۱۵٬۲۸۱
ویرایش
جز (جایگزینی متن - ' ،' به '،') |
|||
(۳۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR10477J1.jpg | |||
| عنوان =دیوان الحلاج | |||
| عنوانهای دیگر =کتاب الطواسین | |||
| | |||
... الطواسین | ... الطواسین | ||
خط ۱۴: | خط ۹: | ||
دیوان | دیوان | ||
| | | پدیدآوران = | ||
[[عیون سود، محمد باسل]] (حاشيه نويس) | |||
[[حلاج، حسین بن منصور]] ( | [[حلاج، حسین بن منصور]] (نویسنده) | ||
| زبان =عربی | |||
|زبان | | کد کنگره =PJA 3722 /د9 1378* | ||
| موضوع = | |||
تصوف | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
حلاج، حسین بن منصور، 234 - 309ق. - | حلاج، حسین بن منصور، 234 - 309ق. - سرگذشتنامه | ||
شعر عربی - قرن3ق. | شعر عربی - قرن3ق. | ||
عارفان - | عارفان - سرگذشتنامه | ||
عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 | عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 | ||
| ناشر = | |||
|ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون | ||
| مکان نشر =بیروت - لبنان | |||
| سال نشر = 2002 م | |||
|مکان نشر | |||
|سال نشر | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE10477AUTOMATIONCODE | |||
== | | چاپ =2 | ||
| شابک =978-274-5126-27-6 | |||
| تعداد جلد =1 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =10477 | |||
| کتابخوان همراه نور =10477 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
{{کاربردهای دیگر|دیوان اشعار (ابهام زدایی)}} | |||
'''ديوان الحلاج'''، به زبان عربى، نام مجموعهاى است كه يك بخش آن، مجموعه اشعار عربى [[حلاج، حسین بن منصور|حسين بن منصور حلاج]]، با درونمايه عرفانى است و بخشهاى ديگر آن، «اخبار حلاج»، «ملحق اخبار وى»، «مستدرك اخبار او»، «بداية حال الحلاج»، «كتاب طواسين» و «اشعار منسوب به حلاج» مىباشد. | |||
== ساختار == | == ساختار == | ||
در اين مجموعه پس از مقدمه و ترجمه مؤلف، به ترتيب، «اخبار الحلاج» مشتمل بر 74 خبر، «ملحق اخبار الحلاج» شامل 6 خبر، «المستدرك على اخباره» حاوى 12 خبر، «بداية حال الحلاج» داراى 22 خبر، «كتاب الطواسين» با 10 طاسين و يك بستان، «ديوان الحلاج» و «اشعار منسوب به وى» ذكر شده است. | |||
اشعار، به ترتيب حروف الفبا (با ملاحظه حرف روى) تنظيم شدهاند و مشحون از ايجاز و رمز و كنايه و اصطلاحات متداول در بين عرفا مىباشند. | |||
اشعار، به ترتيب حروف الفبا(با ملاحظه حرف روى) تنظيم شدهاند و مشحون از ايجاز و رمز و كنايه و اصطلاحات متداول در بين عرفا مىباشند. | |||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
بخش«اخبار الحلاج» و «ملحق اخبار الحلاج» و «المستدرك على اخباره»، مشتمل است بر پارهاى از سخنان عرفانى حلاج(غالباً بهصورت نثر) كه ديگران از وى نقل كردهاند و نيز گفتار بزرگان در مورد وى. | |||
