المدرسة الحديثية في مكة و المدينة و أثرها في الحديث و علومه من نشأتها حتی نهاية القرن الثاني الهجري
| المدرسة الحديثية في مكة و المدينة و أثرها في الحديث و علومه من نشأتها حتی نهاية القرن الثاني اهجري | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | موسی، محمد الثانی (نویسنده) زهرانی، محمد بن مطر (مقدمه‌نويس) |
| ناشر | دار المنهاج |
| مکان نشر | عربستان - رياض |
| سال نشر | 1428ق. |
| چاپ | چاپ يکم |
| شابک | 9960-9657-7-5 |
| موضوع | حديث - تاريخ
مکه - تاريخ مدينه - تاريخ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | /م8م4 / 106/5 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
المدرسة الحديثية في مكة و المدينة و أثرها في الحديث و علومه من نشأتها حتی نهاية القرن الثاني اهجري، اثر محمد ثانی عمر موسی، کتابی است 2 جلدی به زبان عربی پیرامون تاریخ علوم حدیث. نویسنده در این کتاب به بررسی مکتب حدیثی مکه و مدینه و اثر این دو مکتب در حدیث و علوم حدیث پرداخته است و در این راستا این مکتب را از آغاز پیدایش تا پایان قرن دوم هجری بررسی کرده است. این اثر رساله دکترای نویسنده بوده که پس از دفاع، با مقدمه دکتر محمد بن مطهر زهرانی توسط مكتبة دارالمنهاج به چاپ رسیده است.
ساختار
کتاب، دو جلد دارد؛ جلد اول حاوی مقدمه دکتر محمد بن مطهر زهرانی، مقدمه نویسنده و اصل بحث شامل: مقدمه و تمهید و 4 فصل و یک خاتمه است.
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه، به بیان اهمیت موضوع و علت اختیار آن و تحدید بحث و طبیعت بیان مطالب، پرداخته است. در تمهید، از حرکت علمی در مکه و مدینه در دو قرن اول و دوم هجری سخن گفته است[۱].
باب اول درباره کسانی صحبت می‌کند که روایت حدیث در مکتب مکه و مدینه در قرن اول و دوم دائر مدار آنان بوده است. این باب 3 فصل دارد:
فصل اولش درباره کسانی که روایت، دائر مدار آنان است و از صحابه هستند، بحث می‌کند و خودش 6 مبحث دارد: مبحث اول درباره ابوهریره (متوفی 58ق) صحبت می‌کند و مشتمل بر 3 مطلب است که حاوی ترجمه موجزی از ابوهریره، بیان جوانب علمی زندگی او و بیان احادیث وی و طرق انتشار آنها در امصار است.
مبحث دوم درباره عبدالله بن عباس (متوفی 68ق) است و شامل 3 مطلب (ترجمه موجزی از او، بیان جوانب علمی زندگانی وی و احادیثش و طرق انتشار آنها در امصار)، است.
سومین مبحث درباره عبدالله بن عمر (متوفی 73ق) است که مانند دو مبحث قبلی شامل همان 3 مبحث است. چهارمین مبحث درباره ابوسعید خدری (متوفی 74ق)، مبحث پنجم درباره جابر بن عبدالله (متوفی 78ق) و ششمین مبحث درباره عایشه (متوفی 57ق) است که همه این مباحث نیز مانند مباحث قبلی در 3 مطلب و با همان عناوین، طرح و بررسی شده است[۲].
فصل دوم از باب اول، به بحث درباره کسانی از حفاظ بعد از صحابه می‌پردازد که روایت دائر مدار آنان بوده است. این فصل در یک مدخل و 5 مبحث بیان شده است. مبحث اول، درباره ابن شهاب زهری (متوفی 125ق) است، مبحث دوم به بحث درباره عمرو بن دینار (متوفی 126ق) می‌پردازد، سومین مبحث درباره عبدالملک بن جریج (متوفی 150ق) است، مبحث چهارم درباره مالک بن انس (متوفی 179ق) است و پنجمین مبحث، درباره سفیان بن عیینه (متوفی 198ق). همه این 5 مبحث مانند 6 مبحث فصل قبلی این بخش، در 3 مطلب ارائه شده‌اند که در مطلب اول به بیان ترجمه موجزی از شخصیت مورد نظر پرداخته شده، در مطلب دوم جوانبی علمی از زندگانی وی به دست داده شده است و در سومین مطلب، احادیث آن شخص و مشهورترین شاگردانش، معرفی شده‌اند[۳].
