۱۰۱٬۷۰۵
ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'محدث قمى' به 'محدث قمى') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
(۴۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR13608J1.jpg | |||
| عنوان =سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار مع تطبیق النصوص الواردة فیها علی بحار الأنوار | |||
| عنوانهای دیگر =بحار الانوار. فهرستها | |||
| پدیدآوران = | |||
[[قمی، عباس]] (نویسنده) | |||
| | | زبان =عربی | ||
| کد کنگره =BP 136 /م3 ب3077 | |||
| موضوع = | |||
| | احادیث شیعه - قرن 12ق. - فهرستها | ||
|زبان | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
مجلسی، | مجلسی، محمدباقربن محمدتقی، 1037 - 1111ق. بحار الانوار - فهرستها | ||
| ناشر = | |||
|ناشر | اسوه | ||
| مکان نشر =قم - ایران | |||
| سال نشر = 1414 ق | |||
|مکان نشر | |||
|سال نشر | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE13608AUTOMATIONCODE | |||
| چاپ =1 | |||
| تعداد جلد =8 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = 13608 | |||
| کتابخوان همراه نور = 13608 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
{{کاربردهای دیگر|الآثار (ابهام زدایی)}} | |||
'''سفينة البحار و مدينة الحكم و الآثار''' اثر [[قمی، عباس|شيخ عباس قمى]](ره)(1294-1359ق)، مهمترين و معروفترين اثر پيرامون كتاب «بحار الانوار» [[علامه مجلسى]] و در واقع تدوين موضوعى و تلخيص آن و يك دائرةالمعارف مختصر است كه به زبان عربى و در سال 1344ق نوشته شده است. | |||
[[قمی، عباس|محدث قمى]] دريافته بود كه بسيارى از مطالب [[بحارالانوار|بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهمالسلام]] در مورد و باب مناسب خود نيامده است، از اينروى به تألیف اين مجموعه پرداخته تا پژوهندگان را در رسيدن به مقصود يارى رساند.<ref>تبيان نت</ref> | |||
آنچه باعث اهميت اين اثر شده، هنرمندى نویسنده در تلخيص است كه جلوهاى خاص به كتاب داده است. [[عسکری، مرتضی|علامه عسكرى]] پيرامون اين اثر مىگويد: «برنامه هميشگى من اين است كه در هر سفرى دو كتاب به همراه داشته باشم كه يكى [از آنها] سفينه البحار است.»<ref>مختارى، على، ص18</ref> | |||
آنچه باعث اهميت اين اثر شده، هنرمندى | |||
== ساختار== | == ساختار== | ||
كتاب با دو مقدمه از نویسنده آغاز و مطالب در هشت جلد و هر جلد در چندين باب، ارائه شده است. | |||
اين كتاب گرانقدر كه كليد رمز معجم موضوعى و فهرست رئوس مطالب و موضوعات [[بحارالانوار|بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهمالسلام]] است، به ترتيب الفبايى تنظيم شده و براى يافتن واژه مورد نظر، مىتوان حرف نخست واژه را در نظر داشت و جستجو كرد تا آن را در جاى خود يافت و توضيح آن را ديد.<ref>حوزه نت</ref> | |||
[[قمی، عباس|محدث قمى]] پس از مطالعه مكرر بحار الانوار واژههايى را كه در اين تتبع نيازمند توضيح ديده است، شرح نموده و شواهد حديثى و ادبى درباره آن عرضه داشته است و به جاهايى كه راجع به اين واژه در بحار مطلبى بوده، اشاره كرده و بعضى از مطالب مهم بحار را ذيل آن آورده است. بنابراین در اين اثر توضيح واژههايى را كه در [[بحارالانوار|بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهمالسلام]] آمده است، مىتوان ديد. | |||
