نمایش مبدأ برای ابوحیان، محمد بن یوسف

<div class='wikiInfo'>
[[پرونده:NUR02807.jpg|بندانگشتی|ابوحیان، محمد بن یوسف]]
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
|-
! نام!! data-type='authorName'|ابوحیان، محمد بن یوسف
|-
|نام‌های دیگر 
|data-type='authorOtherNames'| اب‍ن‌ح‍ی‍ان‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ ی‍وس‍ف‌

اب‍وح‍ی‍ان‌، اث‍ی‍ر ال‍دی‍ن‌ م‍ح‍م‍د

اب‍وح‍ی‍ان‌ ال‍غ‍رن‍اطی

اب‍وح‍ی‍ان‌ ان‍دل‍س‍ی‌

اب‍وح‍ی‍ان‌ ن‍ح‍وی‌
|-
|نام پدر 
|data-type='authorfatherName'|
|-
|متولد 
|data-type='authorbirthDate'|1256 م
|-
|محل تولد
|data-type='authorBirthPlace'|مصر
|-
|رحلت 
|data-type='authorDeathDate'|745 ق یا 1344 م
|-
|اساتید
|data-type='authorTeachers'|
|-
|برخی آثار
|data-type='authorWritings'|[[البحر المحیط في التفسیر]] 

[[تفسیر النهر الماد من البحر المحیط]] 

[[الهدایة في النحو]] 
|-class='articleCode'
|کد مؤلف
|data-type='authorCode'|AUTHORCODE2807AUTHORCODE
|}
</div>
==ولادت==

'''اثير‌ الدين محمد بن يوسف بن على بن حيّان نفزى غرناطى اندلسى''' (متولد شوال 654-745ق معادل 1256-1344 م)، نحوى، شاعر و اديب عصر بنى نصر در غرناطه و مماليك در مصر، نسب او به قبيلۀ بربر نژاد نفزه مى‌رسد، پدرش اهل جيّان بود، و گويا پس از تصرف اين شهر در 643ق به دست مسيحيان آنجا را ترك گفته است.ابوحيان در مطخشارش از توابع غرناطه زاده شد و در همانجا پرورش يافت.

==کسب علم و دانش و مسافرتها==


او از 670 ق(يا 668 ق) شروع به تحصيل علم كرد.به شهرهاى بسيارى در مغرب و مشرق مسافرت نمود و از محضر استادان بسيار و بنامى بهره جست.خود وى استادانش را 450 تن شمرده و در جايى ديگر شمار آنان را با كسانى كه به او اجازۀ نقل حديث داده‌اند،1500 تن نوشته است.وى نخست در زادگاهش نزد ابومحمد عبدالحق بن على انصارى و در غرناطه نزد ابوجعفر ابن طباع و ابن بشير قراءات هفتگانه را آموخت.سپس به ملازمت ابن زبير در آمد و از او نحو آموخت.بار ديگر در مالقه از ابن زبير علم حديث، اصول فقه و نيز منطق آموخت.وى سپس به المريه، جزيرة الخضراء، جبل الفتح رفت و از استادان بنام آن ديار كسب علم كرد.از اندلس عازم مغرب شد و در سبته، بجايه، تونس از استادان فراوان بهره برد.در 679ق براى گزاردن حج به حجاز رفت.ضمن اين سفر در مكه، منى و جده نيز به استماع حديث پرداخت.علت مهاجرت وى از مغرب به مشرق زمين عوامل گوناگونى داشته، اما مهمتر از همه را مى‌توان ادامۀ تحصيل و بهره مندى از مجالس درس دانشمندان مشرق زمين، برشمرد.

در 680ق به قاهره رسيد و در مدرسۀ افرم به تحصيل مشغول شد، قاهره به صورت كانون علم و ادب آن روز در آمده بود و مجالس درس و بحث و مناظرۀ علمى در مساجد و مدارس آن شهر رونقى خاص داشت. ابوحيان ابتدا در اسكندريه نزد اساتيد، علم آموخت.سپس در قاهره، علم اصول و حديث را پى‌گيرى كرد.

