آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ' ،' به '،') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - '= ' به '=') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| (۱۳۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<div class= | <div class="wikiInfo"> | ||
[[پرونده:NUR00082.jpg|بندانگشتی|آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین]] | [[پرونده:NUR00082.jpg|بندانگشتی|آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین]] | ||
{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | {| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ | | ||
|- | |- | ||
! نام!! data-type= | ! نام!! data-type="authorName" |آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین | ||
|- | |- | ||
| | |نام‌های دیگر | ||
|data-type= | | data-type="authorOtherNames" | خراسانی، آخوند ملا محمدکاظم | ||
خراسانی، محمدکاظم بن حسین | |||
خراسانی، | محقق خراسانى | ||
آخوند ملا محمدکاظم هروی خراسانی | |||
|- | |- | ||
|نام پدر | |نام پدر | ||
|data-type= | | data-type="authorfatherName" |حسین | ||
|- | |- | ||
|متولد | |متولد | ||
|data-type= | | data-type="authorbirthDate" |1255 هجرى قمرى | ||
|- | |- | ||
|محل تولد | |محل تولد | ||
|data-type= | | data-type="authorBirthPlace" |مشهد مقدس | ||
|- | |- | ||
|رحلت | |رحلت | ||
|data-type= | | data-type="authorDeathDate" |1290 ش یا 1329 ق یا 1911 م | ||
|- | |- | ||
|اساتید | |اساتید | ||
|data-type= | | data-type="authorTeachers" | شيخ انصاری، آیت‌الله شهابی، سيد على شوشترى، [[قزوینی، مهدی|سيد مهدى قزوینى]] | ||
|- | |- | ||
|برخی آثار | |برخی آثار | ||
|data-type= | | data-type="authorWritings" |[[فوائد الاُصول (آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین)]]، [[کتاب فی الوقف (للآخوند)]] | ||
|-class= | |- class="articleCode" | ||
|کد | |کد مؤلف | ||
|data-type= | | data-type="authorCode" |AUTHORCODE00082AUTHORCODE | ||
|} | |} | ||
</div> | </div> | ||
'''محمدكاظم خراسانى''' (1255-1329ق)، معروف به آخوند خراسانى، فقیه، اصولی، از مراجع بزرگ شیعه، سیاستمدار، از حامیان اصلی نهضت مشروطه ایران، مؤلف کتاب مشهور [[كفاية الأصول (جامعه مدرسین)|كفاية الأصول]] | |||
==ولادت== | ==ولادت == | ||
در سال 1255 هجرى قمرى در شهر مقدس مشهد و در خانواده‌اى مشهور به علم و فضل ديده به جهان گشود. جد او از اهالى هرات بود، ولى خانوادۀ او از سالها پيش در شهر مقدس مشهد رحل اقامت افكنده بودند. | |||
==تحصيلات== | ==تحصيلات== | ||
آیت‌الله محمدكاظم خراسانى مقدمات علوم و تحصيلات ابتدايى را در مشهد به اتمام رسانيده، سپس در سبزوار از مجلس درس صاحب اسرار، حاجى [[سبزواری، هادی|ملا هادى سبزوارى]] بهره‌ها برد. مدتى بعد به تهران هجرت نمود و حكمت و فلسفه را نزد میرزا ابوالحسن جلوه آموخت. | |||
او در سن 22 سالگى در ماه رجب سال 1277 هجرى قمرى، پس از فراگیرى علوم عقلى و نقلى به قصد نجف اشرف از مشهد حركت كرد و بعد از توقفى در تهران به سوى نجف رهسپار شد. | |||
او در سن 22 سالگى در ماه رجب سال 1277 هجرى قمرى، پس از | |||
==ورود به نجف== | ==ورود به نجف== | ||
