قرآن ثقل اکبر
قرآن ثقل اکبر، اثر علی کمالی دزفولی، جلد سوم از کتاب قانون تفسیر اوست که مرجعی سومند برای استفاده از طالبان و محققان علوم و معارف قرآنی به شمار می‌رود.
| قرآن ثقل اکبر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کمالی دزفولی، سید علی (نویسنده) |
| ناشر | اسوه |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1372 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | تفاسیر - مطالعات تطبیقی
قرآن - علوم قرآنی قرآن - مسایل ادبی قرآن - مسایل لغوی قرآن - وحی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 69/5 /ک8ق4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
آنگونه كه نویسنده، در مقدمه چاپ اول (انتشارات كتابخانه صدر) نگاشته: «اين كتاب در حقيقت جلد سوم قانون تفسير به حساب مى‌آيد.» به عبارت ديگر، مجموعه سه جلدى تأليفات علوم القرآن استاد با انجام اين اثر، تكميل شده كه با استخاره به قرآن، آن را، قرآن ثقل اكبر، نام نهادند، اين اثر سودمند، حاوى نكات و معانى ادوات، شرح و بسط علوم بلاغى و مسائل ادبى و معارف تمهيدى مورد نياز در تحقيقات قرآنى می‌باشد.
ساختار و گزارش محتوا
كتاب در اولين چاپ، داراى شش بخش بوده اما در چاپ اخير (انتشارات اسوه) بخش اول آن با عنوان قرآن (در 24 صفحه) و قسمتهايى از بخش ششم و از همه مهمتر، مقدمه مفصل اثر حذف گرديده و بدين ترتيب كتاب بدون تمهيد آغاز می‌شود. البته در چاپ اسوه داراى ملحقى مفصل به نام نمونه تفاسير مهم (در 303 صفحه) و فهرستى منظم و دقيق است. پس به طور اجمال می‌توان گفت چاپ در دسترس (اسوه)، داراى دو قسمت و در قسمت اول داراى چهار بخش می‌باشد كه عبارتند از:
بخش اول: معانى ادوات، از همزه تا حرف الياء.
ادواتى كه مفسر نيازمند دانستن آنهاست، عبارتند از: حروف، آنچه از اسماء افعال و ظروف همانند حروفند.
مؤلف دانستن معانى ادوات و موارد استعمال آنها را از مقدمات مهم تفسير می‌داند زيرا با اختلاف وضع آنها در كلام، فهم و استنباط دگرگون می‌شود. و دانستن معانى كامل ادوات را زير بناى شناخت اعجاز قرآن می‌داند.
وى وجوه معنائى و موارد استعمال هر يك از ادوات را بيان كرده، و در آن از اقوال اديبانى و مفسرانى مانند ابن هشام، سيوطى، زمخشرى، ابن مالك، شيخ طوسى، فخر رازى، و.... استفاده می‌نماید. سپس با مثالهاى قرآنى مختلف آن را بررسى می‌كند.
بخش دوم: علوم بلاغت كه خود شامل مباحثى مانند: عام و خاص، ايجاز و اطناب، تشبيه و استعاره، كنايه، تعريض، مجاز و...
ايشان معتقدند براى پى بردن، به بلاغت و اعجاز قرآن و تفسير آن، آگاهى از علوم بلاغت واجب است، و يكى از شرائط مفسّر، دانستن علوم بلاغت در حدّ كامل می‌باشد. سپس نمونه‌اى از موارد توقّف تفسير قرآن بر علوم بلاغت را ياد مى‌كند تا ثابت شود كه بدون آگاهى بر علوم بلاغت فهم كامل قرآن، امكان‌پذير نخواهد بود.
عام و خاص، مجمل و مبين، مطلق و مقيد، خبر و انشاء، حصر و اختصاص، ايجاز و اطناب، تشبيه، استعاره، كنايه و تعريض، مجاز و حقيقت، تقديم و تاخير و امثال از بحثهاى اين بخش مى باشند.
بخش سوم: مسائل متفرقه مانند: احكام ضمير، تذكير و تانيث، تعريف و تنكير، افراد و جمع، ترادف، وجوه و نظاير، مبهمات، خطابات، ترجمه قرآن به زبان‌هاى غير عربى و فواتح سور از جمله مباحث آن ميباشند.
بخش چهارم: وحى و تنزيل؛ كه داراى مباحثى مانند: وحى و تنزيل، اقسام وحى، مقايسه ميان سه كتاب آسمانى موجود، صفات خداوند در تورات، اناجيل اربعه، الله واحد، معجزات، اسماء حسنى، حروف مقطعه (فواتح سور)، شماره‌ى حروف و نقطه‌هاى قرآن و اشاره به برخى وجوه اعجاز قرآن از بحثهاى آن می‌باشد.
به عقيده وى بزرگترين وجوه اعجاز قرآن در محتواى قرآن است، به همين جهت وجوه ديگر را به اختصار بيان می‌دارد.
قسمت دوم: شامل نمونه تفاسير مهم است.
در اين بخش در مورد دوازده آيه از قرآن مجيد، از دوازده تفسير مهم، نمونه‌بردارى شده است، تا هم تمرينى براى مطالب كتاب و هم شناختى براى تفاسير مهم باشد با امكان مقايسه بين آنها و پى بردن به تحول روش و برداشتها كه تقدّم و تأخّر زمانى در آنها دخيل است، از اين دوازده، شش تا از مفسّرين بزرگ عامّه است كه عبارتند از:
- جامع البيان طبرى.
- كشّاف زمخشرى.
- جامع الاحكام قرطبى.
- بحر المحيط ابوحيّان، يا روح المعانى آلوسى.
- المنار، يا تفسير المراغى.
- في ظلال القرآن سید قطب.
و شش نفر از مفسّرين اماميه اثنا عشريه كه عبارتند از:
- التبيان شيخ طوسى.
- مجمع البيان طبرسى.
- منهج الصادقين مولى فتح‌اللّه.
- البرهان بحرانى، و نور الثقلين حويزى.
- الكاشف مغنيه.
- الميزان طباطبائى.
وضعيت كتاب
آنگونه كه ذكر شد، كتاب پيش از نخستين چاپ اسوه (سال 1372) توسط انتشارات كتابخانه صدر در سال 1360 چاپ و منتشر گرديد.
بخشهائى از اين كتاب در كتاب شناخت قرآن مؤلف آمده است.
فهرست مفصل مطالب ابتداى كتاب راهنماى پژوهشگران می‌باشد.
منابع مقاله
- متن كتاب
- مقاله سيرى در آثار قرآن‌پژوهى استاد فقيد سيد على كمالى دزفولى، سيد مجتبى مجاهديان فصلنامه پيام جاودان شماره‌ى 8 پاييز 1384