زندگینامه علمی دانشوران

زندگینامه علمی دانشوران
پدیدآوران	آرام، احمد (مترجم) بیرشک، احمد (ساير) گيليپسي، چارلز کولستون (ساير)
ناشر	شرکت انتشارات علمي و فرهنگي
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	1391-1375ش.
چاپ	چاپ اول
موضوع	دانشمندان - سرگذشت‌نامه و کتاب شناسي
زبان	فارسی
تعداد جلد	5
کد کنگره	‏‎‏/‎‏گ‎‏9‎‏ز‎‏8‎‏ / 141 ‏Q‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

زندگینامه علمی دانشوران اثر بودان دوبوالوران و پینل فیلیپ، ترجمه‌ای است از کتاب «Dictionary of Scientific Biography» (نیویورک، 1981م)، که زیر نظر احمد بیرشک منتشر شده است. این کتاب، شرح مختصر زندگی و کار علمی بیشتر از هزاران مرد و زن از سراسر جهان است که با تلاش علمی و عملی و نوشتن کتاب‌ها و مقاله‌ها در رشته‌های اخترشناسی، پزشکی، روانشناسی، ریاضی، شیمی، علوم اجتماعی، علوم طبیعی، فلسفه، فناوری و فیزیک، به پیشرفت تمدن بشری، خدمت کرده‌اند.

از آنجا که اصل اثر، به زبان لاتین نوشته شده، در این نوشتار به معرفی اصل و ترجمه فارسی آن، پرداخته شده است.

انگیزه نگارش

در پیشگفتار، چنین به انگیزه نگارش، اشاره شده است: «زندگینامه علمی دانشوران به نیت آن به‌وجود آمده است که از راه مقاله‌هایی درباره زندگی حرفه‌ای دانشمندان، اطلاعات موثق در دسترس دوستداران علم قرار داده شود».

ساختار

کتاب با دیباچه و پیشگفتاری از مترجمان و ویراستاران، آغاز و اسامی دانشمندان، به ترتیب حروف الفبا، سامان‌دهی شده است.

در دیباچه کتاب، به این نکته اشاره شده است که «زندگینامه علمی دانشوران»، در جزوه‌های 256 صفحه‌ای منتشر خواهد شد و هر چهار جزوه، یک جلد از مجلدات دهگانه آن را تشکیل خواهد داد.

گزارش محتوا

در دیباچه، ضمن معرفی اصل اثر و ترجمه آن و نیز بیان برخی از ویژگی‌های کتاب، به این نکته اشاره شده است که در اصل اثر، علاوه بر ترجمه‌های احوال دانشمندان، چند رساله با عنوان‌های «اخترشناسی ریاضی در هند»، «آدمی و طبیعت در تمدن بین‌النهرین»، «ریاضیات و اخترشناسی در بین‌النهرین»، «ریاضیات مصر باستان»، «اخترشناسی و اختر بینی و محاسبات تقویمی در مصر»، «تفکر علمی در ژاپن» و «شمار و حساب اخترشناسی تقویمی قوم مایا» چاپ شده است که هرچند در اصل اثر در جلد پانزدهم قرار داده شده‌اند، ترجمه آنها به تدریج و به موازات جزوه‌های «زندگینامه علمی دانشوران»، در دسترس خوانندگان فارسی زبان، گذاشته خواهد شد.

در پیشگفتار، به بیان برخی از ویژگی‌های کتاب، پرداخته شده است.

دیکشنری «سایتنیفیک بایوگرافی»، اثری است در 16 جلد که در آخرین چاپ، هر دو جلد آن در یک مجلد صحافی شده و همه اثر، در هشت مجلد در دسترس خواننده قرار گرفته است. این کتاب، مشتمل است بر شرح حال و آثار و نظرهای علمی بیش از شش هزار دانشمند از سراسر جهان، در رشته‌های مختلف. در آخر هر مقاله «کتابشناسی» جامعی مرکب از دو قسمت «کارهای اصلی» و «خواندنی‌های فرعی» آمده است که اطلاع کافی درباره آثار صاحب مقاله و آثار وابسته به او، به خواننده می‌دهد. «کتابشناسی»ها برای خواننده پژوهنده، از اهمیت بسیار برخوردار است.

در کتاب حاضر، سعی شده است در مورد دانشمندان ایران، به‌طور اخص و دانشمندان اسلامی، به‌طور اعم، تا جایی که میسر باشد، «کتابشناسی فارسی» به آخر کتابشناسی مربوط به مقاله آنان، آورده شود.

از جنبه‌های بسیار سودمند و آموزنده اصل اثر، فهرست آن است که با توجه به آن، خواننده می‌تواند سیر موضوع‌های علمی را در سراسر تاریخ علم، دنبال کند؛ مثلاً وقتی که در فهرست، به عنوان آسیب‌شناسی (پاتولوژی) مراجعه شود، به بررسی سرگذشت این شاخه علمی در یونان باستان، رم قدیم، سده‌های میانه اسلامی، سده‌های میانه لاتینی، دوره تجدد علمی و هنری (رنسانس)، اوایل و اواخر سده‌های هفدهم و هجدهم، اوایل، اواسط و اواخر سده نوزدهم و سده بیستم، راهنمایی شود.

در انتخاب دانشمندان برای درج در اثر اصلی- چنان‌که شیوه درست علمی است- توجه به ارزش علمی کار و خود آنان بوده و کشوری که از آن برخاسته بوده‌اند و ملیت و کیش آنان، تأثیری نداشته است.