آخوند خراسانى، به نجف آمده بود تا در جوار بارگاه امیرالمؤمنين علی عليه‌السلام تحصيل علم كند. | |||
تهيدستى او همراه با علاقه و عشق وافر به فراگیرى علوم و استقامتش در برابر شدايد بيشمار و مشكلات خارج از مقدار، او را زبانزد عام و خاص نمود تا جايى كه در اندك مدتى پيش همگان معروف گشت. او از نوادر روزگار خود به شمار مى‌رفت. | |||
تهيدستى او همراه با علاقه و عشق وافر به | |||
==اساتيد== | ==اساتيد== | ||
آخوند در نجف از محضر اساتيد بزرگى استفاده نمود، بزرگانى همچون: | آخوند در نجف از محضر اساتيد بزرگى استفاده نمود، بزرگانى همچون: | ||
# شيخ انصارى | # [[انصاری، مرتضی بن محمدامین|شيخ انصارى]] | ||
# | # آیت‌الله شهابى | ||
# | # سيد على شوشترى | ||
# | # [[قزوینی، مهدی|سيد مهدى قزوینى]] | ||
# شيخ رازى | # شيخ رازى | ||
# ملا | # ملا عبدالرسول مازندرانى | ||
# | # [[میرزای شیرازی، سید محمدحسن|میرزاى شيرازى]] | ||
ايشان در | ايشان در این باره گفته است: بالاترين استاد من [[انصاری، مرتضی بن محمدامین|شيخ مرتضى انصارى]]، آن دانشمند نامدار و زاهد و عارف عاليقدر است. | ||
==تدريس== | ==تدريس== | ||
وقتى آیت‌الله حاج میرزا حسن شيرازى به سامرا عزيمت فرمودند، آخوند خراسانى در نجف مانده و شروع به تدريس اصول نمود. گیرايى درس او چنان بود كه تدريس او پيش اهل نظر ممتاز شناخته شده و مجلس درس او از افاضل و مجتهدين پر شد. | |||
حوزۀ درس آخوند در آن روزگار شهرۀ آفاق گشته و بى‌نهایت مورد استقبال قرار گرفت. آخوند بعد از رحلت [[میرزای شیرازی، سید محمدحسن|میرزاى شيرازى]] و آیت‌الله رشتى به مرجعيت عامۀ مسلمین رسيد. | |||
حوزۀ درس آخوند در آن روزگار شهرۀ آفاق گشته و | |||
==مدارس آخوند== | ==مدارس آخوند== | ||
آخوند، خود در مدارس كهنه و در حجره‌هاى تنگ و تاریک و بدون روشنايى تحصيل نمود، ولى عاقبت برای طلاب نجف سه مدرسه احداث كرد كه فقها و علماى عاليقدرى در این مدارس تربيت شدند. این مدارس عبارتند از: | |||
آخوند، خود در مدارس كهنه و در حجره‌هاى تنگ و | |||
# مدرسۀ بزرگ آخوند واقع در قبلۀ صحن. تاريخ بنا، 1321 هجرى قمرى | # مدرسۀ بزرگ آخوند واقع در قبلۀ صحن. تاريخ بنا، 1321 هجرى قمرى | ||
# مدرسۀ متوسط آخوند، تاريخ بنا 1326 هجرى قمرى | # مدرسۀ متوسط آخوند، تاريخ بنا 1326 هجرى قمرى | ||
| خط ۸۴: | خط ۷۴: | ||
==شاگردان== | ==شاگردان== | ||
به درستى نمى‌دانيم آخوند خراسانى چند نفر عالم و مجتهد تربيت كرده، اما تذكره نویسان نوشته‌اند هر بار درس مى‌گفت پاى درس او متجاوز از هزار نفر شاگرد حضور داشتند كه بسيارى از آنها مجتهد مسلم بوده‌اند و در روزگار خود از برجستگان و نوابغ علم به شمار مى‌رفتند. | |||
به درستى نمى‌دانيم آخوند خراسانى چند نفر عالم و مجتهد تربيت كرده، اما تذكره | |||
برخى از شاگردان آخوند عبارتند از: | برخى از شاگردان آخوند عبارتند از: | ||
# آیت‌الله شيخ ابراهیم اردبيلى | |||
# | # آیت‌الله سيد ابوالحسن نقوى | ||
# | # آیت‌الله آقا مجتبى تویسركانى | ||
# | # آیت‌الله میرزا مشكين فاضل و... | ||
# | |||
==آخوند و نهضت مشروطيت== | ==آخوند و نهضت مشروطيت== | ||
آخوند خراسانى همراه میرزا خليل به طرفدارى از مشروطيت قيام نمود و پيشوايى نهضت ملى اسلامى را در عصر مشروطيت عهده‌دار گرديدند. حمايت این بزرگواران از مشروطيت، كمك بزرگى به نهضت مردم ایران در آن زمان نمود. تلگرافهاى اعتراض آمیز آخوند خراسانى به دربار محمد على شاه قاجار و تشویق مردم جهت ايستادگى در برابر استبداد منجر به سقوط آن پادشاه ستمگر و پناهنده شدن او به دربار روسيه شد. | |||
