سنتهای اجتماعی در قرآن کريم
سنتهای اجتماعی در قرآن کریم تألیف احمد حامد مقدم، به بررسی دقیق سنن و قوانین ثابت الهی حاکم بر حیات جمعی انسان میپردازد. نویسنده معتقد است با شناخت این سنن و قوانین است که جامعه اسلامی میتواند راه صلاح را از فساد تشخیص بدهد و با بهکارگیری این قوانین به سعادت مطلوب نایل شود.
| سنتهای اجتماعی در قرآن کريم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حامد مقدم، احمد (نويسنده) |
| ناشر | آستان قدس رضوی. بنياد پژوهشهای اسلامى |
| مکان نشر | ایران - مشهد مقدس |
| سال نشر | 1387ش |
| چاپ | 6 |
| شابک | 978-964-971-153-9 |
| موضوع | اسلام و اجتماع - جنبههای قرآنی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ح2 230 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
این اثر در ده فصل، به تبیین مهمترین سنن اجتماعی قرآنی میپردازد و بر اصول قانونمندی جامعه تأکید دارد.
گزارش محتوا
مؤلف در این اثر مطالعه و شناخت سنتهای اجتماعی قرآن را به منظور پیشبرد جامعه در راستای اهداف والای اجتماعی اسلام، امری ضروری میداند. بدین منظور وی آیاتی را که به گونهای بیانگر سنن اجتماعی است از قرآناستخراج کرده و پس از طبقهبندی موضوعی، مراجعه به تفاسیر مختلف («المیزان»، «مجمعالبیان» و «المنار») و نظرمفسّران، آنها را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. وی از کتابهای مختلفی که به نحوی با موضوع این کتاب مربوط میشود، استفاده کرده است. [۱]. مؤلف در این اثر مطالعه و شناخت سنتهای اجتماعی قرآن را بهمنظور پیشبرد جامعه در راستای اهداف والای اجتماعی اسلام، امری ضروری میداند. بدین منظور وی آیاتی را که بهگونهای بیانگر سنن اجتماعی است از قرآن استخراج کرده و پس از طبقهبندی موضوعی، مراجعه به تفاسیر مختلف («المیزان»، «مجمعالبیان» و «المنار») و نظر مفسران، آنها را مورد تجزیهوتحلیل قرار داده است. وی از کتابهای مختلفی که به نحوی با موضوع این کتاب مربوط میشود، استفاده کرده است. [۲]. این کتاب در ده فصل به تبیین سنن الهی حاکم بر جوامع میپردازد. مباحث فصلها به ترتیب عبارتاند از:
فصل اول با عنوان «بحثی در قانونمندی جامعه» به معرفی مفهوم سنت در قرآن بهعنوان قوانین الهی میپردازد که بر زندگی فردی و اجتماعی حاکم هستند. در این فصل بر عمومیت این سنن (شامل همه جوامع) و عدم تبدیل و تحویل (ثبات و تغییرناپذیری) آنها تأکید شده است.
نویسنده سپس آیاتی را که بهنوعی بیانکننده سنتهای اجتماعی هستند، مشخص و آنها را با درنظرگرفتن تشابه موضوعی، طبقهبندی کرده و موردمطالعه قرار داده است. البته یک نکته نیز قابلتوجه است که یک آیه ممکن است بیانگر چند سنت باشد، بدین لحاظ برخی آیات بهتناسب موضوع در چند جا مطرح شدهاند[۳].
فصل دوم رابطه سنن الهی با اراده و اختیار انسان را بررسی میکند. مهمترین سنت دراینرابطه، «سنت همبستگی دگرگونی اجتماعی با تغییر درونی افراد» است که نشان میدهد سرنوشت جوامع به اراده و عمل خودشان وابسته است.
سنن دیگری چون امداد الهی به مؤمن و کافر در دنیا و برگشت نتایج اعمال به خود انسان نیز تأییدی بر اختیار فرد هستند [۴].
فصل سوم با عنوان «سنت ظهور و سقوط امّتها»، توضیح میدهد که خداوند برای هر امتی سرنوشت و مدت دوامی قرار داده است. سقوط دولتها و تمدنها، بر خلاف نظرات مادی (مانند نظریه ابن خلدون که عامل عمر طبیعی را دخیل میداند)، در قرآن، ناشی از ظلم، فساد و گناهان امت است [۵].
فصل چهارم سنت ارسال رسل را مطرح میکند. سنت همیشگی خداوند است که پیامبران را برای اتمام حجت، روشنگری و هدایت مردم بهسوی حق فرستاده است. در آیه پانزده سوره اسراء چنین آمده است: «و ما تا رسول نفرستیم و بر خلق اتمام حجت نکنیم هرگز کسی را عذاب نمیکنیم». هدف اصلی، ابلاغ پیام الهی و برپایی عدل و قسط است [۶].
