نمایش مبدأ برای البیاض و السّواد

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR74965J1.jpg
| عنوان = البیاض و السّواد
| عنوان‌های دیگر = من‌ خصا‌ئص‌ حکم‌ العبا‌د في‌ نعت‌ المرید و المراد
| پدیدآورندگان
| پدیدآوران = 
[[سیرجا‌نی،‌ علی‌ بن‌ حسن‌]] (نويسنده)
[[ارفه‌‌لی، بلال]] (محقق)
[[صعب، وندی]] (محقق)
|زبان
| زبان = انگلیسی - عربی
| کد کنگره =  س9ب9 282/6 BP 
| موضوع =
|ناشر 
| ناشر = [بی نا]
| مکان نشر = [بی جا] - [بی جا]
| سال نشر = سده13
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE74965AUTOMATIONCODE
| چاپ = 1
| شابک = 
| تعداد جلد = 1
| کتابخانۀ دیجیتال نور = 74965
| کتابخوان همراه نور = 74965
| کد پدیدآور = 58044
| پس از = 
| پیش از = 
}}

'''البياض و السواد: من‌ خصا‌ئص‌ حکم‌ العبا‌د في‌ نعت‌ المريد و المراد''' نوشته [[سیرجا‌نی،‌ علی‌ بن‌ حسن‌|ابوالحسن علی بن حسن سیرجانی]] (متوفی حدود 470ق) از مشایخ بزرگ صوفیه در موضوع تصوف و طبقه‌بندی موضوعی اقوال، اشعار و حکایات صوفیان تا اواخر قرن چهارم است که کار تحقیق و تصحیح آن‌را [[ارفه‌‌لی، بلال|بلال ارفه‌لی]] و [[صعب، وندی|وندی صعب]]، عهده‌دار بوده‌است.

البیاض و السواد، کتابی است از نوع «[[اللمع فی التصوف]]» و «[[الرسالة القشیریة]]» که پس از حدود هزار سال ناشناختگی نسبی، اکنون وارد مجموعۀ منابع دست اول تصوف اسلامی ـ ایرانی می‌شود. این کتاب که مؤلف آن یکی از مشایخ برجستۀ نیمۀ اول قرن پنجم هجری است، در حقیقت، طبقه‌بندی موضوعی اقوال، اشعار و حکایات صوفیان تا اواخر قرن چهارم است. افزون بر آیات متعددی از قرآن کریم و تفسیر صوفیانۀ آنها و احادیث نبوی که معمولاً در آغاز هر باب آمده است، حدود 3100 فقره قول و حکایت و نام نزدیک به 540 شخص و 453 بیت شعر، در این کتاب آمده است؛ باب 37 کتاب اختصاص به اشعار مورد علاقۀ صوفیان، دارندۀ 90 بیت شعر است.

بسیاری از فقرات موجود در این کتاب در متون مشابه دیده نمی‌شود و این کتاب از این منظر در واقع گنجی است پر و پیمان. ابواب کتاب همه مهم و غنی هستند و انتخاب باب‌های مهم‌تر در این کتاب با توجه به نوع نیازهای جویندگان، متغیر خواهد بود. از منظر تاریخ تصوف، باب 39 کتاب، یعنی «باب معرفة تاریخ المشایخ» از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. در این باب 87 تن از مشایخ، با القابی که فشردۀ ویژگی شخصیتی هر کدام است، معرفی شده‌اند. دسته‌بندی جغرافیایی مشایخ در این باب، ابتکار تازه و سودمندی است که در آثار مشابه وجود ندارد.   

بر طبق منابع موجود اجمالاً دانسته می‌شود که نویسنده از بزرگ‌ترین مشایخ روزگار خود بوده است که همان عنوان «خواجه» و روایت عبدالله انصاری و ابوطاهر سلفی، بزرگی و حشمت او را می‌رساند و همچنین تجلیل شیخ ابوسعید ابوالخیر از او در مقام عرفان.

این کتاب، به تنهایی کافیست تا نگاه ژرف خواجه به عرفان را نشان دهد و وصیت کوتاه او در پایان کتاب، بس است تا نوع سلوک انسانی موردپسند او را بنمایاند؛ وصیتی که امروزه پس از گذشت هزار سال از بیان آن، هنوز می‌تواند در هر جا و هر زمان با عنوان دستورالعمل یک زندگی سالم خدامدار و انسان‌گرا استفاده شود.

کوتاه سخن آن‌که البیاض و السواد مجموعه‌ای غنی است از معارف، اقوال، حکایات و اشعار بزرگان صوفیه تا پایان قرن چهارم که محققان و طالبان معرفت همواره به غواصی در آن و استخراج دُرر، مشغول توانند بود. <ref>ر.ک: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران </ref>

شفیعی کدکنی، مصحّح تازه‌ترین چاپِ تذکرة الأولیاء در مقدمّۀ کتاب، یازده اثر را به‌عنوان منابع اصلی عطار معرفی کرده، که یکی از آن‌ها، کتاب «البیاض و السّواد»[[سیرجا‌نی،‌ علی‌ بن‌ حسن‌|خواجه علی‌حسن سیرجانی]] است. در این مقاله، با توجه به قرائن برون‌متنی و درون‌متنی دربارۀ چگونگی و میزان استفاده عطار از «بیاض و سواد» بحث شده است. همچنین، در یک بررسیِ تطبیقی بین اقوال مشایخ تصوّف در «تذکرة الأولیاء» و «البیاض و السواد» و سایر منابع اصلی تذکره، میزان و چگونگی استفادۀ عطّار از این کتاب مشخص شده است. حاصل این مقایسه کشف حدود 550 قول و حکایت مشترک در این دو کتاب است که 94 موردِ آن‌ها، منحصراً در البیاض و السواد دیده می‌‌شود..<ref>ر.ک: پورمختار، محسن.  آینه میراث پاییز و زمستان 1399 - شماره 67 </ref>