[[قمی، عباس|محدث قمى]] پس از مطالعه مكرر بحار الانوار واژههايى را كه در اين تتبع نيازمند توضيح ديده است، شرح نموده و شواهد حديثى و ادبى درباره آن عرضه داشته است و به جاهايى كه راجع به اين واژه در بحار مطلبى بوده، اشاره كرده و بعضى از مطالب مهم بحار را ذيل آن آورده است. | |||
== گزارش محتوا== | == گزارش محتوا== | ||
سفينه البحار همانگونه كه نامش گوياست، كشتى [[بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهمالسلام|كتاب بحار]] [[علامه مجلسى]] است. بديهى است بحار الانوار با حجم گسترده (110 مجلد) نيازمند فهرستى گويا و مناسب بوده و اولين دانشمندى كه بهترين راهنماى استفاده از آن را فراهم كرد [[قمی، عباس|شيخ عباس قمى]] است.<ref>مختارى، على، ص25</ref> | |||
اين اثر، ضمن آنكه فهرستى است موضوعى و ارجمند، كتابى است سرشار از فوايد حديثى رجالى ادبى و تحقيقات سودمند ديگر كه البته معتبر بودن يك اثر حديثى، هرگز به معناى صحيح بودن و درست بودن تمام احاديث آن نيست و خود مؤلف هم چنين ادعایى ندارد. او احاديث صحيح و سقيم را نقل كرده و ممكن است ذيل احاديث هم ذكر كند كه اين حديث ضعيف يا صحيح يا... است.<ref>حوزه نت</ref> | |||
نویسنده در مقدمه، به اين نكته اشاره كرده است كه از آغاز جوانى، در جستجوى دانش حديث حريص بوده و كتابهاى روائى فراوانى را مطالعه كرده و از ميان آنها «بحار الانوار» را برگزيده كه جامع مقاصد و داراى گوهرهاى كمياب است و در عصرها به نيكوئى و زيبائى آن كتابى نگاشته نشده است. اما پس از غور و بررسى كتاب، دريافته است كه اخبار متعلق به يك موضوع، در ابواب پراكندهاى متفرق است و جوينده جز با احاطه به تمامت ابواب و جستجوى زياد و صرف دورانى طولانى، به مقصود نمىرسد، لذا وى آهنگ فراهم ساختن فهرستى بر اساس حروف نموده تا دستيابى به آن آسان گردد.<ref>تبيان نت</ref> | |||
وى همراه با اين فهرست، در هر مادهاى، روايات كوتاهى را آورده و مواضع رواياتهاى طولانى را مشخص ساخته است و هرگاه تحقيقى لطيف و مطبى مهم يافته، گزينشى از آن را نيز آورده است و گاه شرح حالى كوتاه از اصحاب پيامبر(ص) و امامان(ع) و بزرگان فرهنگ اسلامى از شاعران و اديبان را بر آن افزوده است. وى پس از اين مقدمه، رموز بكار گرفته شده در كتاب را تبيين كرده و مطالب را آغاز نموده است. <ref>همان</ref> | وى همراه با اين فهرست، در هر مادهاى، روايات كوتاهى را آورده و مواضع رواياتهاى طولانى را مشخص ساخته است و هرگاه تحقيقى لطيف و مطبى مهم يافته، گزينشى از آن را نيز آورده است و گاه شرح حالى كوتاه از اصحاب پيامبر(ص) و امامان(ع) و بزرگان فرهنگ اسلامى از شاعران و اديبان را بر آن افزوده است. وى پس از اين مقدمه، رموز بكار گرفته شده در كتاب را تبيين كرده و مطالب را آغاز نموده است.<ref>همان</ref> | ||
سفينه البحار با نامى زيبا و گويا، هم گزيده و گلچينى است از بحار و در هر باب و فصلى، مشتى نمونه خروار را به دست مىدهد و هم مشتمل بر آدرس و ارجاع به مطالب مورد نظر در سراسر آن كتاب است. <ref>مختارى، على، ص25</ref> | سفينه البحار با نامى زيبا و گويا، هم گزيده و گلچينى است از بحار و در هر باب و فصلى، مشتى نمونه خروار را به دست مىدهد و هم مشتمل بر آدرس و ارجاع به مطالب مورد نظر در سراسر آن كتاب است.<ref>مختارى، على، ص25</ref> | ||