بخش«بداية حال الحلاج»، مشتمل بر ذكر پارهاى از حالات و اعتقادات حلاج از زبان اين و آن است. | |||
بخش«بداية حال الحلاج»، | |||
«كتاب الطواسين»، با موضوعاتى از قبيل طاسين السراج، طاسين الفهم، طاسين الصفاء، طاسين الدائرة، طاسين النقطة، طاسين الازل و الالتباس، طاسين المشيئة، طاسين التوحيد، طاسين الاسرار فى التوحيد، طاسين التنزيه و بستان المعرفة مشتمل بر سخنان عرفانى حلاج در موضوعات مختلف در قالب نثر مسجع مىباشد. | «كتاب الطواسين»، با موضوعاتى از قبيل طاسين السراج، طاسين الفهم، طاسين الصفاء، طاسين الدائرة، طاسين النقطة، طاسين الازل و الالتباس، طاسين المشيئة، طاسين التوحيد، طاسين الاسرار فى التوحيد، طاسين التنزيه و بستان المعرفة مشتمل بر سخنان عرفانى حلاج در موضوعات مختلف در قالب نثر مسجع مىباشد. | ||
خط ۷۵: | خط ۵۷: | ||
ديوان حلاج: بيشتر اشعار حلاج، بهصورت نيايش و التجاء به خداوند است و برخى از آنها داراى تعابير و مفاهيم كلامى، فقهى و فلسفى است كه از فرق معاصر گرفته است، مانند كلابيه، كراميه، معتزليان، اماميه، قرمطيان و حكماى يونانى. | ديوان حلاج: بيشتر اشعار حلاج، بهصورت نيايش و التجاء به خداوند است و برخى از آنها داراى تعابير و مفاهيم كلامى، فقهى و فلسفى است كه از فرق معاصر گرفته است، مانند كلابيه، كراميه، معتزليان، اماميه، قرمطيان و حكماى يونانى. | ||
حلاج، بر اثر تهذيب نفس و رياضتى كه در پيش مىگيرد، مورد عنايت و الهام واقع مىشود و حالى | حلاج، بر اثر تهذيب نفس و رياضتى كه در پيش مىگيرد، مورد عنايت و الهام واقع مىشود و حالى برایش فراهم مىآيد كه بيانش در قالب الفاظ عادى نمىگنجد و به ناچار از زبان رمز بهره مىگيرد. تعبير «انا الحق» كه وى آن را در شعر عرفانى گنجانيد، از جمله اين رمزهاست. | ||
وى، | وى، عبارت «اناالحق» را كه جنبه رمزى دارد، در اشعارش به كار مىبرد و در باب گرايش توحيدى و بندگى به درگاه خداوند يكتا، براى غير خدا وجودى نمىشناسد و «وحدت وجود» را عنوان مىكند و در تبيين ارتباط خداوند با آفريدهها و خود، از حلول لاهوت در ناسوت؛ يعنی «وحدت حلولى» سخن مىگويد و چون جهان و خودش را مظهر تجلى ذات بارى تعالى مىداند، «وحدت تجلّى» را عنوان مىنمايد. | ||
حلاّج، نخستين شاعر صوفى است كه به | حلاّج، نخستين شاعر صوفى است كه به تعبير «انا» بهعنوان يك مفهوم خاص در شعر صوفيانه پرداخت و تلاش كرد بين ضمير متكلم «انا» و ضمير مخاطب «انت» پيوند برقرار سازد. پيوندى كه مشخصهى برجستهى شعر اوست و در سرودههايش موارد اين پيوند يا اتحاد و يگانگى را به شرح زير بيان مىكند: | ||
1. حلاج براى خويش در برابر خداوند، وجودى مستقل نمىشناسد؛ ازاينرو، با كلماتى از قبيل ضمير منفصل«انا»، ضمير متصل | 1. حلاج براى خويش در برابر خداوند، وجودى مستقل نمىشناسد؛ ازاينرو، با كلماتى از قبيل ضمير منفصل«انا»، ضمير متصل فاعلی «تُ» و ياى متكلّم «ى»، اصل وحدت را مطرح مىكند.{{شعر}}{{ب|''انا مَن أهوى و مَن أهوى انا''|2=''نحنُ روحان حللنا بدنا''}}{{ب|''فاذا ابصرتَنى ابصرتَه''|2=''و اذا ابصرتَه اَبصرتَنا''}}{{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | |||