ویژگی‌های کتاب

برخی از مهمترین ویژگی‌های کتاب را می‌توان در امور زیر، خلاصه نمود:

1. تلفظ و آوانگاری: در این اثر، کوشش شده است که نام‌های کسان و جاها- جز دو مورد اسم‌هایی که به‌صورت خاصی در زبان فارسی معمول گردیده و جا افتاده‌اند، مانند: پاریس، رم، ناپل، فلورانس و...- با تلفظ اصلی، داده شود؛ مثلاً Albert برای فرانسوی «آلبر»، آلمانی «آلبرت» و انگلیسی «البرت» ثبت گردد، یا Jean برای فرانسوی «ژان» و برای انگلیسی «جین» ثبت شود. اما همین اسم ساده سه حرفی «جین»، برای فارسی زبانانی که با نام‌های انگلیسی آشنا نباشند، به صورت‌های مختلف (بیشتر از 15 صورت) قابل تلفظ است. بنابراین برای نشان دادن تلفظ در حد امکان صحیح، الفبای آوایی، مورد استفاده قرار گرفته است.
2. ضبط اعلام: در عنوان مقاله‌ها، نام دانشمندان به فارسی، تلفظ آن با الفبای آواشناختی بین دو قلاب و املای اصلی اسم در صورتی که با الفبای لاتینی باشد، آمده‌اند. اما در مورد دانشمندان کشورهایی که زبانشان با الفبایی غیر از لاتین نوشته می‌شود، مثل روسی، یونانی، ژاپنی، هندی و...، به املای فارسی و تلفظ آن، اکتفا شده و از ضبط اسم با الفبای لاتین، خوداری شده است. در اسم‌های کسان یا جاهایی که در بقیه مقاله آمده‌اند، فقط املای فارسی و تلفظ آن (در صورت لزوم)، ضبط شده و املای اصلی در فهرستی در آخر کتاب، به ترتیب حروف الفبای فارسی، ثبت گردیده است.
3. تاریخ‌گذاری: در این اثر فارسی، تاریخ‌ها عموماً ایرانی (هجری خورشیدی) است و در موارد ضروری، تاریخ میلادی در طرف چپ تاریخ ایرانی، بعد از علامت «/» ذکر شده است. در مورد دانشمندان اسلامی که وقایع مربوط به آنان با تاریخ قمری مضبوط است، این اصل محفوظ مانده، اما تاریخ ایرانی مطابق با تاریخ قمری، در طرف چپ تاریخ قمری، بعد از علامت «/» ثبت شده است؛ مثال: 25 خرداد 425/ 9 ژوئن 1046 و 12 ربیع‌دوم 535/ 11 آذر 519. بنابراین هرجا یک تاریخ آمده است، عموماً ایرانی است، مگر آن‌که با علاوه کردن «م» یا «ه. ق»، تصریح شده باشد که تاریخ میلادی یا هجری قمری است. اما تاریخ انتشار آثار، به سال میلادی داده شده است تا مراجعه احتمالی، آسانتر شود.
4. در تنظیم مطالب، سعی شده است که خواننده، جز در موارد خیلی ضروری- از جمله در مورد حاشیه‌هایی که مؤلف مقاله برای آن تهیه کرده بوده است و در ترجمه شماره آنها بین دو قلاب در طرف چپ و بالای واژه مورد تحشیه گذاشته شده است- محتاج به قطع رشته مطالعه و پرداختن به حاشیه نشود. مراجعه به حاشیه‌های مؤلف نیز برای درک مطلب ضروری نیست. در مواردی که توضیح کوتاهی به روشن مطلب کمک می‌کند، در میتن بین علامت‌های [...] آمده است. تلفظ نام‌ها، هرجا که لازم بوده، بین دو قلاب داده شده و املای اصلی را باید در فهرست نام‌های خاص در آخر کتاب یافت. در مورد بعضی کسان یا بعضی مطالب که دانستنشان مفید شناخته شده، موضوع با علامت «*» که طرف چپ و بالای اسم یا کلمه گذاشته شده، روشن گردیده و مطلب ضروری در آخر کتاب، آمده است.
5. از مؤلفان مقالات کتاب، خواسته شده است تا تأکید را متوجه دستاوردها و زندگی علمی کسانی که موضوع مقاله‌های آنانند، سازند.
6. هدف درج شرح‌حال چهره‌هایی بوده است که خدماتشان به علم، چنان برجسته و نمایان بوده که تفاوت قابل تشخیصی را در حرفه یا جامعه علمی موجب شده باشند.
7. قلمرو علومی که زیر پوشش این فرهنگ قرار گرفته‌اند، آن است که در روزگار نو، جزء رشته‌های ریاضیات، اخترشناسی، فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی و علوم مربوط به زمین شمرده می‌شود و معدود مقالاتی به نویسندگان تاریخ علم، اختصاص یافته است. فناوری، پزشکی، علوم رفتاری و اجتماعی و فلسفه، تا آنجا به این اثر راه یافته‌اند که کارپردازندگان به آن علوم در ذات خود، مرتبط با علوم طبیعت و ریاضیات بوده است، بدین‌ترتیب، فیزیولوژیدانانی که پزشک بوده‌اند، به پاس خدمات زیست‌شناختی خود، در این اثر نمایان شده‌اند.
8. فهرست کتاب نیز چنان سازمان یافته است که بتواند ترسیم سیر تکاملی مسائل، مفاهیم و موضوعات را از راه مقالات مربوط به کسانی که به گسترش آنها یاری داده‌اند، میسر سازد.

وضعیت کتاب

در انتهای هر جلد، املای اصلی اعلامی که در همان جلد وجود دارد، ذکر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.