نهایة الآمال في شرح رسالة خلق الأعمال لصدر المتألهین الشیخ محمد بن إبراهیم الشیرازي
| نهایة الآمال في شرح رسالة خلق الأعمال لصدر المتألهین الشیخ محمد بن إبراهیم الشیرازي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مرهون، محمد (شارح) صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | رسالة خلق الأعمال. شرح |
| ناشر | دار الصفوة |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1432ق. = 2011م. |
| چاپ | چاپ يکم |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
نهایة الآمال في شرح رسالة خلق الأعمال لصدر المتألهین الشیخ محمد بن إبراهیم الشیرازي، شرحی است از شیخ محمد مرهون، بر رساله خلق الأعمال ملاصدرا. ملاصدرا رساله خلق الاعمال را به عربی نگاشته است. این شرح یک‌جلدی هم به زبان عربی نگاشته شده و توسط انتشارات دارالصفوه، برای اولین مرتبه در سال 1432 هجری. / 2011 میلادی، در بیروت به چاپ رسیده است.
رساله خلق الاعمال
رساله‌ی «خلق الاعمال» علاوه بر این، با عنوان «جبر و تفویض» و «القدر فی الافعال» نیز خوانده شده است. ملاصدرا در این رساله نخست اقوال مختلف در خصوص مسئله‌ی قدر و افعال را ذکر می‌کند که شامل چهار نظریه رایج در بین علما است. در واقع سه مرحله، در تبیین دو نظریه‌ای است که بیش‌ترین نقادی از سوی صدرا بر آن‌ها وارد شده است: 1- اصل نظریه، 2- ادعای طرفداران هر نظریه بر فایده‌ی آن، 3- لازمه‌ی تشنیع نظریه که قائلان از آن غافلند، نظر گروه اول آن است که بندگان با ایجاد خداوند و با قدرت خویش مستقل و مستبدند. نظر گروه دوم این است که تنها فاعل مؤثر خداوند می‌باشد. گروه سوم به حد وسط بین جبر و اختیار قائل و معتقدند خداوند بر همه‌چیز قادر است اما ایشان در قبول وجود متفاوت‌اند. نظریه‌ی چهارم از آن راسخان در علم است، بر طبق این نظر حقیقت واحد الهی حد جامع همه‌ی حقیقت‌ها است. نور این حقیقت در همه‌ی موجودات سریان دارد. ملاصدرا در ادامه با بیانی شیوا نظر خویش را تبیین کرده و برترین رتبه و اهمیت را در باب مسئله‌ی افعال الهی به آن می‌دهد. او وجه صحیح بیان معروف «لاجبر و لاتفویض» را شرح می‌دهد. طبق این بیان شخص مختار است از آن حیث که مجبور است و مجبور است از آن حیث که مختار است. یعنی اختیارش به عینه همان اجبارش است. صدرا برای روشنی بیان، مثالی ویژه همانند کیفیت فعل حق‌تعالی معرفی و در پایان به فیض و الهام الهی اشاره می‌کند که از طریق آن حقیقت مسئله بر او روشن شده است. [۱]
توضیح درباره شرح
شارح در مقدمه‌اش بر کتاب می‌نویسد: این مختصر، شرح رساله خلق الأعمال از زنده کننده فلسفه اسلامی صدرالمتألهین و استاد بزرگ،... است و ما آن را از کتابی به نام «مجموعة رسائل فلسفیة لصدر الدین محمد الشیرازی» گرفته‌ایم. [۲]
کتاب حاوی مقدمه‌ای از شارح است که بخشی از آن که درباره کتاب است در بالا ترجمه شد و در بخش بعدی مقدمه، ترجمه‌ای از احوال و اساتید و کتاب‌ها و... صدرالمتألهین ارائه می‌شود.[۳] سپس متن کتاب خلق الأعمال در صفحات 21 تا 32 کتاب ارائه شده و سپس شرح رساله از صفحه 33 به بعد. شیخ محمد مرهون، در بخش شرح، از شیوه شرح مزجی استفاده کرده است؛ وی در اولین جمله بخش شرح متن، با عبارت قال ملاصدرا(قدس‌سره) شروع به ذکر عبارات ملاصدرا به‌صورت پررنگتر و داخل پرانتز کرده و سپس با عبارت «اقول» شروع به ذکر شرح آن بخش می‌کند.[۴] این عبارت قال و اقول را در همین بخش شاهدیم و در ادامه، ذکر نشده و متن ملاصدرا از شارح، تنها با پررنگتر بودن و قرار گرفتن در داخل پرانتز مشخص می‌شود.
ذکر نمونه از متن
قسمتی از متن این شرح به‌عنوان نمونه چنین است: هکذا قال المفوضة، إلا أن المصنف رحمه‌الله أشکل علیهم بقوله: (ولکنهم غفلوا عما یلزمهم فیما ذهبوا إلیه من إثبات شرکاء لله فی الإیجاد حقیقة) إذ ما دام أن الله لیس له دخل فی أفعال العبد لا من قریب و لا من بعید، فهذا یعنی وجود شریک له (ولا شبهة فی أنه) أی القول بالتفویض (أشنع من جعل الأصنام شفعاء عند الله) لأن عبدة الاصنام جعلوا الأصنام فی طول المرتبة الإلهیة لا فی عرضها، بخلاف المفوضة حیث جعلوا العبد فی فعله فی عرض المرتبة الإلهیة، لأنهم قالوا بأن الخالق لا دخل له فی أفعال المخلوقین، بینما قال عبدة الأصنام أن الأصنام یقربونهم إلی الله زلفی، فهم بهذا قد أثبتوا مرتبة فعلیة الهیة سابقة علی مرتبة فعل الأصنام، فالقول بالتفویض أشنع من قول عبدة الأصنام.[۵]