۱۰۱٬۷۰۵
ویرایش
A-esmaeili (بحث | مشارکتها) (صفحهای تازه حاوی «{{جعبه اطلاعات کتاب | تصویر =NUR14239J1.jpg | عنوان = کتاب صورة الأرض من جغرافیة بطلیموس في «المدن و الجبال و البحار و الجزائر و الأنهار» | عنوانهای دیگر = | پدیدآورندگان | پدیدآوران = خوارزمی، محمد بن موسی (نويسنده) مژیک، هانس فون (محقق) کراچ...» ایجاد کرد) |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'هها' به 'هها') |
||
(۵ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۶: | خط ۶: | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[خوارزمی، محمد بن موسی]] (نويسنده) | [[خوارزمی، محمد بن موسی]] (نويسنده) | ||
[[مژیک، هانس فون ]] (محقق) | [[مژیک، هانس فون]] (محقق) | ||
[[کراچکوفسکی، ایگناتی یولیانوویچ]] ( | [[کراچکوفسکی، ایگناتی یولیانوویچ]] (مقدمهنويس) | ||
|زبان | |زبان | ||
| زبان = عربی | | زبان = عربی | ||
| کد کنگره = /خ9ص9 93 G | | کد کنگره = /خ9ص9 93 G | ||
| موضوع =جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14 - | | موضوع =جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14 - نقشهها | ||
|ناشر | |ناشر | ||
| ناشر = دار و مکتبة بيبليون | | ناشر = دار و مکتبة بيبليون | ||
خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''كتاب صورة الأرض من جغرافية بطلميوس في المدن و الجبال و البحار و الجزائر و الأنهار'''، نوشته ابوجعفر محمد بن موسی خوارزمی (233-185ق) است. او «سیمای زمین» را از جغرافیای کلاودیوس بِطلَمیوس قُلوذی Ptolemy Quluzi (163یا 170-85م) برگرفته و بر آن افزوده و جرح و تعدیلهایی در اصلاح متن و نقشههای جغرافیایی بطلمیوس انجام داده است. | '''كتاب صورة الأرض من جغرافية بطلميوس في المدن و الجبال و البحار و الجزائر و الأنهار'''، نوشته [[خوارزمی، محمد بن موسی|ابوجعفر محمد بن موسی خوارزمی]] (233-185ق) است. او «سیمای زمین» را از جغرافیای کلاودیوس بِطلَمیوس قُلوذی Ptolemy Quluzi (163یا 170-85م) برگرفته و بر آن افزوده و جرح و تعدیلهایی در اصلاح متن و نقشههای جغرافیایی بطلمیوس انجام داده است. «[[مژیک، هانس فون|هانس فون مژیک]]» پژوهش این کتاب را انجام داده است<ref>ر.ک: مقدمه، ص19</ref>. | ||
«صورة الأرض» در شمار مجموعه آثاری است که با عنوان «سلسلة الجغرافية و الرحلات عند العرب» عرضه شده است و | «صورة الأرض» در شمار مجموعه آثاری است که با عنوان «سلسلة الجغرافية و الرحلات عند العرب» عرضه شده است و «[[کراچکوفسکی، ایگناتی یولیانوویچ|اگناتیوس یولیانوویچ کراچکوفسکی]]» (1951-1883م)، «صلاحالدین خالدی» و «محمد عبدالحمید الحمد» مقدمههایی بر آن نوشتهاند<ref>ر.ک: همان، ص40-5</ref>. | ||
مستشرق نامدار | مستشرق نامدار «[[کراچکوفسکی، ایگناتی یولیانوویچ|کراچکوفسکی]]» ([[کراچکوفسکی، ایگناتی یولیانوویچ|اغناطیوس کراتشکوفسکی]]) در پیشگفتار کتاب، از خوارزمی به بزرگی یاد کرده است و میگوید: ازآنجاکه دانش فَلک و ریاضیات بر فضای دانش خوارزمی چیره بوده است، او کتاب جغرافیاش را به شکل جدولهای «زیج» نوشته است (زیج، جدولی است که نام و موقعیت و زمان حلول ستارگان و کواکب را نشان میدهد و در نجوم اسلامی استفاده میشده است). این کتاب فقط یک «ترجمه» نیست. هرچند خوارزمی ترتیب متنیِ آن را بر مبنای هیئت جداول بطلمیوس سامان داده است، افزودههای گسترده و جرح و تعدیلهایی نیز بر دیدگاههای بطلمیوس دارد؛ او در جدولهای کتاب، موقعیتهای جغرافیایی 537 سرزمین بزرگ را در دو ستون نمایش میدهد. این سرزمینها در هفت اقلیم پخش شدهاند و به اندازهای که از «خط زوال ابتدایی» دور میگردند، موقعیتشان نمایش داده میشود. پیشتر، این وضعیت را بطلمیوس نیز با عنوان «جزیرههای سعادت» (یا خالدات) در دورترین نقطه آفریقا نشان داده است. خوارزمی در باببندی کتابش، از روش بطلمیوس در کتاب «درآمدی به جغرافیا» آشکارا دور میشود<ref>ر.