حلی، جعفر بن حسن

محقق حلی، جعفر بن حسن

نام	محقق حلی، جعفر بن حسن
نام های دیگر	ح‍ل‍ی‌، ج‍ع‍ف‍ر ب‍ن‌ ح‍س‍ن‌ م‍ح‍ق‍ق‌ ح‍ل‍ی‌، اب‍و ال‍ق‍اس‍م‌ ج‍ع‍ف‍ر م‍ح‍ق‍ق‌ ح‍ل‍ی‌، نجم الدین اب‍و ال‍ق‍اس‍م‌ ج‍ع‍ف‍ر م‍ح‍ق‍ق‌ ح‍ل‍ی‌، ن‍ج‍م ال‍دی‍ن‌ ج‍ع‍ف‍ر ب‍ن‌ ال‍ح‍س‍ن‌ ال‍ه‍ذل‍ی‌
نام پدر
متولد
محل تولد
رحلت	656 هـ.ش یا 676 هـ.ق یا 1277 م
اساتید
برخی آثار
کد مولف	108

شيخ نجم الدين جعفر بن الحسن بن يحيى بن سعيد هذلي حلي، معروف به «محقق حلى» در سال 602 هجرى قمرى در شهر تاريخى حله قدم به عرصۀ وجود گذارد.

او يكى از بزرگترين و نامورترين فقيهان عصر خويش است و داراى عظمت و اعتبار خاص در ميان مجتهدان مى‌باشد، به حدى كه وقتى كلمۀ «محقق» را بدون قرينه و نشانه‌اى در ميان فقها ذكر مى‌كنند، شخصيت تحقيقى و علمى ايشان مورد نظر است.

تحصيلات

محقق حلى از همان سنين كودكى به تحصيل مقدمات علوم متداول عصر خويش پرداخت. او ادبيات عرب را كه زبان مادريش بود به خوبى فرا گرفت. هيئت و رياضيات و منطق و كلام را به مقدار لازم آموخت و در تمام اين رشته‌ها با توجه به هوش سرشار خود تبحر كامل يافت.

وى آنگاه فقه و اصول را پيش پدرش حسن بن يحيى آموخت و از محضر فقهاى مشهور حله، مانند ابن نما و سيد فخار موسوى - شاگرد ابن إدريس حلى - بهره برد.

محقق در اوايل جوانى اشعارى چند سرود، ولى به سفارش پدرش آن را دنبال نكرد.

محقق حلى با يك واسطه شاگرد ابن زهره و ابن إدريس حلى است و استاد علامۀ حلى بوده است.

شخصيت علمى

محقق حلى در سايۀ قريحۀ سرشار و فكر مواج و وسعت نظرى كه داشت، به تحكيم مبانى فقه شيعه و اساس مكتب اجتهاد پرداخت.

وى فقه را بر پايۀ استدلال محكم بنا نهاد و در تحقيقات خود به آراى ديگران نيز توجه داشت و در توسعۀ ابعاد آن كوشش مى‌كرد.

مقام او آن چنان است كه در فقه كسى را بر او مقدم نمى‌شمارند.

فيلسوف و رياضى‌دان بزرگ، خواجه نصير الدين طوسى با او در حله ملاقات كرده و در جلسۀ درس فقهش حضور يافته است. كتاب‌هاى محقق مخصوصاً كتاب شرايع يك كتاب درسى طلاب است. فقهاى زيادى كتب محقق را شرح كرده يا حاشيه بر آن نوشته‌اند.

كلمات بزرگان

علامۀ حلى دربارۀ او مى‌گويد:

«اين بزرگ، فقيه‌ترين مردم روزگار خويش بوده است.»

علامۀ نورى او را چنين مى ستايد:

«كشف كنندۀ حقايق شريعت، رئيس علما و فقيه حكما، آفتاب درخشان فضلا، ماه شب چهاردۀ عرفا، كسى كه نام و دانش او بازگو كنندۀ قصۀ جزيرۀ خضرا است. او وارث علوم پيشوايان معصوم عليهم السلام و حجتهاى حق بر جهانيان مى‌باشد.

او برافرازندۀ پرچم تحقيق بر جهانيان است. وقتى محقق گفته شد، هدف تنها اوست. خداوند متعال اشعۀ رحمت آشكار و پنهان خود را نثار قبر او كند و در بهشت جايگاه شايسته و مكان عالى به او عنايت فرمايد.»

علامه سيد حسن صدر، صاحب تأسيس الشيعة مى‌گويد:

«انگشت قلم، عاجز از باز شمارى اوصاف اوست. او كتاب شرائع الإسلام دارد كه به مثابۀ قرآن فقه است.

از مجالس عالى درس او بيش از 400 مجتهد آگاه كه شرح حال آنان در علم رجال آمده است، فارغ التحصيل گرديده‌اند و چنين موفقيتى تاكنون براى احدى نصيب نگرديده است.

وفات او در حله در ماه ربيع الآخر سال 676 هجرى رخ داده است و بر قبر شريف او در حله قبۀ بلندى قرار دارد كه هم‌اكنون مورد تبرك و زيارت علاقمندان قرار مى‌گيرد.»

اساتيد

از جمله مدرسينى كه محقق حلى از محضر آنان بهره برده است عبارتند از:

1 - پدرش شمس الدين حسن حلى

2 - سيد مجد الدين على بن حسن عريضى

3 - ابو حامد نجم الإسلام محمد حلبى

4 - ابن نما حلى

5 - محمد بن جعفر حلى

6 - سيد ابو على، فخار بن معد موسوى

7 - تاج الدين حسن بن على بن دربى

شاگردان

محقق حلى شاگردانى را تربيت نموده كه هر يك چون ستاره‌اى درخشان در آسمان تشيع مى‌درخشند كه از جملۀ آنهاست:

1 - علامۀ حلى

2 - ابن داود حلى، صاحب كتاب رجال

3 - ابن ربيب حلى

4 - سيد عبد الكريم بن احمد بن طاوس

5 - سيد جلال الدين مجد بن على بن طاوس

6 - جلال الدين مجد بن الشيخ الإمام ملك الأدبا

7 - شيخ صفى الدين حلى، عبد العزيز بن سرايا

8 - عز الدين، حسن بن ابى طالب يوسفى، صاحب كشف الرموز

9 - ابو جعفر، محمد بن على كاشفى

10 - شيخ محمد حلى، پسر علامۀ حلى

تأليفات

مهمترين تأليفات به جاى مانده از محقق حلى عبارتند از:

1 - شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام

2 - معارج الأصول

3 - استحباب التياسر لأهل العراق

4 - تلخيص الفهرست

5 - شرح نكت النهاية

6 - الكهنة (در منطق)

7 - مختصر المراسم

8 - المسائل الغريبة

9 - المسائل المصرية

10 - المسلك في أصول الدين

11 - معارج الأحكام

وفات

سرانجام محقق حلى، آن آفتاب درخشان آسمان فقاهت و مرجعيت در سال 676 هجرى قمرى در سن 74 سالگى بدرود حيات گفت و جهانى را داغدار رحلت خويش كرد. بدن مطهر آن بزرگوار را در جوار بارگاه ملكوتى امير المؤمنين عليه السلام به خاك سپردند (و بنابر نقلى مرقد آن عالم ربانى در حله است).