آشتیانی، مهدی

    از ویکی‌نور
    آشتیانی، مهدی
    نام آشتیانی، مهدی
    نام‌های دیگر میرزا مهدي بن میرزا جعفر آشیانی

    مدرس آشتياني، میرزا مهدي Mirza Mahdi Ashtiani

    نام پدر میرزا جعفر
    متولد 1268ش / 1306ق / 1889م
    محل تولد تهران
    رحلت 1331ش / 1372ق / 1953م
    اساتید شیخ ‎فضل‌الله نوری

    آقا میرزا‎ هاشم اشکوری سید محمدکاظم یزدی آخوند ملا محمدکاظم خراسانی

    برخی آثار تعلیقه بر شرح منظومه حکمت سبزواری

    اساس التوحيد

    کد مؤلف AUTHORCODE05874AUTHORCODE

    میرزا مهدی آشتیانی (۱۳۰۶-۱۳۷۲ق/۱۸۸۸-۱۹۵۲م)، حکیم، عارف و دانشمند شیعی ایرانی بود. ازجمله اساتید وی آخوند خراسانی و از جمله آثار او تعلیقه بر شرح منظومه حکمت سبزواری است.

    ولادت

    میرزا مهدی، در تهران زاده شد. پدر او میرزا جعفر برادرزاده و داماد حاج‎ میرزا محمدحسن آشتیانی (د ۱۳۱۹ق/۱۹۰۱م)، ملقب به «میرزاکوچک»، از عالمان تهران بود[۱].

    سفرها

    از ویژگی‌های آشتیانی این بود که در محدوده جغرافیایی ایران و عراق و نیز در دایره کتاب و مدرسه ماندگار نشد و به سیر و سیاحت نیز پرداخت و از این رهگذر تجربه‌های فراوان به دست آورد. وی پیش از سفر اول به نجف [برای تحصیل علم]، به بخارا رفت و یک سال در آنجا ماند و ضمن آشنایی با مردم و عالمان آن دیار، به تدریس پرداخت و دو بار به مصر سفر کرد. هندوستان و نیز بسیاری از کشورهای اروپایی مانند فرانسه، ایتالیا، بلژیک و انگلستان را دید و در این جهان‌گردی با متفکران و فیلسوفان آن کشورها آشنا شد و بحث‎ها و برخوردهای علمی و فکری داشت[۲].

    تحصیلات ابتدایی

    میرزا مهدی دوران کودکی و نوجوانی را در تهران گذراند. پس از فراگیری قرآن و مقدمات علوم، برای آموختن علوم رایج زمان، در درس استادان مشهور تهران شرکت کرد. ادبیات، اصول و فقه را در حد سطح، نزد پدر و سپس در حوزه درس آقا‎ شیخ‎ حسن طالقانی و آخوند ملا عبدالرسول فراگرفت. خارج فقه و اصول را نزد شیخ ‎فضل‌الله نوری (مق ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م) و آقا سید عبدالکریم مدرّس مدرسه مروی تهران و دیگر عالمان بنام تهران، آموخت. مبانی ریاضیات را در مکتب شیخ‎ عبدالحسین سیبویه، میرزا غفّاریان نجم‌الدّوله، میرزا‎ جهان‌بخش بروجردی منجّم و آقا شیخ ‎محمدحسین ریاضی تعلیم دید. فلسفه مشّاء را نزد میرزا حسن کرمانشاهی و حکمت اشراق و عرفان را نزد آقا میرزا‎ هاشم اشکوری و حکمت متعالی را نزد سیدالحکما‎ آقا میرشیرازی، فراگرفت. طب قدیم را نزد میرزا محمد‎حسین و میرزا ابوالقاسم نائینی و طبّ جدید را به‌وسیله میرزا علی‌اکبر خان ‎ناظم‌الاطبّاء و میرزا ابوالحسن‎ خان‎ رئیس‌الاطباء آموزش دید[۳].