وى علاوه بر علوم ياد شده، در شعر و ادب و لغت نيز اندوختۀ فراوانى داشت، و پس از آنكه نزدیک  به 20 سال از عمر خود را در تحصيل علم سپرى كرد و در علوم مختلف نحو، تفسير، فقه، حديث و قرائت قرآن آزموده شد،يكسره به تدريس و تأليف پرداخت.[[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]] مى‌گويد:در ميان استادانم هيچ كس را به سخت كوشى وى نيافتم.هر گاه به خدمتش رسيدم،يا در كار تدريس بود،يا به جمع حديث و تأليف و تصنيف مشغول بود و هرگز او را در غير اين حالات نيافتم.

==تدريس و شاگردان ابوحيان==


ابوحيان به زودى بر همگنان خود پيشى جست و در شرق و غرب شهرتى عظيم يافت.در نحو به شيخ النحاة يا امام النحاة، در علم حديث به شيخ المحدثين و در ساير علوم به رئيس العلماء معروف شد.وى پس از مرگ ابن نحاس در 698ق در مقام بزرگترين نحوى روزگار خود كرسى تدريس نحو را در جامع الاقهر و حاكمى و سپس تدريس تفسير را در مدرسۀ صالحيه و تدريس و نقل حديث را در مدرسۀ منصوريه بر عهده گرفت.شاگردانى از اطراف و اكناف در مجالس درسى او شركت جستند كه بسيارى از آنان بعدها خود در صف بزرگان و دانشمندان روزگار خويش درآمدند در ميان شاگردان معروف او از [[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]]، ابن هشام، تقى‌ الدين سبک ى و فرزند وى تاج‌ الدين سبک ى، ابن عقيل، ابن رافع، ابن فضل الله، ابن مرزوق و...مى توان نام برد.[[شهيد ثانى]] بواسطه شاگردش جمال‌ الدين بن عبدالصمد بن ابراهيم بن خليل بغدادى از وى روايت مى‌كند.چنانكه از آثار او بر مى‌آيد، وى با زبانهاى فارسى، تركى و حبشى نيز آشنا بوده و چند اثر خود را به اين زبانها تأليف كرده است.

==ذوق شخصى==


وى با همۀ عشقى كه به علوم مختلف مى‌ورزيد، به فلسفه اعتنايى نداشت، تا آنجا كه وقتى وارد مصر شد و گروه بسيارى را مشغول فراگيرى فلسفه ديد، بسيار تعجب كرد.آيين صوفيان را نيز نمى‌پسنديد و با اينكه خود داستانهايى از كرامات برخى شيوخ متصوفه نقل كرده، آنان را مورد انتقاد بسيار قرار داده، چندانكه در برخى اشعارش آنان را زنديق و غرق در گمراهى خوانده است.

==مذهب ابوحيان==


ابوحيان قبل از مهاجرت به شرق همانند بسيارى از مردم اندلس مذهب ظاهرى داشت و نسبت به آن سخت تعصب مى‌ورزيد، اما پس از ورود به مصر مانند بسيارى از دانشمندان ديگر مغربى چون [[ابن‌مالک، محمد بن عبدالله|ابن مالك]] تحت تأثير محيط مدارس مصر تغيير مذهب داد و با آنكه خود تأكيد بسيار كرده بود كه هميشه بر آيين ظاهرى خواهد ماند، به مذهب شافعى گراييد و قصيده‌اى نيز در مدح شافعى سرود.نسبت به [[امام على(ع)|حضرت علی‌ عليه‌السلام]] ارادت خاصى داشت و دشمنانش را لعن مى‌كرد و در آثار خود گاه به اقوال آن حضرت استناد مى‌جست.

