نمایش مبدأ برای اصطلاحات ديوانی دوره غزنوی و سلجوقی

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR20393J1.jpg
| عنوان = اصطلاحات ديوانی دوره غزنوی و سلجوقی
| عنوان‌های دیگر = 
| پدیدآورندگان
| پدیدآوران = 
[[انوری، حسن]] (نويسنده)
|زبان
| زبان = فارسی
| کد کنگره =/‎‏الف‎‏8‎‏الف‎‏6 1501 ‏JF‎‏ 
| موضوع =سازمانهای دولتی - اصطلاحها و تعبیرها - علوم سیاسی - اصطلاح‏ها و تعبیرها
|ناشر 
| ناشر = سخن
| مکان نشر = ایران - تهران
| سال نشر = 1373ش
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE20393AUTOMATIONCODE
| چاپ = 2
| شابک = -
| تعداد جلد = 1
| کتابخانۀ دیجیتال نور = 20393
| کتابخوان همراه نور = 20393
| کد پدیدآور = 12876
| پس از = 
| پیش از = 
}}
'''اصطلاحات دیوانی دوره غزنوی و سلجوقی'''، اثر [[انوری، حسن|حسن انوری]]، فرهنگی است اجتماعی از اصطلاحات دیوانی دوران غزنویان و سلجوقیان که در آن، با موشکافی بسیار ستایش‌برانگیزی، ساختار حکومتی این دوره‌ها بیرون کشیده شده و به‌تفکیک و با جزئیات نسبتاً پردامنه‌ای، به توضیح آن‌ها پرداخته شده است.

مزیت این کار فراگیر آن است که تقریباً همه آنچه که در حوزه‌ای خاص کاربرد داشته، یکجا گردآوردی شده و خیال مخاطب از این‌ بابت راحت شده است.

مراد از دوره غزنوی و سلجوقی در عنوان کتاب، دوره‌ای است که با شروع سلطنت محمود غزنوی در غزنین، سال 389ق، آغاز و به ‌سال 552ق، که سلطنت سلجوقیان بزرگ به انقراض می‌پیوندد، پایان می‌پذیرد<ref>ر.ک: مقدمه، ص9</ref>.

دوره غزنوی و سلجوقی در این اثر، علاوه بر مفهوم تاریخی، شامل مفهوم جغرافیایی نیز هست؛ بدین معنی که اصطلاحاتی مورد نظر نویسنده بوده که در حوزه حکومت این دو سلسله، به‌خصوص در حوزه حکومت غزنویان که بیشتر شامل خراسان قدیم می‌شود، متداول بوده است. قید به‌خصوص از آن بابت است که حوزه جغرافیایی سلجوقیان بزرگ، در اوج اعتلای آن سلسله، شامل قسمتی بزرگ از حوزه حکومت خلفای بغداد، حتی خلفای فاطمی مصر نیز می‌شده است و تحقیق در اصطلاحات دیوانی متداول بغداد و مصر و توابع آنها در قرون پنجم و ششم هجری، موضوع بحث و تحقیق جداگانه‌ای است<ref>ر.ک: همان</ref>.

برای آنکه کتاب حاضر، تا حدی نمایانگر نظام سازمانی و تشکیلات اداری و اجتماعی عهد غزنوی و سلجوقی باشد و برای کسانی که در نظام‌های اجتماعی و اداری ادوار گذشته و تطور سازمان‌ها پژوهش می‌کنند، افادتی کند، هر بخشی از آن، به دیوان یا به سازمانی خاص، اختصاص داده شده و در ذیل آن اصطلاحات مربوط به آن دیوان، به‌ترتیب الفبایی نگاشته آمده است<ref>ر.ک: همان، ص9-10</ref>.

در عهد سلاطین غزنوی و سلجوقی، دو رکن اساسی وجود داشته است: درگاه و دیوان. مراد از درگاه، همان تشکیلاتی است که امروزه «دربار» نام دارد که بزرگ‌ترین فرد آن، عبارت بود از «حاجب بزرگ» که به آن حاجب‌سالار و حاجب کبیر نیز می‌گفتند. دیوان‌های دیگر عهد غزنوی، عبارت بودند از: دیوان استیفا، عرض و رسالت. در عهد سلجوقیان، دیوان‌های مهم، عبارت بودند از: دیوان استیفا، طغرا و رسائل و انشا، اشراف و دیوان عرض<ref>ر.ک: همان، ص8-9</ref>.