القرآن الكريم منهجه و وسائله في التربية الاخلاقية

القرآن الكريم منهجه و وسائله في التربية الاخلاقية
پدیدآوران	عبدالله، محمد جمعه (نویسنده)
ناشر	المکتبه الازهریه للتراث
مکان نشر	قاهره
سال نشر	1412 ق/ 2002 م
چاپ	اول
موضوع	قرآن‌ - اخلاق‌,قرآن‌ و آموزش‌ و پرورش‌
کد کنگره	‏BP۱۰۳/۳/ع۲ق۴

القرآن الكريم منهجه و وسائله في التربية الاخلاقية تألیف محمد جمعه عبدالله؛ در نوشتار حاضر که از مقدمه و پنج فصل شکل گرفته، هدف ترسیم اجمالى تربیت اخلاقى در قرآن کریم است. در مقدمه از معناى اخلاق، جایگاه مکارم اخلاق در اسلام و علل ضعف اخلاق به‌اختصار یاد شده است.

عنوان فصل اول عوامل مؤثر در اخلاق است که در نه بحث به ترتیب ذیل پرداخته شده است: فطرت انسانى، وراثت، محیط طبیعى و اجتماعى، وضع مادر در هنگام باردارى، خانه، مسجد، مدرسه، دوستان، رسانه‌هاى گروهى.

فصل دوم دربارۀ هشت روش قرآنى در تربیت اخلاق است که عبارت‌اند از: بیان فواید دنیایى و اخروى آراسته شدن به اخلاق پسندیده هنگام برانگیختن به آن‌ها و همراه ساختن دور داشتن از اخلاق ناپسند با بیم دادن از پیامدهاى ناخوشایند رذایل اخلاقى؛ پاداش نیکو را با اخلاق پسندیده و مجازات را با اخلاق ناپسند مزین ساختن؛ هنگام تشویق به آراسته شدن به اخلاق نیکو از سرمشق‌هاى نیکو یعنى پیامبران یاد کردن؛ اخلاق و تربیت اخلاقى را در شکل‌هاى گوناگون و روش متغیر عرضه داشتن تا توجه شنونده را جلب کند؛ تکرار فراخواندن به اخلاق جمیل و بازداشتن از خوى قبیح اما در شکل‌ها و با روش‌هاى گوناگون؛ استفاده از روش‌هاى گیرا که خردمندان را جذب مى‌سازد و دل‌ها را رام مى‌کند و به حق رهنمون مى‌دهد؛ تحریک و بیدار ساختن حس جوانمردى همراه با توجه دادن به زیبایى گذشت و پرهیز از ستم و تشویق به صبر؛ برگرفتن حجاب از روح نیک‌اندیش و نیک‌خواه در انسان.

روش‌هاى به دست آوردن مکارم اخلاق در فصل سوم و به شرح ذیل واکاویده شده است: تمرین و ایجاد عادت نسبت به اخلاق پسندیده، پى نهادن ازدواج بر تقوا و رضایت خداوند، نقش ایمان راستین به خداوند در گرایش به مکارم اخلاق، نقش عبادت‌ها در روى آوردن به مکارم اخلاق، تأثیر پرداختن کفاره‌هاى شرعى بر تهذیب اخلاق، اثر سرمشق نیکو در گراییدن به مکارم اخلاق، تربیت کودکان بر اساس اخلاق پسندیده از راه سرمشق قرار دادن رفتار نیک خود براى آنان، علم به اخلاق پسندیده موجب ترغیب به آن‌ها و رشد آن‌ها در فرد است، تأثیر پند و ارشاد و امر به معروف و نهى از منکر بر روى آوردن به اخلاق نیکو، توجه دادن به بیان قرآن کریم در مورد اخلاق نیکو و ثمرات آن‌ها و اخلاق ناپسند و زیان‌هاى آن‌ها.

عنوان فصل چهارم کتاب امر به معروف و نهى از منکر است و در آن به مطالب زیر نظرشده است: مفهوم معروف و منکر، حکم امر به معروف و نهى از منکر، اهمیت امر به معروف و نهى از منکر، چگونگى اعمال امر به معروف و نهى از منکر، شروط امر به معروف و نهى از منکر، لازمه امر به معروف و نهى از منکر، موضع گذشتگان نسبت به امر به معروف و نهى از منکر.

نگارنده در فرجامین فصل کتاب به شرح شمارى از ویژگى‌هاى اخلاقى پسندیده پرداخته است: راستى، خوش‌پیمانى، امانتدارى، شکیبایى، دادگرى، بردبارى، نیکوکارى، همکارى، دلاورى در راه حق.

• منابع ذیل نیز درخور مطالعه است:

مقداد یالجن، التربیه الاخلاقیه الاسلامیه (قاهره، مکتبه الخانجى، 1977 م)؛ محمد فاضل جمالى، التربیه الاخلاقیه الاسلامیه (قاهره، مکتبه الخانجى، 1973 م)؛ على عبدالحلیم محمود، التربیه الخلقیه (قاهره، دارالتوزیع والنشر الاسلامیه، 1418 ق/ 1997 م)؛ محمد داوودى، تربیت اخلاقى (چاپ اول: قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388)؛ احمدبن حسین موجان سعدى، المسئولیه الاخلاقیه و اثرها فى التربیه الاسلامیه (قاهره، دارالاعتصام، 1422 ق/ 2002 م).

منابع مقاله

رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.