سومین فصل از بخش اول به بیان اثر صحابه‌ای که در کتب سته (صحاح شش‌گانه) اهل سنت، بیشترین حدیث را دارند، می‌پردازد. این فصل در یک مدخل و 6 مبحث ارائه شده است. در این 6 مبحث که هرکدام در 2 مطلب ارائه شده، به‌ترتیب به بیان اثر مرویات ابوهریره، عبدالله بن عباس، عبدالله بن عمر، ابوسعید خدری، جابر بن عبدالله انصاری و عایشه در کتب سته اهل سنت، پرداخته شده است. مطلب اول در هرکدام از این 6 مبحث به بیان مرویات شخص مورد نظر در «صحیحین» و مطلب دوم به بیان مرویات او در «سنن اربعه» می‌پردازد[۴].
دومین باب مطالب کتاب، به تبیین مشهورترین اسانید مکتب حدیث در مکه و مدینه می‌پردازد. این باب، در دو فصل ارائه شده است:
فصل اول، درباره تبیین مشهورترین اسانید صحیحه در مدرسه حدیث مکه و مدینه است و حاوی یک مدخل و 2 مبحث؛ مبحث اول به بیان مشهورترین اسانید صحیحه مدرسه مکه و مدینه در 10 مطلب می‌پردازد که عبارت است از: مالک از نافع از ابن عمر، عبیدالله بن عمر عمری از نافع از ابن عمر، زهری از سالم از پدرش، زهری از عبیدالله بن عبدالله بن عتبه از ابن عباس از عمر، ابوزناد از اعرج از ابوهریره، زهری از ابن مسیب از ابوهریره، زهری از عروه از عایشه، هشام بن عروه از پدرش از عایشه، عبیدالله بن عمر عمری از قاسم بن محمد از عایشه و سفیان بن عیینه از عمرو بن دینار از جابر.
دومین مبحث این فصل به بیان اثر اشهر اسانید صحیحه مدرسه مکه و مدینه در «صحیحین» می‌پردازد.
این مبحث در 11 مطلب بیان شده است که به‌ترتیب چنین است: اثر اسناد مالک از نافع از ابن عمر، اثر اسناد عبیدالله بن عمر از نافع از ابن عمر، اثر اسناد زهری از عبیدالله بن عبدالله بن اتبه از ابن عباس از عمر، اثر اسناد ابوزناد از اعرج از ابوهریره، اثر اسناد زهری از ابن مسیب از ابوهریره، اثر اسناد زهری از عروه از عایشه، اثر اسناد هشام بن عروه از پدرش از عایشه، اثر اسناد عبیدالله بن عمر از قاسم از عایشه، اثر اسناد عبدالرحمن بن قاسم از پدرش از عایشه، و اثر اسناد ابن عیینه از عمرو بن دینار از جابر[۵].
دومین فصل باب دوم، به بیان اشهر اسانید ضعیف مدرسه حدیث مکه و مدینه می‌پردازد؛ این فصل در یک مدخل و 2 مبحث بیان شده است.
مبحث اول، در بیان اضعف اسانید مدنی‌ها و اثرش در «سنن اربع» است که در دو مطلب ارائه شده:
مطلب اول، درباره بیان اضعف اسانید مدنی‌ها است و مطلب دوم درباره اثر آن در «سنن اربع».
مبحث دوم درباره بیان اضعف اسانید مکی‌ها و اثرش در «سنن اربع» است که مانند مبحث قبلی در دو مطلب ارائه شده که در مطلب اول به بیان اضعف اسانید مکی‌ها پرداخته شده و در مطلب دوم به بیان اثر آن در «سنن اربع»[۶].
سومین باب مطالب کتاب، درباره اثر مکتب حدیث مکه و مدینه در حدیث و علوم حدیث، بیان شده است. مباحث این باب در 3 فصل مطرح شده که هرکدام دارای مباحث و مطالبی هستند.
فصل اول درباره اثر مدرسه حدیث در مکه و مدینه در تدوین و تصنیف حدیث است. این فصل در یک مدخل و 2 مبحث ارائه شده است. مبحث اول در بیان تدوین سنت در مدرسه مکه و مدینه در قرن اول هجری است و شامل 7 مطلب:
مطلب اول درباره احادیث مرفوعه وارده در نهی از کتابت چیزی غیر از قرآن است، مطلب دوم درباره احادیث مرفوعه وارده در اباحه کتابت احادیث نبویه، مطلب سوم درباره اقوال اهل علم در توفیق میان نصوص وارده در نهی و اباحه نگاشته شده و چهارمین مطلب، به بیان عدم وجود تدوین جامع مرتبی در عصر صحابه و سبب آن و برخی مصالح مرتب بر این امر می‌پردازد.
