۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
الكافية (في علم النحو) و الشافية (في علمي التصريف و الخط) (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۳۰ آوریل ۲۰۱۷، ساعت ۱۸:۵۲
، ۳۰ آوریل ۲۰۱۷جایگزینی متن - '<ref>' به '.<ref>'
جز (جایگزینی متن - 'ى(' به 'ى (') |
جز (جایگزینی متن - '<ref>' به '.<ref>') |
||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
نام كامل كتاب الكافيه، «كافية ذوى الأرب فى معرفة كلام العرب» است. | نام كامل كتاب الكافيه، «كافية ذوى الأرب فى معرفة كلام العرب» است. | ||
وجود بيش از 124 شرح به عربى و غير عربى، مطبوع و مخطوط، بيانگر اهميت علمى و فنى اين كتاب نسبت به كتب پيش از خود و جايگاه ويژه آن نزد دانشمندان است <ref>كتاب‌شناسى آثار ناشناخته سيد على‌خان مدنى (ره)، قسمت اول</ref>. | وجود بيش از 124 شرح به عربى و غير عربى، مطبوع و مخطوط، بيانگر اهميت علمى و فنى اين كتاب نسبت به كتب پيش از خود و جايگاه ويژه آن نزد دانشمندان است .<ref>كتاب‌شناسى آثار ناشناخته سيد على‌خان مدنى (ره)، قسمت اول</ref>. | ||
== ساختار == | == ساختار == | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
مطالب كافيه، در نوزده عنوان، تنظيم گرديده است. | مطالب كافيه، در نوزده عنوان، تنظيم گرديده است. | ||
ايجاز غير مخل، تبويب جالب و استحكام متن، از مزاياى نسبى اين كتاب بر تأليفات پيش از خود مى‌باشد كه سبب گشته از ديرباز تاكنون به‌عنوان متن درسى در حوزه‌هاى علميه اسلامى مطرح شوند و شروح فراوانى بر آن‌ها نگاشته شود <ref>كتاب‌شناسى آثار ناشناخته سيد على‌خان مدنى (ره)، قسمت اول</ref>. | ايجاز غير مخل، تبويب جالب و استحكام متن، از مزاياى نسبى اين كتاب بر تأليفات پيش از خود مى‌باشد كه سبب گشته از ديرباز تاكنون به‌عنوان متن درسى در حوزه‌هاى علميه اسلامى مطرح شوند و شروح فراوانى بر آن‌ها نگاشته شود .<ref>كتاب‌شناسى آثار ناشناخته سيد على‌خان مدنى (ره)، قسمت اول</ref>. | ||
نكته‌اى كه بايد بر آن تاكيد شود، اين است كه خود ابن حاجب هم با ديگر آثار علمى خود، بر قوام اين اثر افزوده است؛ زيرا وى با آگاهى از امعان نظر علما نسبت به كتابش، اولا كافيه را شرح نموده و ثانيا به نظم درآورده و در آخر هم بر اين نظم، شرح ديگرى زده است <ref>همان</ref>. | نكته‌اى كه بايد بر آن تاكيد شود، اين است كه خود ابن حاجب هم با ديگر آثار علمى خود، بر قوام اين اثر افزوده است؛ زيرا وى با آگاهى از امعان نظر علما نسبت به كتابش، اولا كافيه را شرح نموده و ثانيا به نظم درآورده و در آخر هم بر اين نظم، شرح ديگرى زده است .<ref>همان</ref>. | ||
شرح نقدى تحليلى مرحوم رضى الدين استرآبادى (متوفاى 686ق) بر دو كتاب كافيه و شافيه، حقا بسان نقطه عطفى در علم نحو و صرف در دوره ژرف‌نگرى محسوب مى‌شود و بر اهميت اين دو اثر افزوده است. نكاتى از اين دست، بيانگر اين نكته مى‌باشد كه جايگاه الكافيه، درخور تامل بوده و از رتبه علمى بالايى برخوردار است <ref>همان</ref>. | شرح نقدى تحليلى مرحوم رضى الدين استرآبادى (متوفاى 686ق) بر دو كتاب كافيه و شافيه، حقا بسان نقطه عطفى در علم نحو و صرف در دوره ژرف‌نگرى محسوب مى‌شود و بر اهميت اين دو اثر افزوده است. نكاتى از اين دست، بيانگر اين نكته مى‌باشد كه جايگاه الكافيه، درخور تامل بوده و از رتبه علمى بالايى برخوردار است .<ref>همان</ref>. | ||
