آشنایی با دانش نحو
| آشنایی با دانش نحو | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | پایانی، محمد رضا (نويسنده) مرکز مدیریت حوزه علمیه قم. دفتر برنامه ریزی و تدوین متون درسی (سایر) |
| سال نشر | 1397ش |
| چاپ | 5 |
| شابک | 978-600-7550-49-6 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
آشنایی با دانش نحو، اثر محمدرضا پایانی (متولد 1349ش)، کتابی است یک‌جلدی به زبان فارسی با موضوع، ادبیات عرب و علم نحو. استاد پایانی، این کتاب را به سفارش دفتر تدوین متون درسی حوزه علمیه، برای تدریس به طلاب حوزه علمیه که پیش از اخذ دیپلم، اقدام به فراگیری دروس حوزوی می‌کنند، نگاشته است.
ساختار
کتاب، دارای مقدمه دفتر تدوین متون درسی حوزه‌های علمیه، مقدمه مؤلف، سخنی با استادان، سخنی با طلاب، و محتوای مطالب در پنج فصل ضمن ۳۰ درس می‌باشد. پس از درس سی‌ام، إعراب سوره نبأ آمده است. در نگارش این کتاب (با احتساب قرآن کریم) از ۳۸ منبع استفاده شده است.[۱]
گزارش محتوا
کتاب پیشِ رو، برای نخستین مرحله فراگیری دانش نحو جهت طلابی که پیش از اخذ دیپلم کمر به فراگیری معارف اهل‌بیت(ع) بسته‌اند نگاشته شده است. در این مرحله دانش‌پژوه با ساختار علم نحو به‌صورت کلی و اجمالی آشنا می‌شود. انتظار می‌رود فراگیر، طی گذراندن این کتاب با مسائل مهم و مفاهیم کلیدی دانش نحو آشنا شود و درعین‌حال به مهارت نسبی در تطبیق آموخته‌های خود بر جمله‌ها و عبارت‌های ساده برسد. بدیهی است این کتاب به موارد و موضوعات، به‌طور جامع و جزئی نپرداخته است و برابر نظر گروه‌های تخصصی به مسائل عمده و دارای اولویت، ورود داشته است؛ بنابراین در تعریف‌ها و بیان نکات از پرداختن به قیدهای جزئی، دقیق و مسائل چالش‌برانگیز اجتناب شده است ضمن اینکه بر حفظ اتقان مطالب و انطباق آنها با تراث گران‌سنگ و ارتباط مسائل آن با متون آینده تأکید شده است. ویژگی‌های این کتاب را می‌توان در چند محور بیان کرد:
- مسائل و مطالب در حد ضرورت و اختصار بیان شده است و از بیان همه موارد و موضوعات همچنین مسائل چالشی پرهیز شده است.
- ادبیات بکار رفته در عبارت‌ها و جمله‌های کتاب -با اینکه تلاش بر دقت و رسایی شده است- به‌گونه‌ای طراحی شده است که خودخوان نباشد تا سهم استاد در انتقال مطالب، قابل‌توجه باشد.
- مثال‌ها شامل نمونه‌های عرفی، قالبی (ضرب، زید، عمرو) و قرآنی، روایی است تا جنبه مهارت‌افزایی آن ارتقا یابد.
- هر درسی دارای ملخص الدرس به زبان عربی است تا زمان فراهم شدن امکان تطبیق متن عربی بر متن فارسی، زمینه‌ای برای آشنایی با عبارت‌های عربی در کتب آینده حاصل شود.
- با هدف ترویج آموزش پژوهش‌محور و رونق بخشیدن به سنت مباحثه، عناوینی پیشنهاد شده است تا فراگیر با کمک استاد، رجوع به منابع تکمیلی و با همفکری به نتیجه علمی برسد.
- برای تمام درس‌ها، تمرین‌های متناسب در نظر گرفته شده است تا مطالب، کاربردی و تثبیت شود.
