ارتفاع الدولة المؤيدية، جباية بلاد اليمن في عهد السلطان الملك المؤيد داود بن يوسف الرسولي

ارتفاع الدولة المؤيدية: جباية بلاد اليمن في عهد السلطان الملک المؤيد داود بن يوسف الرسولی
پدیدآوران	جازم، محمد عبدالرحیم
عنوان‌های دیگر	جبایه بلاد الیمن فی عهد السلطان الملک الموید داود بن یوسف الرسولی المتوفی سنه 721ه / 1321م
ناشر	المعهد الفرنسي للآثار و العلوم الإجتماعية
مکان نشر	صنعا - یمن
سال نشر	1429 ق
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE16438AUTOMATIONCODE

ارتفاع الدولة المؤيدية، جباية بلاد اليمن في عهد السلطان الملك المؤيد داود بن يوسف الرسولی تحقيق عبدالرحيم جازم، به زبان عربى است و مشتمل بر شرح و توضيح پيرامون خراج و ماليات در عصر رسولیه (858-626ق) در سرزمین يمن است.

مؤلف کتاب نامعلوم است.

ساختار

کتاب، مشتمل بر سه مقدمه است:

مقدمه اول، به قلم «قاضى اسماعيل بن على الاكوع»، كه در آن پيرامون دولت رسولیه، کتاب، موضوع آن و محقق کتاب مطالبى را بيان نموده است.

مقدمه دوم، از «دكتر جان لامبير» بوده و در آن، در مورد کتاب سخن گفته است؛

مقدمه سوم از محقق بوده و در آن، وضعيت يمن در عهد رسولیه و نسخه‌هاى خطى کتاب ذكر و به صورت كامل شرح شده است.

متن کتاب، فاقد هرگونه تقسيم‌بندى خاصى است.

گزارش محتوا

متن مشتمل بر بيان خراج و ماليات‌هاى يمن در عهد سلطان ملك مؤيد داوود بن يوسف رسولى متوفاى سال 721 هجرى است كه باعث رونق و پيشرفت يمن در آن عصر و زمان (دولت رسولیه) بوده است.

عهد رسولیه یکى از دوران‌هاى طلايى يمن بوده است. «اسماعيل بن على» در مقدمه پيرامون این دوران چنين نوشته است:

«در دوران رسولیه فنون مختلفى در يمن رونق يافت، به دليل این كه ملوك آن دوران اكثرا از علما بودند كه اهتمام به نشر علم و بناى مدارس علمى داشتند. در این دوران، نتايجى حاصل شد كه در يمن قبل از آن وجود نداشته است».

کتاب، ماليات‌ها و خراج‌هاى مختلف در نقاط گوناگون يمن را مورد بررسى قرار داده و میزان و مقدار هركدام را نقل نموده است.

مطالب ابتدايى کتاب مفقود است، چون در نسخه خطى موجود نبوده است.

متن کتاب، با این عبارت آغاز شده است: «... صغير - خمس آلاف و سبع و عشرون مدا و ثلاث و عشرون ثمنا و رُبع».اين عبارت، به بيان خراج یکى از بلاد يمن اشاره دارد كه به دليل نبود صفحات، مكان آن معلوم نيست.

کتاب، ماليات ديوان‌ها و مناطق تابعه حكومت و دولت رسولیه تحت عنوان را مورد ارزيابى قرار داده است.

اولین موردى كه مورد بررسى قرار گرفته، ديوان «زَبِيد المعور» مى‌باشد كه معروف به «ديوان زبيد» است. زبيد، نام شهرى است در يمن كه در زمان والى عباسى محمد بن زياد مؤسس دولت زياديه تحت نظر و سيطره عباسيان بوده است.

قبل از بيان مقدار خراج این ديوان، دو فصل بيان شده است:

فصل اول در مورد خراج‌هاى مختلف این شهر و نوع مصرف آن؛

فصل دوم، نظر و راى سلطان پيرامون ماليات و اموال آن.

برخى از مواردى كه ماليات آن‌ها بايد پرداخت مى‌شده عبارت است از:

مزراع كشاورزى؛ انواع باغ‌ها؛ آب‌ها؛ حمام‌ها؛ عمارت‌ها؛ املاك؛ بازار؛ مغازه‌هاى مختلف؛ دام‌ها، حيوانات و... كه ماليات آن‌ها نقدى يا غير نقدى بوده است.

از جمله نكاتى كه در جمع‌آورى خراج و ماليات‌ها در نظر گرفته مى‌شد، وضيعت سال بوده است. سال‌هاى كم باران، خشكسالى و بى آبى، نسبت به سال‌هایى كه باران فروان داشته، ماليات كمترى اخذ مى‌شده است.

اسامى برخى از بلاد و شهرهایى كه ماليات در آن‌ها جمع‌آورى مى‌شده، عبارت است از:

ديوان معمور؛ ناحيه سُردُد؛ شهر مُوريه؛ منطقه رُحبانيه؛ شهر ابينيه؛ شهر احور؛ منطقه شحريه و قحريه. برخى از مناطق، به صورت مستقل و مجزا ماليات را پرداخت می‌كردند و برخى به صورت كلى. به همین ترتيب، برخى از مشاغل به صورت سالانه و برخى به صورت ماهانه ماليات را پرداخت مى‌نمودند.

نمونه‌اى از خراج بلاد بنى ناجى، بدين قرار بوده است: نقدى: چهل و یک هزار و سيصد و پنجاه هشت دينار؛ غله: بيست و سه هزار و چهار صد و سيزده دينار؛ عسل و روغن.

خراج برخى مناطق این ناحيه نيز به ترتيب زير بود: قيضان: چهار هزار و هفتاد و هشت دينار؛ صعان: سيصد و شصت و دو دينار؛ انور: هزار و سيصد و نوزده دينار؛ ظفار: هزار و دویست و دو دينار؛ سَماره: صد و پنجاه و شش دينار.

وضعيت کتاب

فهرست مطالب، اعلام و قبائل، اماكن، شهرها، اوقاف، مصادر و مراجع، اصطلاحات مالى و ادارى در پایان کتاب ذكر شده است.

محقق توضيحات را به صورت كامل در پاورقى بيان نموده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.