    سفر به عتبات و تحصیلات عالیه

    آشتیانی در ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م، برای ادامه تحصیلات عالی، عازم عتبات شد و در نجف در درس آخوند ملا محمدکاظم خراسانی (۱۲۵۵-۱۳۲۹ق/۱۸۳۹-۱۹۱۱م) شرکت کرد، ولی به علت بیماری پس از یک سال اقامت به ایران بازگشت. در سال ۱۳۲۹ق/۱۹۱۱م، بار دیگر به عتبات سفر کرد و در درس سید محمدکاظم یزدی (۱۲۴۷-۱۳۳۷ق/۱۸۳۱-۱۹۱۸م) شرکت جست. پس از اقامت کوتاهی باز به ایران برگشت و برای سومین ‎بار عازم عتبات گردید و در این سفر در درس مشایخ دیگر مانند سید محمد فیروزآبادی (د ۱۳۴۵ق/۱۹۲۷م)، نائینی (۱۲۷۷-۱۳۵۵ق/۱۸۶۰-۱۹۳۶م)، آقا‎ ضیاءالدین‎ عراقی (۱۲۸۷-۱۳۶۱ق،۱۸۷۰-۱۹۴۲م) و اصفهانی حاضر شد. بااینکه وی در مجموع، مدت کوتاهی در درس عالمان نجف حضور یافت، اما به دلیل مهارت علمی و دانشی که طی سال‎ها اندوخته بود، به گفته خودش، از همه استادان یادشده به دریافت اجازه روایت و اجتهاد نایل آمد[۴].

    تدریس و تبحر در علوم

    آشتیانی در مدت اقامت در عتبات، در کنار تعلّم، به تعلیم و تدریس علوم عقلی و نقلی پرداخت. وی بازگشت به ایران را بر ماندن در عتبات ترجیح داد. مدتی در قم و اصفهان و مشهد ساکن شد و به تدریس پرداخت و سرانجام به زادگاهش تهران برگشت و برای همیشه در این شهر ماندگار گشت و به تدریس پرداخت و حوزه درسی وسیعی را به‌ویژه در حکمت و عرفان، پدید آورد[۵].

    حاج‎ میرزا مهدی، با بسیاری از دانش‌های روزگارش آشنا بود و در اکثر این علوم تبحّر داشت. در ادب، فقه، اصول، کلام، تفسیر و ریاضی استاد بود. بیشترین مهارت او در فلسفه و عرفان بود و تأثیر تربیتی و علمی وی بر شاگردانش از طریق این دو دانش بود. ازاین‌رو، او را می‌توان از پیروان فلسفه متعالی صدرایی در دوران معاصر دانست... در حوزه تعلیم و تربیت او شاگردان بسیاری پرورش یافته‌اند[۶].

    وفات

    میرزا مهدی آشتیانی، 64 سال عمر کرد و پس از درگذشت، در قم و در رواق بالاسر حضرت‎ معصومه(ع) به خاک سپرده شد[۷].

    آثار

    آشتیانی دارای تألیفات چندی است که عمدتاً درباره عرفان و فلسفه نوشته شده است. برخی از آثار وی عبارتند از:

    1. أساس‎ التوحيد، فارسی، تهران، ۱۳۳۰ش؛
    2. تعليقة ‎رشيقة ‎علی ‎شرح ‎منظومة ‎السبزواري، عربی؛
    3. حاشیه بر اسفار، عربی؛
    4. حاشیه بر شفاء؛
    5. حاشیه بر كفاية ‎الأصول آخوند خراسانی؛
    6. حاشیه بر مکاسب شیخ‎ انصاری؛
    7. حاشیه بر رسائل شیخ‎ انصاری؛
    8. رساله‌ای در جبر و تفویض و علم اجمالی و طلب و اراده و وحدت وجود و قاعده صدور؛
    9. حاشیه بر فصوص محیی‌الدین عربی؛
    10. حاشیه بر فصوص فارابی؛
    11. حاشیه بر مصباح‎ الأنس[۸].

    پانویس

    1. ر.ک: بخش معارف، ج1، ص409
    2. همان
    3. ر.ک: همان، ص409
    4. همان، ص409-410
    5. ر.ک: همان، ص410
    6. ر.ک: همان
    7. ر.ک: همان، ص410
    8. ر.ک: همان، ص410

    منابع مقاله

    بخش معرف، «دایرة‎المعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، 1374ش.

    وابسته‌ها