آخوند خراسانى همراه | |||
==سجاياى اخلاقى== | ==سجاياى اخلاقى== | ||
آخوند خراسانى در زندگى خصوصى، پدرى مهربان و همسرى فداكار بود. فرزندان او هرگز به ياد ندارند كه شيطان خشم بر وى غلبه كرده باشد. او مردى گشاده‌رو و بردبار بود و حال زن و بچۀ خود را بسيار مراعات مى‌نمود. به تمیزى سر و وضع و پاکى لباس خود اهمیت بسيار مى‌داد. باطنى صاف و ظاهرى نظيف داشت و بهترين فضيلت اخلاقى آن بزرگوار سعۀ صدر بود. او در برابر شدايد و مشكلات حوصله و صبر عجيبى از خود نشان مى‌داد. | |||
آخوند خراسانى در زندگى خصوصى، پدرى مهربان و همسرى فداكار بود. فرزندان او هرگز به ياد ندارند كه شيطان خشم بر وى غلبه كرده باشد. او مردى گشاده‌رو و بردبار بود و حال زن و بچۀ خود را بسيار مراعات مى‌نمود. به | |||
==فرزندان آخوند== | ==فرزندان آخوند== | ||
آخوند پنج پسر و یک دختر داشت: | |||
# تنها دختر آن مرحوم در سال 1308 هجرى قمرى، در نجف به دنيا آمد. او با [[رشتی، حبیب‌الله|میرزا حبيب الله رشتى]] ازدواج كرد و به تهران رفت و سرانجام در تهران درگذشت. جنازۀ آن مرحومه را به نجف برده، در كنار آرامگاه پدر بزرگوارش به خاک سپردند. | |||
# آقا میرزا مهدى (درگذشت 1356 هجرى قمرى)، در تهران رحلت نموده و در مشهد به خاک سپرده شد. | |||
# آیت‌الله آقا میرزا محمد (در گذشت 1356 هجرى قمرى)، در حرم مطهر حضرت شاه عبدالعظيم به خاک سپرده شد. او مبارزى نستوه و از مدرسين حوزۀ علمیّۀ مشهد بود. | |||
# آیت‌الله احمد كفايى خراسانى (در گذشت 1391 هجرى قمرى) كه در حرم امام رضا عليه‌السلام به خاک سپرده شد. حوزۀ درس ايشان در مسجد گوهر شاد بود. | |||
# حاج حسین آقا (درگذشت 1396 هجرى قمرى). او سالها امامت جماعت را در مساجد تهران عهده‌دار بود و پس از وفات در كنار پدر بزرگوارش به خاک سپرده شد. | |||
# حاج حسن كفايى (در گذشت 1374 هجرى قمرى). در حرم شاه عبدالعظيم به خاک سپرده شد. | |||
==فرمان جهاد== | |||
تجاوزات مكرر دولتهاى روس و انگليس و عدم توجه ساير ممالك به ستم‌هاى متعدد این دو قدرت مستكبر در حق ملت مظلوم ایران قلب دردمند آخوند را شديدا جريحه‌دار ساخت و او را نسبت به جنايات بيگانگان در ایران سخت معترض نمود و چون گزارشهاى فراوانى از تجاوزهاى روسها، كه تا قزوین پيش آمده بودند به دستش رسيد، فرمان جهاد عليه آنان صادر كرد و تصمیم گرفت خود در رأس ساير علما برای سركوبى روسيان وارد عمل شود. به همین مناسبت تمام مقدمات حركت و شركت در یک جهاد اسلامى را فراهم نموده و مصمم به این كار گرديد اما قبل از حركت آخوند خراسانى به ديار دوست شتافت و امتى را داغدار كرد. | |||
آخوند | ==رحلت== | ||
آن روز همه پريشان حال بودند چون آخوند گفته بود فرداى آن روز سفرى در پيش است. آخوند به اطرافيان مى‌فرمود دغدغه‌اى كه شيطان در قلوب شما انداخته قابل اعتنا نيست. من مى‌روم تا استراحت كنم. ضعف و ناتوانى بر وجودم غلبه كرده است. اما همه چيز خبر از حادثۀ هولناكى مى‌داد. آن شب ابر تيره‌اى شهر نجف را فرا گرفته بود. | |||
زمان حركت آخوند برای مبارزه با متجاوزين روس، در پگاه روز سه‌شنبه 20 ذى‌حجۀ 1329 هجرى قمرى فرا رسيد، اما نيم ساعت قبل از طلوع آفتاب، روح بلند آن مرد بزرگ، تاریکى شب را شكافت و به ملكوت اعلا پيوست. | |||