پنجمین مطلب درباره عنایت صحابه از روّاد مدرسه حرمین به تدوین سنت نگاشته شده، ششمین مطلب درباره عنایت تابعین از روّاد مدرسه حرمین به تدوین سنت در قرن اول است و هفتمین مطلب درباره تلاش‌های عمر بن عبدالعزیز (متوفی 101ق) در تدوین سنت.
دومین مبحث این فصل درباره تدوین سنت در مدرسه مکه و مدینه در قرن دوم هجری است که در دو مطلب بیان شده است:
در مطلب اول، به عنایت علمای مکه و مدینه به تدوین و تصنیف سنت در قرن دوم پرداخته شده و در مطلب دوم، برخی از کسانی که به تقیید سماعشان در قرن دوم، اعتنا می‌شود، ذکر شده‌اند[۷].
دومین فصل از باب سوم، به بیان اثر مدرسه حدیث در مکه و مدینه در علم مصطلح الحدیث می‌پردازد. این فصل در یک مدخل و 4 مبحث ارائه شده است.
مبحث اول، درباره امور متعلق به حدیث صحیح و منظور از لفظ سنت است که در 2 مطلب ارائه شده:
مبحث دوم، درباره مباحث متعلق به تحمل است که در 5 مطلب ارائه شده که درباره سن معتبر تحمل، عرض یا قرائت بر شیخ، اجازه و مناوله، کتابت و ضبط حدیث است. سومین مبحث، درباره امور متعلق به اداء است که در 5 مطلب بیان شده که در آنها درباره زمان استحباب جلوس برای سماع و بیان سن محدث و زمان امتناع استماع و صیغه‌های اداء و روایت به معنی و اختصار حدیث و اصلاح لحن، سخن رفته است.
چهارمین مبحث، درباره آداب طالب حدیث است که در 2 مطلب بیان شده است[۸].
فصل سوم، در بیان اثر مدرسه حدیث در مکه و مدینه در علم جرح و تعدیل در 5 مبحث مطرح شده که به علت عدم گنجایش این مقاله، خواننده گرامی را جهت آگاهی اجمالی از فهرست محتوای این 5 مبحث به مطالعه صفحات 21 تا 23 جلد اول کتاب، ارجاع می‌دهیم.
چهارمین باب کتاب، درباره اثر مدرسه حدیث در مکه و مدینه بر مهاجران به آنجا و مهاجران از آنجا به سایر بلاد اسلامی بیان شده. این باب، دارای یک مدخل و 2 فصل است و هرکدام از فصل‌ها دارای مباحث و مطالبی است که باز هم به علت عدم گنجایش مقاله و رعایت اختصار، خواننده گرامی را به نگاه اجمالی به صفحه 23 جلد اول کتاب، ارجاع می‌دهیم.
خاتمه کتاب، حاوی مهم‌ترین نتایج بحث است.
جهت آگاهی از شیوه ارائه بحث، به صفحات 24 تا 27 مقدمه کتاب در جلد اول، مراجعه نمایید.
وضعیت کتاب
در مطالب کتاب هر بابی دارای فصل‌هایی است و هر فصلی دارای مباحثی است و هر مبحثی دارای مطالبی؛ یعنی ترتیب ارائه مطالب این‌چنین است که ذکر شد.
اصل این کتاب، رساله دکتری نویسنده بوده که در بخش علوم حدیث دانشکده حدیث و مطالعات اسلامی دانشگاه اسلامی مدینه منوره دفاع شده است. این رساله در محضر دکتر محمد بن مطهر زهرانی، دکتر وصی‌الله بن محمد عباس و دکتر عبدالصمد بن بکر آل عابد در تاریخ سال 1426ق، دفاع شده و نویسنده با درجه عالی از دانشکده فارغ‌التحصیل شده است[۹].
فهارس فنی کتاب، شامل فهارس آیات قرآنی، احادیث نبوی، آثار، اعلامی که ترجمه شده‌اند، منابع و مطالب است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه نویسنده بر جلد اول کتاب.