فصل پنجم درباره سنت هدایت و اضلال الهی است. هدایت به معنای نشاندادن راه است و به دو نوع عمومی (فطری و عقلی) و خاص (پاداش ایمان) تقسیم میشود.
اضلال (گمراهی) نیز معمولاً نتیجه اعمال خود انسانهایی است که به اختیار خود راه کفر و استکبار را برگزیدهاند[۷].
فصل ششم: سنت پیروزی حق بر باطل؛ بیانگر اراده حتمی الهی مبنی بر غلبه نهایی حق و نابودی باطل است. آیه 81 سوره اسراء حاکی از این سنت است: «و (به امت) بگو که (رسول) حق آمد و باطل را نابود ساخت که باطل خود لایق محو و نابودی (ابدی) است». نتیجه این پیروزی، «سنت وراثت زمین به مؤمنین» است؛ یعنی بندگان صالح وارثان نهایی زمین خواهند بود. [۸].
فصل هفتم: سنت مجازات؛ عبارت از این است که خداوند جوامع ستمکار را به دلیل فساد، کفر و ظلم هلاک میکند. البته هلاکت این جوامع بهاینعلت است که آنها بهنوعی به ستمگری مشغول بوده یا کفر میورزیدند که این عمل آنها ممکن است بهصورت تکذیب انبیا، ظلم به مردم، ظلم به خود و جلوههای دیگر ظلم و کفر و شرک بوده باشد [۹].
این فصل شامل سنن مرتبطی چون سنت استدراج (افزایش تدریجی نعمت برای گمراهان پیش از عذاب نهایی) و سنت مکر (نقشه چینی الهی برای نابودی ستمکاران) است [۱۰].
فصل هشتم: سنت مهلتدادن؛ بیانگر آن است که خداوند پیش از نزول عذاب نهایی، به جوامع فرصت و مهلت (اجل مسمی) میدهد تا توبه کنند یا به نهایت فساد برسند. این مهلت، برای آزمودن آنها و اتمام حجت است.[۱۱]
فصل نهم: سنت امتحان و ابتلا؛ یک قانون عمومی است که شامل مؤمن و کافر میشود و هدف آن تمییز راستگویان از منافقین و رشد ایمان است.
ابزارهای این امتحان میتواند ترس، گرسنگی، و نقص در اموال و جانها باشد [۱۲]. فصل دهم: سنت عبرتآموزی؛ آخرین سنتی است که در کتاب مطرح شده است. این سنت انسانها را به مطالعه و تفکر در سرنوشت اقوام گذشته و ویرانیهای برجایمانده از آنها دعوت میکند تا از ارتکاب ستم، کفر و گناهانی که منجر به هلاکت گذشتگان شدهاند، پرهیز کنند [۱۳].
نویسنده در نتیجه انتهای کتاب، سنن الهی موجود در قرآن مجید را منحصر به این سنن ندانسته و تصریح میکند که قرآن کریم بیانگر سنن دیگری نیز هست که بحث و تأملی دیگر را میطلبد. همچنین بر این نکته تأکید میکند که سنتهای الهی با یکدیگر پیوند و ارتباطی کامل و هماهنگی دقیقی دارند؛ بدین ترتیب که هر کدام مترتب بر دیگری است، چنانکه هر مورد یا اجرای سنتهای دیگری را سبب میشود و یا در کنار آن قرار میگیرد. وی سپس در نموداری این ارتباط را نمایش میدهد[۱۴].
در حقیقت تمامی سنتهای الهی برای تحقق این هدف متعالی الهی است که در سایه تعلیمات الهی و اجرای سنن بالغه خداوندی، مردم جهان بهسوی خیر و صلاح و حق و عدل هدایت شوند تا در نتیجه آن امکان زندگی سعادتآمیزی که دربردارنده همه ارزشهای متعالی برای انسان و جامعه است فراهم گردد[۱۵].
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه نویسنده، ص5-6
- ↑ ر.ک: مقدمه نویسنده، ص5-6
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص7-17
- ↑ ر.ک: همان، ص18-31
- ↑ ر.ک: همان، ص32-43
- ↑ ر.ک: همان، ص44-48
- ↑ ر.ک: همان ص49-93
- ↑ ر.ک: همان، ص94-102
- ↑ ر.ک: همان، ص103-109
- ↑ ر.ک: همان، ص109-120
- ↑ ر.ک: همان، ص121-125
- ↑ ر.ک: همان، ص127-150
- ↑ ر.ک: همان، ص151-155
- ↑ ر.ک: همان، ص156-157
- ↑ ر.ک: همان، ص159
منابع مقاله
متن کتاب.