دو پزشك بر بالين آن بزرگوار حاضر شدند و علت رحلت را، سكتۀ قلبى اعلام نمودند؛ ولى مرگ ناگهانى آخوند آن هم درست در روزى كه قصد حركت از نجف به ایران و جهاد با متجاوزين روس را داشت موجب انتشار این شايعه گرديد كه ارتحال او به صورت طبيعى انجام نگرفته و دستى جنايتكار به طريقى او را مسموم ساخته است و درگذشت آخوند در آن روز در اذهان عمومى چنين توصيف شد. | |||
جنازۀ آن بزرگوار با شكوه خاصى تشييع شده و در جوار مرقد مطهر مولاى متقيان [[امام على(ع)|حضرت علی عليه‌السلام]] به خاک سپرده شد. | |||
==آثار== | |||
از مهمترين آثار مرحوم آخوند خراسانى مى‌توان به كتب زير اشاره نمود: | از مهمترين آثار مرحوم آخوند خراسانى مى‌توان به كتب زير اشاره نمود: | ||
# کتاب [[كفاية الأصول]] | |||
# | |||
# رسالة الفوائد | # رسالة الفوائد | ||
# حاشيه بر مكاسب شيخ انصارى | # حاشيه بر مكاسب [[انصاری، مرتضی بن محمدامین|شيخ انصارى]] | ||
# رسالۀ أعلام شيعه | # رسالۀ أعلام شيعه | ||
# رسالۀ عدالت | # رسالۀ عدالت | ||
# حاشيه بر رسائل | # حاشيه بر رسائل | ||
# | # کتاب روح الهيات | ||
# | # کتاب شرح التبصرة | ||
# كتاب في الوقف | # [[كتاب في الوقف]] | ||
# | # کتاب في القضاء | ||
تأليفات فراوان ديگرى از آن عالم به جاى مانده كه | تأليفات فراوان ديگرى از آن عالم به جاى مانده كه عموماًبه چاپ نرسيده و به صورت مقالات و رساله‌هاى دست نویس موجود است. | ||
{{فقیهان شیعه}} | |||
{{الگو:آخوند خراسانی}} | |||
{{اصول فقه}} | |||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[حاشیة المکاسب (آخوند)]] | |||
[[رسالة في الدماء الثلاثه (للآخوند)]] | |||
[[کتاب الرضاع (للآخوند)]] | |||
[[کتاب الفراق - مقاله فی الطلاق]] | |||
[[کتاب فی الوقف (للآخوند)]] | |||
[[اللمعات النیره فی شرح تکمله التبصره]] | |||
[[رساله شریفه مجمع الرسائل]] | |||
[[مقاله فی الرهن]] | |||
[[مقاله فی العداله]] | |||
[[ | |||
[[ | [[رساله سراج العباد]] | ||
[[ | [[الوصول إلی کفایة الأصول]] | ||
[[ | [[دروس و حلول في شرح كفاية الأصول]] | ||
[[ | [[إیضاح الکفایة]] | ||
[[ | [[نهایة الدرایة في شرح الکفایة]] | ||
[[ | [[منتهی الوصول إلی غوامض كفاية الأصول من إفادات سيدنا العلامة الرباني السيد أبوالحسن الإصفهاني قدس‌سره‌العالی]] | ||
[[ | [[منتهی الوصول في شرح كفاية الأصول]] | ||
[[ | [[حاشية الكفاية (علامه طباطبایی)]] | ||
[[ | [[حاشية علی تعليقات المحقق الإصفهاني (نهاية الدراية و حاشية المكاسب)]] | ||
[[ | [[الحاشية على كفاية الأصول]] | ||
[[ | [[کفایة الاُصول (با حواشی مشکینی)]] | ||
[[ | [[کفاية الأصول]] | ||
[[ | [[درر الفوائد في الحاشیة علی الفرائد]] | ||
[[ | [[شرح كفاية الأصول (محمدی خراساني)]] | ||
[[ | [[كفاية الأصول (زارعی سبزواری، عباسعلی)]] | ||
[[کفایة | [[عنایة الأصول في شرح کفایة الأصول]] | ||
[[ | [[فوائد الاُصول (آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین)]] | ||
[[ | [[کفایة الأصول]] | ||
[[ | [[منتهی الدرایة في توضیح الکفایة]] | ||
[[ | [[نهایة النهایة في شرح الکفایة]] | ||
[[ | [[دروس في الکفایة]] | ||
[[ | [[غایة الأصول في شرح کفایة الأصول]] | ||
[[ | [[البدایة في توضیح الکفایة]] | ||
[[ | [[الهدایة إلی أسرار الکفایة]] | ||
[[ | [[کفایة الأصول في أسلوبها الثاني]] | ||
[[ | [[شرح فارسی کفایة الأصول]] | ||