ک: همان، ص9-8</ref>. او با جغرافیای فلکشناسی خود، به شرح اقالیم هفتگانه و وصف کوهها، دریاها، جزیرهها و بیشتر از همه، به توصیف رودها در هر اقلیمی میپردازد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص161-159</ref>. | ||
درباره متن کتاب و زمان تألیف آن اختلاف است؛ «ابوالفداء» از کتاب خوارزمی با عنوان «رسم الربع المعمور» یاد میکند و آن را منسوب به بطلمیوس میداند که برای مأمون به عربی ترجمه شده است، اما «بارتولد» (1930-1869م) بر این باور است که چون در کتاب از شهر «سُرّ مَن رأی» (سامره) پایتخت عهد «معتصم» یاد شده است، تألیف آن پس از مأمون انجام شده است. این کتاب که مانند دیگر تألیفات خوارزمی وضع نامناسبی دارد، در کتابخانه قاهره پیدا شد و سپس به کتابخانه استراسبورگ منتقل گردید. بهجز مقاله یا فصلهای اول و هشتم کتاب، دیگر فصول از دوم تا هفتم مبتنی بر تقسیمات جغرافیایی و کاملاً خلاف تقسیمات بطلمیوسی است. بطلمیوس از ۲۱ منطقه بحث کرده، ولی اثر خوارزمی مبتنی بر ۷ اقلیم است. یا اینکه، یونانیان به پیروی از بطلمیوس طول دریای مدیترانه را °۶۲ دانستند، درحالیکه خوارزمی این محاسبه را به °۴۲ کاهش داده است. از این نکتهها چنین برمیآید که «صورة الأرض» خوارزمی، ترجمه دقیق مجسطی بطلمیوس نیست، بلکه متن دستکاریشده کتاب «المدخل إلی الجغرافيا» و کتاب مستقلی است. خوارزمی برخلاف معمول، اقلیمهای هفتگانه را بر پایه درجات عرض تقسیم کرد. او در تدارک نقشه نیز مبتکر بزرگی بود. «صورة الأرض» به گمان برخی محققان بر اساس نقشهای از جهان و نیز نقشههایی از ۷ اقلیم تألیف شده است. متأسفانه این نقشهها به دست نیامده است. در نسخه خطی استراسبورگ فقط چهار نقشه از جزیره جوهر، دریاها و دیگر نواحی رود نیل و دریای آزوف باقی مانده است<ref>ر.ک: عنایتالله رضا، ج18، ص245-244</ref>. | درباره متن کتاب و زمان تألیف آن اختلاف است؛ «ابوالفداء» از کتاب خوارزمی با عنوان «رسم الربع المعمور» یاد میکند و آن را منسوب به بطلمیوس میداند که برای مأمون به عربی ترجمه شده است، اما «بارتولد» (1930-1869م) بر این باور است که چون در کتاب از شهر «سُرّ مَن رأی» (سامره) پایتخت عهد «معتصم» یاد شده است، تألیف آن پس از مأمون انجام شده است. این کتاب که مانند دیگر تألیفات خوارزمی وضع نامناسبی دارد، در کتابخانه قاهره پیدا شد و سپس به کتابخانه استراسبورگ منتقل گردید. بهجز مقاله یا فصلهای اول و هشتم کتاب، دیگر فصول از دوم تا هفتم مبتنی بر تقسیمات جغرافیایی و کاملاً خلاف تقسیمات بطلمیوسی است. بطلمیوس از ۲۱ منطقه بحث کرده، ولی اثر خوارزمی مبتنی بر ۷ اقلیم است. یا اینکه، یونانیان به پیروی از بطلمیوس طول دریای مدیترانه را °۶۲ دانستند، درحالیکه خوارزمی این محاسبه را به °۴۲ کاهش داده است. از این نکتهها چنین برمیآید که «صورة الأرض» خوارزمی، ترجمه دقیق مجسطی بطلمیوس نیست، بلکه متن دستکاریشده کتاب «المدخل إلی الجغرافيا» و کتاب مستقلی است. خوارزمی برخلاف معمول، اقلیمهای هفتگانه را بر پایه درجات عرض تقسیم کرد. او در تدارک نقشه نیز مبتکر بزرگی بود. «صورة الأرض» به گمان برخی محققان بر اساس نقشهای از جهان و نیز نقشههایی از ۷ اقلیم تألیف شده است. متأسفانه این نقشهها به دست نیامده است. در نسخه خطی استراسبورگ فقط چهار نقشه از جزیره جوهر، دریاها و دیگر نواحی رود نیل و دریای آزوف باقی مانده است<ref>ر.ک: عنایتالله رضا، ج18، ص245-244</ref>. | ||
خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
نظریه تقسیم جهان به هفت اقلیم از طریق ترجمه المجسطی و دیگر آثار بطلمیوس به جغرافیدانان اسلامی رسیده است. نخستین جغرافیدان مسلمان که این روش تقسیمبندی را برگزید، خوارزمی بود. او در «صورة الأرض» ربع مسکون را بر اساس طول نسبی شب و روز یا میل خورشید نسبت به خط استوا، به ۷ قسمت مستطیلشکل و موازی با خط استوا تقسیم کرد که یکی پس از دیگری، میان خط استوا و شمالیترین عرض جغرافیایی که در نظر او قابل سکونت بشمار میرفت، جای داشتند. خوارزمی آغاز اقلیم اول را که جنوبیترین اقالیم بود، خط استوا و پایان آن را عرض °۱۶ و ´۲۴ شمالی دانسته و ازآنپس، پهنای اقالیم را بهتدریج تقلیل داده بود، تا اینکه در اقلیم هفتم به °۳ عرض جغرافیایی محدود میگردید<ref>ر.ک: گنجی، محمدحسن، ج9، ص681-680</ref>. | نظریه تقسیم جهان به هفت اقلیم از طریق ترجمه المجسطی و دیگر آثار بطلمیوس به جغرافیدانان اسلامی رسیده است. نخستین جغرافیدان مسلمان که این روش تقسیمبندی را برگزید، خوارزمی بود. او در «صورة الأرض» ربع مسکون را بر اساس طول نسبی شب و روز یا میل خورشید نسبت به خط استوا، به ۷ قسمت مستطیلشکل و موازی با خط استوا تقسیم کرد که یکی پس از دیگری، میان خط استوا و شمالیترین عرض جغرافیایی که در نظر او قابل سکونت بشمار میرفت، جای داشتند. خوارزمی آغاز اقلیم اول را که جنوبیترین اقالیم بود، خط استوا و پایان آن را عرض °۱۶ و ´۲۴ شمالی دانسته و ازآنپس، پهنای اقالیم را بهتدریج تقلیل داده بود، تا اینکه در اقلیم هفتم به °۳ عرض جغرافیایی محدود میگردید<ref>ر.ک: گنجی، محمدحسن، ج9، ص681-680</ref>. | ||
این نسخه «صورة الأرض» از دو بخش عربی و انگلیسی شکل یافته است. محقق (مژیک) از منابع عربی و انگلیسی در تهیه این اثر بهره جسته است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص42-40</ref>. فهرست مطالب کتاب نیز پیش از بخش انگلسیی کتاب درج شده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص203-201</ref>. | این نسخه «صورة الأرض» از دو بخش عربی و انگلیسی شکل یافته است. محقق ([[مژیک، هانس فون|مژیک]]) از منابع عربی و انگلیسی در تهیه این اثر بهره جسته است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص42-40</ref>. فهرست مطالب کتاب نیز پیش از بخش انگلسیی کتاب درج شده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص203-201</ref>. | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
خط ۵۸: | خط ۵۸: | ||
[[رده:تاریخ جغرافیا]] | [[رده:تاریخ جغرافیا]] | ||
[[رده:مقالات بازبینی | [[رده:مقالات بازبینی شده2 اسفند 1402]] | ||
[[رده:مقاله نوشته شده در تاریخ بهمن 1402 توسط سید حمید رضا حسینی هاشمی]] | [[رده:مقاله نوشته شده در تاریخ بهمن 1402 توسط سید حمید رضا حسینی هاشمی]] | ||
[[رده:مقاله بازبینی شده در تاریخ بهمن 1402 توسط محسن عزیزی]] | [[رده:مقاله بازبینی شده در تاریخ بهمن 1402 توسط محسن عزیزی]] |