{{ب|''انا مَن أهوى و مَن أهوى انا''|2=''نحنُ روحان حللنا بدنا''}} | |||
{{ب|''فاذا ابصرتَنى ابصرتَه''|2=''و اذا ابصرتَه اَبصرتَنا''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
2. از نگاه حلاّج، «لاهوت» | 2. از نگاه حلاّج، «لاهوت» در «ناسوت» حلول كرده و لاهوت در ناسوت جلوهگر است. وى مىگويد:{{شعر}}{{ب|''سبحان مَن اَظهر ناسوتَه''|2=''سرُّ سَنا لاهوته الثّاقب''}}{{ب|''ثم بدا فى خلقه ظاهرا''|2=''فى صورة الآكل و الشّارب''}}{{ب|''حتى لَقد عايَنه خلقُه''|2=''كلحظة الحاجب بالحاجب''}}{{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | |||
{{ب|''سبحان مَن اَظهر ناسوتَه''|2=''سرُّ سَنا لاهوته الثّاقب''}} | |||
{{ب|''ثم بدا فى خلقه ظاهرا''|2=''فى صورة الآكل و الشّارب''}} | |||
{{ب|''حتى لَقد عايَنه خلقُه''|2=''كلحظة الحاجب بالحاجب''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
3. در باور حلاّج ذات حقّ، در جهان تجلّى دارد و اينكه او مظهر اين تجلّى و وحدت است؛ ازاينرو، وى، «من» خود را ناديده مىگيرد و به دوگانگى وجود اعتقادى ندارد و گاهى در تحير مىافتد و مىگويد: | 3. در باور حلاّج ذات حقّ، در جهان تجلّى دارد و اينكه او مظهر اين تجلّى و وحدت است؛ ازاينرو، وى، «من» خود را ناديده مىگيرد و به دوگانگى وجود اعتقادى ندارد و گاهى در تحير مىافتد و مىگويد:{{شعر}}{{ب|''أ أنت أم أنا هذا فى الهين''|2=''حاشاكَ حاشاك من اثبات اثنين''}}{{ب|''هوية لك فى لائيتى أبدا''|2=''كُلّى على الكُلّ تلبيسٌ بوجهين''}}{{ب|''و أين وجهُك، مقصوداً بناظرتى''|2=''فى باطنِ القلب أم فى ناظر العين''}}{{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | |||
{{ب|''أ أنت أم أنا هذا فى الهين''|2=''حاشاكَ حاشاك من اثبات اثنين''}} | |||
{{ب|''هوية لك فى لائيتى أبدا''|2=''كُلّى على الكُلّ تلبيسٌ بوجهين''}} | |||
{{ب|''و أين وجهُك، مقصوداً بناظرتى''|2=''فى باطنِ القلب أم فى ناظر العين''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
وى، در مقام لبيك گفتن، خود را جداى از خداوند نمىداند؛ ازاينرو، متحيّر است كه در لبيك خود، آيا او خدا را مىخواند يا خداوند وى را ندا مىدهد؟ | وى، در مقام لبيك گفتن، خود را جداى از خداوند نمىداند؛ ازاينرو، متحيّر است كه در لبيك خود، آيا او خدا را مىخواند يا خداوند وى را ندا مىدهد؟{{شعر}}{{ب|''لبيك لبيك يا سرّى و نجوائى''|2=''لبيك لبيك يا قصدى و معنائى''}}{{ب|''أدعوك بل انت تدعونى اليك فهل''|2=''ناديتُ ايّاك ام ناديتَ ايائى''}}{{پایان شعر}} | ||
{{شعر}} | |||
{{ب|''لبيك لبيك يا سرّى و نجوائى''|2=''لبيك لبيك يا قصدى و معنائى''}} | |||