همچنین در پایان هر فصل، بخش «تطبیق» طراحی شده است تا توانایی پیاده‌سازی مطالب آموخته بر آیات قرآنی منتخب، در فراگیر ایجاد شود.[۲] کتاب از ۵ فصل و ۳۰ درس تشکیل شده است عناصر کتاب مشتمل بر متن دروس، پیش‌سازمان‌دهنده، و هم‌اندیشی و مباحثه، تمرین و تطبیق می‌باشد. با توجه به این نکته، در هر یک نکاتی پیشنهاد می‌شود: أ- تلاش شده است هر درس (بدون لحاظ تمرین) یک جلسه آموزشی را تأمین کند، هرچند ممکن است با در نظر گرفتن موضوع درس یا وضعیت فراگیران، بیش از یک جلسه زمان بطلبد. در کتاب، مثال‌های گوناگون در نظر گرفته شده است، تا امکان بیشتری برای استاد به‌منظور افزودن بر آنها فراهم شود. در ملخص الدرس نیز متن عربی آمده که به‌طور اختصار ناظر بر مطالب هر درس است. بخش هم‌اندیشی زمینه‌ای برای تلاش فکری و انجام مباحثه و پژوهش میان طلاب ایجاد می‌کند. ب- تمرین هر درس برای کاربردی شدن و تثبیت مطالب برای طلاب است و مکمل درس است لذا درخواست می‌شود حتماً انجام آنها از فراگیران خواسته شود و در کلاس توسط استاد، بازخورد داده شود. ج- بخش تطبیق که در پایان هر فصل طراحی شده است به‌منظور پیاده کردن آموخته‌های طلاب به‌طور جامع بر آیات شریفه قرآن کریم است. با توجه به اینکه سوره نبأ در پایان کتاب با ذکر نکات ادبی آن آمده است، راه انجام این بخش هموار است.[۳] کتاب حاضر به‌عنوان نخستین متن آموزشی در دانش نحو در نظر گرفته شده است و متناسب با شرایط مخاطب می‌باشد و برای دستیابی به اهداف تعریف شده این کتاب در مرحله آشنایی به نکاتی اشاره می‌شود:
- این کتاب به‌عنوان متن آموزشی طراحی شده است و انتقال مطالب آن عمدتاً با تدریس توسط استاد امکان‌پذیر است؛ بنابراین به‌صورت خودخوان و غیرحضوری توصیه نمی‌شود.
- بخش تمرین و تطبیق به‌منظور تثبیت آموخته‌ها و کسب مهارت در تطبیق آنها بر موارد است. چنانچه به کار عملی، کم‌توجهی شود هدف مطلوب حاصل نمی‌شود ازاین‌رو نویسنده، بر توجه جدی دانش‌پژوهان را نسبت به انجام تمرین‌ها و تطبیق‌ها تذکر داده است.
- ازآنجایی‌که در این مرحله آموزشی دانستن تمام مطالب مسائل و جزئیات دنبال نمی‌شود، پرداختن به مسائل جزئی و تکمیلی به کتاب‌های آینده واگذار می‌شود تا زمان مقرر برای نحو1 رعایت شده و فرصت اتمام کتاب فراهم آید.
- در این کتاب ساختار کلی نحو ارائه شده است اما همان‌طور که گذشت هر متنی باید به‌تناسب مرحله خود به مسائل ورود داشته باشد بنابراین طبیعی است که ساختار کتاب متفاوت با ساختار دانش نحو باشد؛ پرداختن به برخی از مسائل نحو از دروس عمومی خارج است و در مرحله تخصصی ادبیات عرب مطرح می‌شود.
- ملخص الدرس که در آخر هر درس به زبان عربی در نظر گرفته شده است با هدف آشنایی با متون عربی است و ضمن اتقان محتوا از متن مختصر و روانی برخوردار است، شایسته است این قسمت موردتوجه و استفاده قرار گیرد.
- در پایان کتاب سوره مبارکه نبأ با نگاه نحوی آمده است و می‌تواند تطبیق مناسبی برای مطالب کتاب باشد ازاین‌رو توصیه می‌شود ضمن انس با کلام الهی نکات نحوی نیز در آیات، پیاده‌سازی شود تا مهارت در کاربرد قواعد ادبی، محقق شود.[۴]
شایان ذکر است که مباحث مطرح شده در این کتاب بسته، به اهمیت و اولویت آنها انتخاب و از نکات تفصیلی پرهیز شده است و به بحث جمله‌ها به‌طور جداگانه پرداخته نشده است، فقط در ضمن کلمه به‌اختصار بیان شده است. همچنین در بحث حروف به برخی از آنها اشاره شده است. نویسنده وعده کرده که مطالب گسترده پیرامون مسائل نحو در کتاب‌های آینده بیاید.[۵]
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدای کتاب، پیش از مقدمه مؤلف و پس از مقدمه دفتر تدوین متون درسی حوزه‌های علمیه، و فهرست منابع و مآخذ در انتهای آن آمده است. مؤلف در پایان مقدمه‌ای که بر کتاب نوشته، از حجت‌الاسلام سید حمید جزایری و حجت‌الاسلام سید احمد حسینی متولی، گروه علمی نحو و ارزیابان این گروه تشکر کرده است.[۶]
پانویس
منابع مقاله
مقدمه‌ها و متن کتاب.