الكافيه و شروح آن، بارها به‌عنوان كتاب درسى زينت‌بخش محافل علمى بوده است <ref>احمدى، آصفه و... ص 104</ref>. | الكافيه و شروح آن، بارها به‌عنوان كتاب درسى زينت‌بخش محافل علمى بوده است .<ref>احمدى، آصفه و... ص 104</ref>. | ||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
| خط ۷۱: | خط ۷۱: | ||
مطالب، با تعريف كلمه و كلام آغاز و پس از تقسيم‌بندى انواع اعراب و توضيح غير منصرف، عناوين زير، مورد بحث قرار گرفته است: مرفوعات، منصوبات، مجرورات، مبنى، مضمر، نون وقايه، ضمير فصل، ضمير اشاره، موصول، اسماء افعال، اسماء اصوات، مركبات، كنايات، ظروف، معرفه و نكره، عدد، مذكر و مؤنث، مثنى، جمع، مصدر، اسم فاعل، اسم مفعول، صفت مشبهه، اسم تفضيل، افعال و حروف از جمله حروف جر، مشبهة بالفعل، عاطفه، تنبيه، نداء، ايجاب، تفسير، مصدر، تخصيص، توقع، استفهام، شرط و... | مطالب، با تعريف كلمه و كلام آغاز و پس از تقسيم‌بندى انواع اعراب و توضيح غير منصرف، عناوين زير، مورد بحث قرار گرفته است: مرفوعات، منصوبات، مجرورات، مبنى، مضمر، نون وقايه، ضمير فصل، ضمير اشاره، موصول، اسماء افعال، اسماء اصوات، مركبات، كنايات، ظروف، معرفه و نكره، عدد، مذكر و مؤنث، مثنى، جمع، مصدر، اسم فاعل، اسم مفعول، صفت مشبهه، اسم تفضيل، افعال و حروف از جمله حروف جر، مشبهة بالفعل، عاطفه، تنبيه، نداء، ايجاب، تفسير، مصدر، تخصيص، توقع، استفهام، شرط و... | ||
نويسنده، شهرت فراگير خويش را - خاصه در شرق - مديون اين كتاب مى‌باشد. اين اثر، از همان آغاز، در بيشتر كشورهاى اسلامى شهرت يافت و بسيارى از دانشمندان بخش شرقى سرزمين‌هاى اسلامى به شرح آن پرداختند؛ چنان‌كه امروز نسخه‌هاى بسيارى از آن به جاى مانده است؛ با وجود اين، نويسنده آن، صاحب مكتب نيست و او را بايد همچون ديگر نحويان قرن ششم هجرى به بعد، از شارحان و مفسران و مختصرنويسان نحو به شمار آورد <ref>بجنوردى، سيد كاظم و همكاران، ص 297</ref>. | نويسنده، شهرت فراگير خويش را - خاصه در شرق - مديون اين كتاب مى‌باشد. اين اثر، از همان آغاز، در بيشتر كشورهاى اسلامى شهرت يافت و بسيارى از دانشمندان بخش شرقى سرزمين‌هاى اسلامى به شرح آن پرداختند؛ چنان‌كه امروز نسخه‌هاى بسيارى از آن به جاى مانده است؛ با وجود اين، نويسنده آن، صاحب مكتب نيست و او را بايد همچون ديگر نحويان قرن ششم هجرى به بعد، از شارحان و مفسران و مختصرنويسان نحو به شمار آورد .<ref>بجنوردى، سيد كاظم و همكاران، ص 297</ref>. | ||
در روزگار او جدال ميان دو مكتب بصره و كوفه فروكش كرده بود و كسى نسبت به اين يا آن مكتب تعصبى به خرج نمى‌داد؛ به همين جهت وى به‌آسانى توانسته است معقول‌ترين و مقبول‌ترين ديدگاهها را - خواه از اين مكتب و خواه از آن - فراهم آورده و با هوشمندى و زبردستى، آن مجموعه را پيوستگى و انسجام بخشد و به مذاق دانش‌طلبان شيرين سازد. اين شيوه، در اثر حاضر، به‌نيكى آشكار است <ref>همان</ref>. | در روزگار او جدال ميان دو مكتب بصره و كوفه فروكش كرده بود و كسى نسبت به اين يا آن مكتب تعصبى به خرج نمى‌داد؛ به همين جهت وى به‌آسانى توانسته است معقول‌ترين و مقبول‌ترين ديدگاهها را - خواه از اين مكتب و خواه از آن - فراهم آورده و با هوشمندى و زبردستى، آن مجموعه را پيوستگى و انسجام بخشد و به مذاق دانش‌طلبان شيرين سازد. اين شيوه، در اثر حاضر، به‌نيكى آشكار است .<ref>همان</ref>. | ||