{{ب|''أدعوك بل انت تدعونى اليك فهل''|2=''ناديتُ ايّاك ام ناديتَ ايائى''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
4. به نظر حلاّج، محبوب و محبّ اتّحاد دارند و يكى هستند و در واقع دو روحند كه در يك بدن حلول كردهاند؛ به همين دليل بين حلاّج و محبوبش خداوند فرق و فاصلهاى نيست، مىگويد: | 4. به نظر حلاّج، محبوب و محبّ اتّحاد دارند و يكى هستند و در واقع دو روحند كه در يك بدن حلول كردهاند؛ به همين دليل بين حلاّج و محبوبش خداوند فرق و فاصلهاى نيست، مىگويد: | ||
{{شعر}}{{ب|''ايّها السائل عن قصّتنا''|2=''لو تَرانا لم تُفرّق بيننا''}}{{ب|''روحُه روحى و روحى روحُه''|2=''من راى روحَين حَلَّت بَدنا؟''}}{{پایان شعر}} | |||
{{شعر}} | |||
{{ب|''ايّها السائل عن قصّتنا''|2=''لو تَرانا لم تُفرّق بيننا''}} | |||
{{ب|''روحُه روحى و روحى روحُه''|2=''من راى روحَين حَلَّت بَدنا؟''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
5. حلاج در مقام تبيين ذات بارى تعالى و بيان عقايد توحيدى و اظهار بندگى خود، از توحيد وجودى دم مىزند و وجود خود را جداى از وجود خداوند نمىداند و در نتيجه اعتقاد به او را ناگزير مىداند و مىگويد: | 5. حلاج در مقام تبيين ذات بارى تعالى و بيان عقايد توحيدى و اظهار بندگى خود، از توحيد وجودى دم مىزند و وجود خود را جداى از وجود خداوند نمىداند و در نتيجه اعتقاد به او را ناگزير مىداند و مىگويد: | ||
{{شعر}}{{ب|''لَستُ بالتوحيد ألهُو''|2=''غير أنّى عَنه أسهُو''}}{{ب|''كيف أسهُو؟ كيف ألهو''|2=''و صحيحٌ أننى هُو''}}{{پایان شعر}} | |||
6. حلاّج درباره رابطه خداوند با آفريدههاى خود، بهويژه انسان و شخص حلاّج، حلول روح الهى در كالبد پديدهها را مايه موجود شدن آنها مىداند؛ ازاينرو، خود را يكى از مظاهر حلول روح خدايى در انسان مىداند و در شعرى اين حلول را به درآميخته شدن شراب با آب زلال تشبيه كرده و مىگويد: | |||
{{شعر}}{{ب|''مزجت روحُك فى روحى كما''|2=''تمزج الخمرة بالماء الزلال''}}{{ب|''فاذا مسّك شىء مَسّنى''|2=''فاذا أنت أنا فى كلّ حال''}}{{پایان شعر}} | |||
6. حلاّج | |||
{{شعر}} | |||
{{ب|''مزجت روحُك فى روحى كما''|2=''تمزج الخمرة بالماء الزلال''}} | |||
{{ب|''فاذا مسّك شىء مَسّنى''|2=''فاذا أنت أنا فى كلّ حال''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
و در سرودهاى ديگر، سرشت روح خدا در روح خود را به درآميختن عنبر و مشك مانند مىسازد و مىگويد: | و در سرودهاى ديگر، سرشت روح خدا در روح خود را به درآميختن عنبر و مشك مانند مىسازد و مىگويد: | ||
{{شعر}}{{ب|''جبلت روحك فى روحى كما''|2=''جبل العَنبر بالمسك الفتق''}}{{ب|''فاذا مسّك شىء مَسّنى''|2=''فاذا أنت انا لا نفترق''}}{{پایان شعر}} | |||
{{شعر}} | |||
{{ب|''جبلت روحك فى روحى كما''|2=''جبل العَنبر بالمسك الفتق''}} | |||
