تحلیل و تطبیق اندیشه‌های کلامی در مثنوی با نگاهی به دیگر متکلمان

تحلیل و تطبیق اندیشه‌های کلامی در مثنوی با نگاهی به دیگر متکلمان
پدیدآوران	خالدیان، محمدعلی (نویسنده)
ناشر	نشر احسان
مکان نشر	تهران
سال نشر	1388
چاپ	اول
کد کنگره	‏

تحلیل و تطبیق اندیشه‌های کلامی در مثنوی با نگاهی به دیگر متکلمان تألیف محمدعلی خالدیان، این کتاب، که به عنوان رسالۀ دکتری نگارش یافته، به بررسی افکار و اندیشه‌های کلامی مولانا و تطبیق آن با اندیشه‌های کلامی مشهور اسلامی پرداخته است. نگارنده، یادآور شده، چون نوابغ بی‌همتای عالم عرفان و سلوک، همگی بر مشرب و سلوک فکری اشاعره بوده‌اند و مکتب اشعری خاستگاه عرفان و تصوف اسلامی است؛ وی به همین دلیل، ابتدا اندیشه‌های متکلمان ممتاز و پیشتاز مکتب اشعری، چون غزالی، فخررازی، قاضی عضد ایجی را تشریح نموده و پس از تحلیل و بررسی اندیشه‌های مرکزی و اصلی آنان، اندیشه‌های کلامی مولانا را از مثنوی استخراج و با اندیشۀ اشاعره، به صورت تطبیقی و تحلیلی مورد بررسی قرار داده است.

کتاب حاضر، چند بحث مقدماتی و ۲۳ بخش اصلی دارد. پیش از ورود به اصل مطلب، چند موضوع مقدماتی، مانند تعریف موضوع و فایدۀ علم کلام، مذهب اشعری و پایه‌های فکری و تئوری‌ پردازان مشهور آن و همچنین مکتب و اصول مذهب معتزله و تفاوت آن با اشاعره و فشردۀاندیشه کلامی مولانا مورد شرح و بررسی قرار گرفته است.

مطالب عمدۀ کتاب، چنان‌که ذکر شد، به ۲۳ بخش تقسیم شده است که مباحث مرکزی و هسته اصلی آن عبارت است از:اثبات واجب الوجود و صفات او؛ نحوۀ رابطه ذات با صفات؛ بحث جبر و اختیار؛ سببیت و نفی نظریه علّیت؛ عادت‌الله؛ کسب و عدل‌الهی؛ بررسی خیر و شر؛ وحی و نبوت و امامت؛ آیات متشابه؛ لطف الهی و معاد و غیرو. درادامه مهم‌ترین اصطلاحات و واژگان کلامی، مانند ابد، مکان، کون و فساد، حرکت، سمع،زمان، حق و غیره شرح و معنی شده است.

روش کار در این پژوهش بدین گونه است که ابتدا اندیشه‌های متکلمان قبل از مولوی با استفاده مستقیم از آثار مهم آنان بررسی شده و در مرحلۀ بعد افکار و اندیشه‌های مولوی در مقایسه با آنان مورد مطالعه قرار گرفته است. نویسنده متذکّر شده از کتاب کلام در کلام مولوی نوشته جلیل مشیدی که از تحقیقات مفصل در این موضوع است استفاده کرده است.

بخش پایانی کتاب مربوط به نتیجه‌گیری از مباحث گذشته است که از جمله این دو مورد ذیل به عنوان نتایج تحقیق بیان شده است:

1. مولانا از نظر اندیشه‌های کلامی تابع مکتب اشعری است و در چند مورد به جانب ماتریدیه گرایش دارد.
2. مولانا در چند مسئله کلامی چون رؤیت خداوند و وحی الهی و مسئله رزق و امامت، استقلال اندیشه و رأی آزاد و استنباط شخصی دارد.

در پایان، فهرست موضوع‌های کلامی مثنوی و فهرست مآخذ و منابع با بیش از هشتاد مورد تنظیم و درج شده است.

منابع مقاله

عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.