مسائل آن، امروز برای تحصیل‌کردگان دانشگاهی ریاضی و نجوم دشوار می‌نماید‌<ref>همان</ref>.

اهمیت‌ این کتاب سبب شده است تا افزون بر چاپ‌های متعدد، این اثر به چندین‌ زبان‌ زنده‌ دنیا چون انگلیسی، ایتالیایی، آلمانی، روسی و تاجیکی نیز ترجمه شود<ref>همان</ref>.

سرگذشت [[ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد|ابوریحان بیرونی]]، نوآوری‌ها علمی وی و درباره کتاب التفهیم عنوان‌هایی است که استاد [[همایی، جلال‌الدین|جلال‌الدین همایی]] در مقدمه به‌طور مفصل به آنها پرداخته است. <ref>فهرست کتاب، ص1074 </ref>