[[کفایة الأصول | [[هدایة العقول في شرح کفایة الأصول]] | ||
[[ | [[حاشیة علی الکفایة (حائری قمی، محمد علی)]] | ||
[[ | [[منهاج الهدی]] | ||
[[ | [[دراسات في أصول الفقه]] | ||
[[ | [[نهایة المأمول في شرح کفایة الأصول (اجتهادی، محمدعلی)]] | ||
[[ | [[هدایة الأصول في شرح کفایة الأصول]] | ||
[[ | [[تعلیقة علی حاشیة الأستاد علی الفرائد]] | ||
[[ | [[ترجمه و شرح كفاية الأصول (مسعود عباسی)]] | ||
[[ | [[متن، ترجمه و شرح کامل کفایة الأصول]] | ||
[[ | [[شرح مضمونی کفایة الأصول]] | ||
[[ | [[نهایة الوصول]] | ||
[[شرح | [[اللمعات النیرة فی شرح تکملة التبصرة]] | ||
[[ | [[تکملة التبصرة]] | ||
[[ | [[الرسائل الفقهیة]] | ||
[[ | [[الهدایة إلی غوامض الکفایة]] | ||
[[ | [[منتهی العنایة في شرح الکفایة]] | ||
[[ | [[خود آموز کفایه]] | ||
[[ | [[دروس في مسائل علم الأصول]] | ||
[[ | [[الهدایة فی شرح الکفایة (شیرازی، محمد جعفر)]] | ||
[[ | [[شرح کفایة الأصول (رشتی، عبدالحسین)]] | ||
[[کفایة الأصول]] | [[طریق الوصول الی تحقیق کفایة الأصول]] | ||
[[ | [[الهداية في شرح الكفاية (تستری کاظمینی)]] | ||
[[ | [[تحریر الفصول في شرح کفایة الأصول]] | ||
[[ | [[تعلیقه علی الکفایه]] | ||
[[ | [[استصحاب شرح کفایة الأصول]] | ||
[[ | [[نهایة المأمول فی شرح کفایة الاصول (رضوی قمی، میرزا حسن)]] | ||
[[ | [[غایة السؤول في شرح کفایة الأصول]] | ||
[[ | [[مجموعة الرسائل الفقهیة]] | ||
[[ | [[کفایه الاصول (جامعه مدرسین)]] | ||
[[ | [[کفایه الاصول (طبع قدیم)]] | ||
[[ | [[کفایه الاصول (مجمع الفکر)]] | ||
[[ | [[کفاية الاصول في مباحث الالفاظ]] | ||
[[ | [[فقه فتوايي آخوند خراسانیمشتمل بر پانزده کتاب، رساله و حاشيه فقهي]] | ||
[[ | [[شرح فقراتی از خطبه اول نهج‌البلاغة]] | ||
[[ | [[ترجمه نجاة العباد فی یوم المعاد]] | ||
[[ | [[الغایة في شرح نهایة الدرایة للمحقق الإصفهاني قدس‌سره]] | ||
[[ | [[تحریر الکفایة]] | ||
[[ | [[خودآموز کفایه؛ مباحث عقلیه و اصول عملیه]] | ||
[[ | [[رده:زندگی‌نامه]] | ||
[[ | [[رده:مراجع تقلید]] | ||
[[ | [[رده:شاگردان شیخ انصاری]] | ||
[[رده: | [[رده:شاگردان میرزای شیرازی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۰ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۵۸
| نام | آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین |
|---|---|
| نام‌های دیگر | خراسانی، آخوند ملا محمدکاظم
خراسانی، محمدکاظم بن حسین محقق خراسانى آخوند ملا محمدکاظم هروی خراسانی |
| نام پدر | حسین |
| متولد | 1255 هجرى قمرى |
| محل تولد | مشهد مقدس |
| رحلت | 1290 ش یا 1329 ق یا 1911 م |
| اساتید | شيخ انصاری، آیت‌الله شهابی، سيد على شوشترى، سيد مهدى قزوینى |
| برخی آثار | فوائد الاُصول (آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین)، کتاب فی الوقف (للآخوند) |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00082AUTHORCODE |
محمدكاظم خراسانى (1255-1329ق)، معروف به آخوند خراسانى، فقیه، اصولی، از مراجع بزرگ شیعه، سیاستمدار، از حامیان اصلی نهضت مشروطه ایران، مؤلف کتاب مشهور كفاية الأصول
ولادت
در سال 1255 هجرى قمرى در شهر مقدس مشهد و در خانواده‌اى مشهور به علم و فضل ديده به جهان گشود. جد او از اهالى هرات بود، ولى خانوادۀ او از سالها پيش در شهر مقدس مشهد رحل اقامت افكنده بودند.