با اينهمه نبايد در اين جنبه از عقايد او مبالغه كرد.ارادت وى به [[امام على(ع)|حضرت علی‌ عليه‌السلام]] نيز ممكن است از اين جهت بوده كه آن حضرت را بنيان گذار علم نحو مى‌دانسته است. ابوحيان از ميان علماى معاصر،[[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] را كه بين سالهاى 709 تا 713ق در اسكندريه و قاهره اقامت داشت، بسيار مى‌ستود و حتى قصيده‌اى در مدح وى سرود.اما پس از آنكه [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تيميه]] در کتاب العرش بر [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] خردۀ بسيار گرفت، ابوحيان از او روى برتافت و به صف مخالفان او پيوست.

==شعر==


ابوحيان شعر نيز مى‌سرود، برخى از اين سروده‌ها در مدح نحو و نحويان بزرگ از جمله [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] و شيوخ خود و نيز حاكمان وقت است.وى به اشعار عاشقانه و حماسى سخت تمايل داشت.

==اخلاق==


ابوحيان نسبت به مردم بسيار بد گمان بود و نيز طبعى سخت بخيل داشت و شگفت آنكه به بخل خود افتخار مى‌كرد و در هر مجلسى آن را مى‌ستود و ارباب كرم و بخشش را نكوهش مى‌كرد.زر و سيم را چندان دوست مى‌داشت كه آن را درمان هر درد مى‌شمرد.از اين رو بر خلاف ديگر علما هيچ گاه مال خود را صرف خريد کتاب نكرد و هميشه از کتابهايى كه به عاريت مى‌گرفت، استفاده مى‌كرد.

==فرزند==


ابوحيان دخترى به نام «نضار» داشت كه از محدثان عصر خود به شمار مى‌رفت، او را سخت گرامى مى‌داشت و بسيار مى‌ستود.نضار در 730ق درگذشت و ابوحيان از مرگ او سخت متأثر شد و کتابى به نام وى نوشت.


==آثار==
در روزگار ابوحيان شرح نويسى، اختصار و به نظم در آوردن آثار ديگران شيوۀ رايج نحويان بود.وى نيز از اين قاعده مستثنى نيست و بيشتر آثارش از اين قبيل است.آثار وى را بيش از 60 اثر شامل،12 اثر چاپى،13 اثر خطى 42 اثر مفقود، بر شمرده‌اند.برخى آثار چاپى وى، از اين قرارند:1-البحر المحيط(تفسير مورد بحث)2-النهر الماء(مختصرى از تفسير بحر المحيط)3-تحفة(اتحاف) الاريب بما في القرآن من الغريب(توضيح مختصرى دربارۀ آن خواهد آمد)4-تذكرة النحاة 5-الادراك للسان الاتراك(از كهن‌ترين دستور زبان تركى است)6-تقريب المقرب 7-ديوان 8-النكت الحسان في شرح غاية الاحسان 9-هداية النحو و...

و نيز از آثار خطى مى‌توان موارد ذيل را نام برد:1-اعراب القرآن 2-لغات القرآن، 3-التدريب في تمثيل التقريب 4-عقد اللآلى في القراءات السبع العوالى 5-نكت الامالى على عقد اللآلى (در شرح عقد اللآلى مصنف)


==وفات==


ابوحيان در اواخر عمر نابينا شده بود، در قاهره درگذشت و در مقبرۀ صوفيه مدفون گرديد.


==وابسته‌ها==
{{وابسته‌ها}}

[[البحر المحیط في التفسیر]] 

[[تفسیر النهر الماد من البحر المحیط]] 

[[الهدایة في النحو]] 

[[الهجاء آخر ابواب التذييل و التکميل]] 

[[تحفة الأريب بما في القرآن من اللغات و الغريب]] 

[[منهج السالک في الکلام علي ألفية إبن مالک]] 

[[التذييل و التکميل في شرح کتاب التسهيل]] 

[[رده:زندگی‌نامه]]