{{ب|''فاذا مسّك شىء مَسّنى''|2=''فاذا أنت انا لا نفترق''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
7. حلاّج شناخت خداوند از طريق عقل و استدلال را موجب سرگردانى مىداند و مىگويد: | 7. حلاّج شناخت خداوند از طريق عقل و استدلال را موجب سرگردانى مىداند و مىگويد: | ||
{{شعر}}{{ب|''مَن رامَه بالعقل مُسترشِداً''|2=''أسرحه فى حيرة يلهُو''}}{{پایان شعر}} | |||
{{شعر}} | |||
{{ب|''مَن رامَه بالعقل مُسترشِداً''|2=''أسرحه فى حيرة يلهُو''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
از نظر حلاّج، معرفت، يك تجربه درونى است و از طريق كشف و شهود فراهم مىآيد و خداوند گرچه از چشم سر پنهان است، ولى با ديده دل مىتوان او را ديد. | از نظر حلاّج، معرفت، يك تجربه درونى است و از طريق كشف و شهود فراهم مىآيد و خداوند گرچه از چشم سر پنهان است، ولى با ديده دل مىتوان او را ديد. | ||
{{شعر}}{{ب|''إن كنت بالغيب عن عينى محتجبا''|2=''فالقلب يرعاك فى الابعاد و النّائى''}}{{پایان شعر}} | |||
{{شعر}} | |||
{{ب|''إن كنت بالغيب عن عينى محتجبا''|2=''فالقلب يرعاك فى الابعاد و النّائى''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
حلاّج با قلب، خدايش را درك كرده است و در درون خويش به سخنان او گوش فرامىدهد؛ سخنانى كه در قالب كلمات و الفاظ نيست، بلكه الهاماتى است كه بر خاطر او وارد مىشود: | حلاّج با قلب، خدايش را درك كرده است و در درون خويش به سخنان او گوش فرامىدهد؛ سخنانى كه در قالب كلمات و الفاظ نيست، بلكه الهاماتى است كه بر خاطر او وارد مىشود: | ||
{{شعر}}{{ب|''لى حبيبٌ ازورُ فى الخلوات''|2=''حاضرٌ غائبٌ عن اللّحظات''}}{{ب|''ما ترانى أصغى اليه بسرّى''|2=''كى أعى ما يقول من كلمات''}}{{ب|''كلمات من غير شكل و لا نق''|2=''ط و لا مثل نغمة الاصوات''}}{{ب|''فكأنّى مخاطب كنت ايّا''|2=''هُ على خاطرى بذاتى لذاتى ''}}{{پایان شعر}} | |||
{{شعر}} | |||
{{ب|''لى حبيبٌ ازورُ فى الخلوات''|2=''حاضرٌ غائبٌ عن اللّحظات''}} | |||
{{ب|''ما ترانى أصغى اليه بسرّى''|2=''كى أعى ما يقول من كلمات''}} | |||
{{ب|''كلمات من غير شكل و لا نق''|2=''ط و لا مثل نغمة الاصوات''}} | |||
{{ب|''فكأنّى مخاطب كنت ايّا''|2=''هُ على خاطرى بذاتى لذاتى ''}} | |||
{{پایان شعر}} | |||
== وضعيت كتاب == | == وضعيت كتاب == | ||
خط ۱۶۴: | خط ۱۰۰: | ||
== وابستهها == | ==وابستهها== | ||
[[مجموعه آثار حلاج ( طواسین، کتاب روایت، تفسیر قرآن، کتاب کلمات، تجریات عرفانی و اشعار )]] | {{وابستهها}} | ||
[[مجموعه آثار حلاج (طواسین، کتاب روایت، تفسیر قرآن، کتاب کلمات، تجریات عرفانی و اشعار)]] | |||
[[دیوان منصور حلاج: با شرح مبسوطی درباره مکتب عشق الهی]] | |||
[[شرح ديوان الحلاج]] | |||
[[رده:کتابشناسی]] | [[رده:کتابشناسی]] | ||
[[رده:زبان و ادبیات عربی]] | [[رده:زبان و ادبیات عربی]] |