«المفصّل» [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] و تا حدودى «الايضاح» ابوعلى فارسى، در اين كتاب، با عباراتى فشرده و درعين‌حال نسبتا روشن، تنسيق و تركيبى تازه يافته و مجموعه‌اى پديد آورده‌اند كه نه به اين مكتب متعلق است و نه به آن. تنها تغييرى كه در مجموع ساختمان دستورى كتاب ابن حاجب ديده مى‌شود، اين است كه وى صرف و نحو را كه [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] در هم آميخته بود، دوباره از هم جدا كرد و به شيوه ابن جنّى و مازنى بازگشت <ref>همان، ص 298</ref>. | «المفصّل» [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] و تا حدودى «الايضاح» ابوعلى فارسى، در اين كتاب، با عباراتى فشرده و درعين‌حال نسبتا روشن، تنسيق و تركيبى تازه يافته و مجموعه‌اى پديد آورده‌اند كه نه به اين مكتب متعلق است و نه به آن. تنها تغييرى كه در مجموع ساختمان دستورى كتاب ابن حاجب ديده مى‌شود، اين است كه وى صرف و نحو را كه [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] در هم آميخته بود، دوباره از هم جدا كرد و به شيوه ابن جنّى و مازنى بازگشت .<ref>همان، ص 298</ref>. | ||
== وضعيت كتاب == | == وضعيت كتاب == | ||
| خط ۱۰۰: | خط ۱۰۰: | ||
2. لامع الغموض، نگارش ابن عبدالنبى بن على‌احمد نگرى، هند، 1881م و كانپور 1896م. | 2. لامع الغموض، نگارش ابن عبدالنبى بن على‌احمد نگرى، هند، 1881م و كانپور 1896م. | ||
3. شرح محمد سعدى جعفرى كه در 1103ق، انجام يافت <ref>احمدى، آصفه و... ص 105</ref>. | 3. شرح محمد سعدى جعفرى كه در 1103ق، انجام يافت .<ref>احمدى، آصفه و... ص 105</ref>. | ||
در اين ميان مرحوم سيد على‌خان مدنى با آگاهى از توانايى‌هاى فنى و علمى اين كتاب، آن را به‌صورتى جذاب، در مجموع 960 بيت به نظم درآورده است. نكته حائز اهميت اين است كه الفيه ايشان، ناظر به تمامى شروح و كتبى است كه تا آن زمان پيرامون كتاب الكافيه نوشته شده كه با توجه به شناختى كه از مرتبه علمى ايشان وجود دارد، چاره‌اى جز تصديق اين نكته نيست كه الفيه مذكور، از قدر و منزلت علمى بالايى برخوردار است <ref>كتاب‌شناسى آثار ناشناخته سيد على‌خان مدنى (ره)، قسمت اول</ref>. | در اين ميان مرحوم سيد على‌خان مدنى با آگاهى از توانايى‌هاى فنى و علمى اين كتاب، آن را به‌صورتى جذاب، در مجموع 960 بيت به نظم درآورده است. نكته حائز اهميت اين است كه الفيه ايشان، ناظر به تمامى شروح و كتبى است كه تا آن زمان پيرامون كتاب الكافيه نوشته شده كه با توجه به شناختى كه از مرتبه علمى ايشان وجود دارد، چاره‌اى جز تصديق اين نكته نيست كه الفيه مذكور، از قدر و منزلت علمى بالايى برخوردار است .<ref>كتاب‌شناسى آثار ناشناخته سيد على‌خان مدنى (ره)، قسمت اول</ref>. | ||
فهرست مطالب، آيات قرآنى، شواهد شعرى، امثال و اقوال عرب و اعلام مذكور در متن، به همراه منابع و مراجع مورد استفاده محقق، در انتهاى كتاب آمده است. | فهرست مطالب، آيات قرآنى، شواهد شعرى، امثال و اقوال عرب و اعلام مذكور در متن، به همراه منابع و مراجع مورد استفاده محقق، در انتهاى كتاب آمده است. | ||