تحصيلات
آیت‌الله محمدكاظم خراسانى مقدمات علوم و تحصيلات ابتدايى را در مشهد به اتمام رسانيده، سپس در سبزوار از مجلس درس صاحب اسرار، حاجى ملا هادى سبزوارى بهره‌ها برد. مدتى بعد به تهران هجرت نمود و حكمت و فلسفه را نزد میرزا ابوالحسن جلوه آموخت.
او در سن 22 سالگى در ماه رجب سال 1277 هجرى قمرى، پس از فراگیرى علوم عقلى و نقلى به قصد نجف اشرف از مشهد حركت كرد و بعد از توقفى در تهران به سوى نجف رهسپار شد.
ورود به نجف
آخوند خراسانى، به نجف آمده بود تا در جوار بارگاه امیرالمؤمنين علی عليه‌السلام تحصيل علم كند.
تهيدستى او همراه با علاقه و عشق وافر به فراگیرى علوم و استقامتش در برابر شدايد بيشمار و مشكلات خارج از مقدار، او را زبانزد عام و خاص نمود تا جايى كه در اندك مدتى پيش همگان معروف گشت. او از نوادر روزگار خود به شمار مى‌رفت.
اساتيد
آخوند در نجف از محضر اساتيد بزرگى استفاده نمود، بزرگانى همچون:
- شيخ انصارى
- آیت‌الله شهابى
- سيد على شوشترى
- سيد مهدى قزوینى
- شيخ رازى
- ملا عبدالرسول مازندرانى
- میرزاى شيرازى
ايشان در این باره گفته است: بالاترين استاد من شيخ مرتضى انصارى، آن دانشمند نامدار و زاهد و عارف عاليقدر است.
تدريس
وقتى آیت‌الله حاج میرزا حسن شيرازى به سامرا عزيمت فرمودند، آخوند خراسانى در نجف مانده و شروع به تدريس اصول نمود. گیرايى درس او چنان بود كه تدريس او پيش اهل نظر ممتاز شناخته شده و مجلس درس او از افاضل و مجتهدين پر شد.
حوزۀ درس آخوند در آن روزگار شهرۀ آفاق گشته و بى‌نهایت مورد استقبال قرار گرفت. آخوند بعد از رحلت میرزاى شيرازى و آیت‌الله رشتى به مرجعيت عامۀ مسلمین رسيد.
مدارس آخوند
آخوند، خود در مدارس كهنه و در حجره‌هاى تنگ و تاریک و بدون روشنايى تحصيل نمود، ولى عاقبت برای طلاب نجف سه مدرسه احداث كرد كه فقها و علماى عاليقدرى در این مدارس تربيت شدند. این مدارس عبارتند از:
- مدرسۀ بزرگ آخوند واقع در قبلۀ صحن. تاريخ بنا، 1321 هجرى قمرى
- مدرسۀ متوسط آخوند، تاريخ بنا 1326 هجرى قمرى
- مدرسۀ كوچك آخوند، تاريخ بنا 1328 هجرى قمرى
شاگردان
به درستى نمى‌دانيم آخوند خراسانى چند نفر عالم و مجتهد تربيت كرده، اما تذكره نویسان نوشته‌اند هر بار درس مى‌گفت پاى درس او متجاوز از هزار نفر شاگرد حضور داشتند كه بسيارى از آنها مجتهد مسلم بوده‌اند و در روزگار خود از برجستگان و نوابغ علم به شمار مى‌رفتند.