موضوعات كتاب بحار به ترتيب حروف الفبا و بر اساس ماده و ريشه ثلاثى مجرد موضوع مرتب شده است، به نحوى كه خواننده به آسانى مىتواند به بيش از 1700 موضوع دست يابد كه طبعاً هر كدام شامل مدخلهاى گوناگون و متعددى خواهد بود. «سفينه البحار» نيز گزيدهاى بسيار دقيق و حساب شده از سراسر اين | موضوعات [[بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهمالسلام|كتاب بحار]] به ترتيب حروف الفبا و بر اساس ماده و ريشه ثلاثى مجرد موضوع مرتب شده است، به نحوى كه خواننده به آسانى مىتواند به بيش از 1700 موضوع دست يابد كه طبعاً هر كدام شامل مدخلهاى گوناگون و متعددى خواهد بود. «سفينه البحار» نيز گزيدهاى بسيار دقيق و حساب شده از سراسر اين دائرةالمعارف بزرگ مىباشد كه مايه صرفهجويى فراوان در وقت و مانع اتلاف عمر طلاب است.<ref>همان، ص25</ref> | ||
مؤلف اين اثر، خود استادى زبردست است كه با ذوق سرشار روايى و رجالى و حسن سليقه، بهترينهاى بحار را برگزيده و هر آنچه را آورده، يك خصوصيت و ويژگىهايى داشته است؛ مثلاً اگر به ماده «علم» بنگريد از باب اول كتاب العلم بحار، تنها آيات آغاز و انجام باب را آورده و نوبت به احاديث كه رسيده است، از 122 روايت، تنها دو تا را انتخاب كرده و تا باب ششم، هيچ نقل نكرده و از باب ششم، تنها يك آيه و باز باب هفتم را رها كرده و از باب هشتم، از بين سيزده آيه، يك آيه و از بين 92 روايت، تنها به يكى بسنده كرده است. معيار وى در گزينش، تناسب بيشتر با عنوان باب، اتقان روايت، كوتاه و پرمحتوا بودن است. | مؤلف اين اثر، خود استادى زبردست است كه با ذوق سرشار روايى و رجالى و حسن سليقه، بهترينهاى بحار را برگزيده و هر آنچه را آورده، يك خصوصيت و ويژگىهايى داشته است؛ مثلاً اگر به ماده «علم» بنگريد از باب اول كتاب العلم بحار، تنها آيات آغاز و انجام باب را آورده و نوبت به احاديث كه رسيده است، از 122 روايت، تنها دو تا را انتخاب كرده و تا باب ششم، هيچ نقل نكرده و از باب ششم، تنها يك آيه و باز باب هفتم را رها كرده و از باب هشتم، از بين سيزده آيه، يك آيه و از بين 92 روايت، تنها به يكى بسنده كرده است. معيار وى در گزينش، تناسب بيشتر با عنوان باب، اتقان روايت، كوتاه و پرمحتوا بودن است. | ||
يكى از امتيازات مهم اين اثر، آن است كه مؤلف در موضوع مورد نظر، به همان باب اكتفا نكرده، بلكه از هر جاى كتاب نكتهاى در آن موضوع يا متناسب و مرتبط با آن يافته، همه را بر گزيده و يك جا ارجاع داده است؛ مثلاً درباره حارث همدانى از هفت موضع كتاب بحار نكتهاى آورده است | يكى از امتيازات مهم اين اثر، آن است كه مؤلف در موضوع مورد نظر، به همان باب اكتفا نكرده، بلكه از هر جاى كتاب نكتهاى در آن موضوع يا متناسب و مرتبط با آن يافته، همه را بر گزيده و يك جا ارجاع داده است؛ مثلاً درباره حارث همدانى از هفت موضع [[بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهمالسلام|كتاب بحار]] نكتهاى آورده است. | ||
