نمایش مبدأ برای عبید زاکانی، عبیدالله

<div class="wikiInfo">
[[پرونده:NUR02248.jpg|بندانگشتی|عبید زاکانی، عبید الله]]
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |
|-
! نام!! data-type="authorName" |عبید زاکانی، عبید الله
|-
|نام های دیگر 
| data-type="authorOtherNames" | نظام‌الدین عبیدالله زاکانی

نجم‌الدین عبید زاکانی

Ubayd Zakani
|-
|نام پدر 
| data-type="authorfatherName" |
|-
|متولد 
| data-type="authorbirthDate" |پایان قرن هفتم و آغاز قرن هشتم
|-
|محل تولد
| data-type="authorBirthPlace" |قزوین
|-
|رحلت 
| data-type="authorDeathDate" |772 ق
|-
|اساتید
| data-type="authorTeachers" |
|-
|برخی آثار
| data-type="authorWritings" |[[‏اخلاق الاشراف]] 

|- class="articleCode"
|کد مؤلف
| data-type="authorCode" |AUTHORCODE2248AUTHORCODE
|}
</div>

'''خواجه نظام‌الدين عبيد الله زاكانى'''، معروف به '''عبيد زاكانى'''، و متخلص به عبید، شاعر و نويسنده طنزپرداز فارسى‌زبان قرن هشتم هجرى است .

== ولادت ==
طبق قراين موجود در اواخر قرن هفتم يا اوايل قرن هشتم هجرى در يكى از توابع قزوين چشم به جهان گشود.

==خاندان==

علت مشهور بودن او به زاكانى نسبت داشتن او به خاندان زاكان است كه اين خاندان تيره‌اى از «عرب بنى خفاجه» بودند كه بعد از مهاجرت به ايران به نزدیک ى رزن از توابع همدان رفتند و در آن ناحيه ساكن شدند. در اين خاندان دو شعبه از ديگران مشهورتر بودند. شعبه‌ى اول كه به گفته [[مستوفی، حمدالله|حمد الله مستوفى]] (معاصر و همشهرى عبيد) اهل دانش‌هاى معقول و منقول بودند و شعبه‌ى دوم كه اين مورخ آنها را ارباب الصدور (وزيران و ديوانيان) مى‌نامد. [[مستوفی، حمدالله|حمد الله مستوفى]]، عبيد را نظام‌الدين عبيد الله زاكانى ياد مى‌كند و او را از شعبه‌ى دوم مى‌داند. بااين‌همه، اطلاع دقيقى از مقام صدارت يا وزارت براى عبيد در دست نيست و همين قدر مى‌دانيم كه در دستگاه پادشاهان فردى محترم بوده است.

==عبيد در نگاه تاريخ==

بنا به گفته تاريخ‌نويسان عبيد در طول حيات خود لقب‌هايى را از امراء و حكام زمان خود گرفته است و اشعار خوب و رسائل بى‌نظيرى دارد.

[[اقبال آشتیانی، عباس|عباس اقبال]] در مقدمه ديوان عبيد مى‌نويسد:

از شرح حال و وقايع زندگانى عبيد زاكانى اطلاع مفصل در دست نيست. اطلاعات ما در اين باب منحصر است به معلوماتى كه [[مستوفی، حمدالله|حمد الله مستوفى]] معاصر عبيد و پس از او دولت‌شاه سمرقندى در تذكره خود، تأليف شده در سال 892ق، در ضمن شرحى مخلوط به افسانه در باب او به دست داده و مؤلف [[رياض العلماء و حياض الفضلاء|رياض العلماء]] در باب بعضى از تأليفات او ذكر كرده است. معلومات ديگرى نيز از اشعار و مؤلفات عبيد به دست مى‌آيد. از مختصرى كه مؤلف تاريخ گزيده راجع به عبيد نوشته است مطالب زير استنباط مى‌شود:

# اينكه او از جمله صدور وزرا بوده، ولى در هيچ منبعى به آن اشاره نشده است.
# نام شخص شاعر نظام‌الدين بوده است، در صورتى كه در ابتداى غالب نسخ كليات و در مقدمه‌هايى كه بر آن نوشته‌اند وى را نجم‌الدين عبيد زاكانى ياد كرده‌اند.
# نام شخصى شاعر، عبيد الله و عبيد تخلص شعرى او است. خود او نيز در يكى از غزل‌هاى خود مى‌گويد:


{{شعر}}
{{ب|''گر كنى با ديگران جور و جفا''|2=''با عبيد الله زاكانى مكن''}}
{{پایان شعر}}

عبيد در هنگام تأليف تاريخ گزيده كه قريب چهل سال پيش از مرگ اوست، به اشعار خوب و رسائل بى‌نظير خود شهرت داشته است. در تذكره دولت‌شاه سمرقندى چند حكايت راجع به عبيد و مشاعرات او با جهان‌خاتون شاعره و سلمان ساوجى و ذكر تأليفى از او به نام شاه شيخ ابواسحاق در علم معانى و بيان و غيره هست.

عبيد در تأليفات خود از چندين تن از پادشاهان و معاصرين خود مانند خواجه علاءالدين محمد، شاه شيخ ابوالحسن اينجو، ركن‌الدين عبدالملك وزير سلطان اويس و شاه شجاع مظفرى ياد كرده است. وى از نوابغ بزرگان است. مى‌توان او را تا يك اندازه شبيه به نويسنده بزرگ فرانسوى ولتر دانست.

== آثار ==


صرف نظر از اينكه عبيد شاعر بوده است، همگان نام او را با طنز و هزل عجين و اغلب عامه او را به لطايفش مى‌شناسند.

#ديوان لطايف (شامل چند منظومه كه در اين ميان منظومه موش و گربه شهرت بسيار داشته و ريش‌نامه و صد پند از همه لطيف‌ترند. وى مانند بسيارى از طنزپردازان متقدم، مثل سعدى شيرازى، طنز و هزل به‌يك‌سان در لطايف او راه يافته است)؛
#رساله اخلاق الاشراف؛
# ريش‌نامه؛
# صد پند؛
# ترجيع‌بند؛
# تضمينات و قطعات؛
# رباعيات؛
# رساله دلگشا؛
# منظومه موش و گربه؛
# منظومه سنگ‌تراش.

==وفات==

تقى‌الدين كاشى در تذكره خود، تاريخ وفات عبيد زاكانى را سال 772ق دانسته و صادق اصفهانى در كتاب شاهد صادق آن را ذيل وقايع سال 771 آورده است. قدر مسلم اين كه عبيد تا اواخر سال 768ق هنوز حيات داشته است... و به نحو قطع و يقين وفات او بين سنوات 768 و 769 يا 772 رخ داده است و در دزفول دفن شد.

== وابسته‌ها ==
{{وابسته‌ها}}

[[کلیات عبید زاکانی]] 

[[أخلاق الأشراف (زاکانی)]] 

[[رساله دلگشا انضمام رساله‌های تعریفات، صد پند و نوادر الامثال]] 

[[ديوان عبید زاکانی]] 

[[رده:زندگی‌نامه]]

[[رده:25 تیر الی 24 مرداد]]