برخى از شاگردان آخوند عبارتند از:
- آیت‌الله شيخ ابراهیم اردبيلى
- آیت‌الله سيد ابوالحسن نقوى
- آیت‌الله آقا مجتبى تویسركانى
- آیت‌الله میرزا مشكين فاضل و...
آخوند و نهضت مشروطيت
آخوند خراسانى همراه میرزا خليل به طرفدارى از مشروطيت قيام نمود و پيشوايى نهضت ملى اسلامى را در عصر مشروطيت عهده‌دار گرديدند. حمايت این بزرگواران از مشروطيت، كمك بزرگى به نهضت مردم ایران در آن زمان نمود. تلگرافهاى اعتراض آمیز آخوند خراسانى به دربار محمد على شاه قاجار و تشویق مردم جهت ايستادگى در برابر استبداد منجر به سقوط آن پادشاه ستمگر و پناهنده شدن او به دربار روسيه شد.
سجاياى اخلاقى
آخوند خراسانى در زندگى خصوصى، پدرى مهربان و همسرى فداكار بود. فرزندان او هرگز به ياد ندارند كه شيطان خشم بر وى غلبه كرده باشد. او مردى گشاده‌رو و بردبار بود و حال زن و بچۀ خود را بسيار مراعات مى‌نمود. به تمیزى سر و وضع و پاکى لباس خود اهمیت بسيار مى‌داد. باطنى صاف و ظاهرى نظيف داشت و بهترين فضيلت اخلاقى آن بزرگوار سعۀ صدر بود. او در برابر شدايد و مشكلات حوصله و صبر عجيبى از خود نشان مى‌داد.
فرزندان آخوند
آخوند پنج پسر و یک دختر داشت:
- تنها دختر آن مرحوم در سال 1308 هجرى قمرى، در نجف به دنيا آمد. او با میرزا حبيب الله رشتى ازدواج كرد و به تهران رفت و سرانجام در تهران درگذشت. جنازۀ آن مرحومه را به نجف برده، در كنار آرامگاه پدر بزرگوارش به خاک سپردند.
- آقا میرزا مهدى (درگذشت 1356 هجرى قمرى)، در تهران رحلت نموده و در مشهد به خاک سپرده شد.
- آیت‌الله آقا میرزا محمد (در گذشت 1356 هجرى قمرى)، در حرم مطهر حضرت شاه عبدالعظيم به خاک سپرده شد. او مبارزى نستوه و از مدرسين حوزۀ علمیّۀ مشهد بود.
- آیت‌الله احمد كفايى خراسانى (در گذشت 1391 هجرى قمرى) كه در حرم امام رضا عليه‌السلام به خاک سپرده شد. حوزۀ درس ايشان در مسجد گوهر شاد بود.
- حاج حسین آقا (درگذشت 1396 هجرى قمرى). او سالها امامت جماعت را در مساجد تهران عهده‌دار بود و پس از وفات در كنار پدر بزرگوارش به خاک سپرده شد.
- حاج حسن كفايى (در گذشت 1374 هجرى قمرى). در حرم شاه عبدالعظيم به خاک سپرده شد.
فرمان جهاد
تجاوزات مكرر دولتهاى روس و انگليس و عدم توجه ساير ممالك به ستم‌هاى متعدد این دو قدرت مستكبر در حق ملت مظلوم ایران قلب دردمند آخوند را شديدا جريحه‌دار ساخت و او را نسبت به جنايات بيگانگان در ایران سخت معترض نمود و چون گزارشهاى فراوانى از تجاوزهاى روسها، كه تا قزوین پيش آمده بودند به دستش رسيد، فرمان جهاد عليه آنان صادر كرد و تصمیم گرفت خود در رأس ساير علما برای سركوبى روسيان وارد عمل شود. به همین مناسبت تمام مقدمات حركت و شركت در یک جهاد اسلامى را فراهم نموده و مصمم به این كار گرديد اما قبل از حركت آخوند خراسانى به ديار دوست شتافت و امتى را داغدار كرد.