نویسنده در ايراد عناوين بحث، عنوان و تيترى را مطرح نموده است كه از ساير عناوين، معروفتر و شناختهشدهتر باشد، مثلاً هر جا اسم شخصى مشهور بوده، لقب يا كنيهاش را عنوان نكرده است؛ البته از كنيه و لقب و... غافل نبوده و سعى كرده آنچه ذيل لقب و كنيه هست، آدرس دهد يا بياورد. به عنوان نمونه، چون كنيه حارث بن سعيد معروفتر بوده، شرح حالش را در ذيل «ابوفراس الحمدانى» آورده و ساير موارد مثل ماده حرث را به كنيه ارجاع داده است. | |||
نویسنده عنايت كامل دارد كه گاه واژهاى ممكن است از چند ماده مشتق شده باشد و نتيجه اين شده كه مطالب و موضوعات متناسبى را هم كه احياناً در بحار نبوده، اضافه كرده است و از نثر و شعر حتى اشعار فارسى هم بهره برده است. | |||
تحقيقات و حواشى نویسنده در ريشههاى لغات، جلوههاى گوناگونى دارد نظير: | |||
#ارجاع به ريشههاى متناسب و مرتبط يا مترادف كه روشى پيشرفته و كارآمد است. | |||
#شرح واژههاى پيچيده و غامض و الفاظ نامأنوس، به قدر لازم. | |||
#براى روشن شدن ماده يا تكميل آن، اضافاتى بيان مىكند. | |||
#شرح حال اعلام و شخصيتها را به اجمال يا تفصيل بيان مىكند. | |||
#گاهى بر موضوع، پسوند و دنبالههايى را اضافه كرده يا از ساير مصادر-به جز بحار- نكاتى را اصطياد و ذكر كرده است، تا آنجا كه رنگ موسوعه و مجموعه كاملى را به خود گرفته است. | |||
#از آنجا كه [[قمی، عباس|محدث قمى]] خود رجالى متبحرى است، به ضبط تاريخ مواليد و وفيات اشخاص بسيار عنايت داشته و در كنار اعداد، به حروف ابجد هم نوشته تا كمتر اشتباهى رخ دهد؛ مثلاً وفات مرحوم [[کلینی، محمد بن یعقوب|كلينى]] 329ق است ولى در نگارش رقم 2 و 3 كه به يكديگر شبيه هستند، خيلى اشتباه مىشوند. ايشان با حروف ابجد و طبق حساب جمل هم همين رقم را چنين ذكر كرده است «مات ابوجعفر ال[[کلینی، محمد بن یعقوب|كلينى]] ببغداد سنه 329 شكط، سنه تناثر النجوم». | |||
علاوه بر آنچه گذشت برخى از ويژگىهاى شخص مؤلف، موجب ماندگارى، كارآمدى و امتيازات ويژه سفينه شده است. وى كه در تاريخ، نقل حديث، رجال، ادعيه، اذكار كاملاً تخصص داشته و در يك سخن، هم محدث و هم آشنا به تاريخ و سيره | علاوه بر آنچه گذشت برخى از ويژگىهاى شخص مؤلف، موجب ماندگارى، كارآمدى و امتيازات ويژه سفينه شده است. وى كه در تاريخ، نقل حديث، رجال، ادعيه، اذكار كاملاً تخصص داشته و در يك سخن، هم محدث و هم آشنا به تاريخ و سيره اهلبيت(ع) و ياران است، هنر ديگرى دارد كه ديگران از آن محرومند و آن تخصص در گلچين و تلخيص كردن است.<ref>همان ص26</ref> | ||
== وضعيت كتاب== | == وضعيت كتاب== | ||
فهرست هر جلد، در انتهاى همان جلد آمده و در پاورقىها بيشتر به ذكر منابع و توضيح برخى از كلمات و عبارات متن پرداخته شده است. | فهرست هر جلد، در انتهاى همان جلد آمده و در پاورقىها بيشتر به ذكر منابع و توضيح برخى از كلمات و عبارات متن پرداخته شده است. | ||
==پانويس == | ==پانويس == | ||
<references /> | <references/> | ||
== منابع مقاله== | == منابع مقاله== | ||
خط ۱۱۳: | خط ۸۷: | ||
== وابستهها == | ==وابستهها== | ||
{{وابستهها}} | {{وابستهها}} | ||
[[ | |||
[[بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهمالسلام]] | |||
[[رده:کتابشناسی]] | [[رده:کتابشناسی]] | ||
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] |