رحلت
آن روز همه پريشان حال بودند چون آخوند گفته بود فرداى آن روز سفرى در پيش است. آخوند به اطرافيان مى‌فرمود دغدغه‌اى كه شيطان در قلوب شما انداخته قابل اعتنا نيست. من مى‌روم تا استراحت كنم. ضعف و ناتوانى بر وجودم غلبه كرده است. اما همه چيز خبر از حادثۀ هولناكى مى‌داد. آن شب ابر تيره‌اى شهر نجف را فرا گرفته بود. زمان حركت آخوند برای مبارزه با متجاوزين روس، در پگاه روز سه‌شنبه 20 ذى‌حجۀ 1329 هجرى قمرى فرا رسيد، اما نيم ساعت قبل از طلوع آفتاب، روح بلند آن مرد بزرگ، تاریکى شب را شكافت و به ملكوت اعلا پيوست.
دو پزشك بر بالين آن بزرگوار حاضر شدند و علت رحلت را، سكتۀ قلبى اعلام نمودند؛ ولى مرگ ناگهانى آخوند آن هم درست در روزى كه قصد حركت از نجف به ایران و جهاد با متجاوزين روس را داشت موجب انتشار این شايعه گرديد كه ارتحال او به صورت طبيعى انجام نگرفته و دستى جنايتكار به طريقى او را مسموم ساخته است و درگذشت آخوند در آن روز در اذهان عمومى چنين توصيف شد. جنازۀ آن بزرگوار با شكوه خاصى تشييع شده و در جوار مرقد مطهر مولاى متقيان حضرت علی عليه‌السلام به خاک سپرده شد.
آثار
از مهمترين آثار مرحوم آخوند خراسانى مى‌توان به كتب زير اشاره نمود:
- کتاب كفاية الأصول
- رسالة الفوائد
- حاشيه بر مكاسب شيخ انصارى
- رسالۀ أعلام شيعه
- رسالۀ عدالت
- حاشيه بر رسائل
- کتاب روح الهيات
- کتاب شرح التبصرة
- كتاب في الوقف
- کتاب في القضاء
تأليفات فراوان ديگرى از آن عالم به جاى مانده كه عموماًبه چاپ نرسيده و به صورت مقالات و رساله‌هاى دست نویس موجود است.
وابسته‌ها
رسالة في الدماء الثلاثه (للآخوند)
اللمعات النیره فی شرح تکمله التبصره
دروس و حلول في شرح كفاية الأصول
منتهی الوصول في شرح كفاية الأصول
حاشية الكفاية (علامه طباطبایی)
حاشية علی تعليقات المحقق الإصفهاني (نهاية الدراية و حاشية المكاسب)
کفایة الاُصول (با حواشی مشکینی)
درر الفوائد في الحاشیة علی الفرائد
شرح كفاية الأصول (محمدی خراساني)
كفاية الأصول (زارعی سبزواری، عباسعلی)
عنایة الأصول في شرح کفایة الأصول
فوائد الاُصول (آخوند خراسانی، محمد کاظم بن حسین)
منتهی الدرایة في توضیح الکفایة
غایة الأصول في شرح کفایة الأصول
کفایة الأصول في أسلوبها الثاني
هدایة العقول في شرح کفایة الأصول
حاشیة علی الکفایة (حائری قمی، محمد علی)
نهایة المأمول في شرح کفایة الأصول (اجتهادی، محمدعلی)
هدایة الأصول في شرح کفایة الأصول
تعلیقة علی حاشیة الأستاد علی الفرائد
ترجمه و شرح كفاية الأصول (مسعود عباسی)
متن، ترجمه و شرح کامل کفایة الأصول
اللمعات النیرة فی شرح تکملة التبصرة
الهدایة فی شرح الکفایة (شیرازی، محمد جعفر)
شرح کفایة الأصول (رشتی، عبدالحسین)
طریق الوصول الی تحقیق کفایة الأصول
الهداية في شرح الكفاية (تستری کاظمینی)
تحریر الفصول في شرح کفایة الأصول
نهایة المأمول فی شرح کفایة الاصول (رضوی قمی، میرزا حسن)
غایة السؤول في شرح کفایة الأصول
فقه فتوايي آخوند خراسانیمشتمل بر پانزده کتاب، رساله و حاشيه فقهي
شرح فقراتی از خطبه اول نهج‌البلاغة
ترجمه نجاة العباد فی یوم المعاد