شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام (تحقیق بقال): تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'مدارک الأحكام في شرح شرائع الإسلام' به 'مدارك الأحكام في شرح شرائع الإسلام')
بدون خلاصۀ ویرایش
(۱۱ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱۹: خط ۱۹:
| چاپ =2
| چاپ =2
| تعداد جلد =4
| تعداد جلد =4
| کتابخانۀ دیجیتال نور =8811
| کتابخانۀ دیجیتال نور =00250
| کتابخوان همراه نور =00250
| کد پدیدآور =
| کد پدیدآور =
| پس از =
| پس از =
خط ۲۵: خط ۲۶:
}}
}}
   
   
'''شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام''' تألیف [[حلی، جعفر بن حسن|ابوالقاسم نجم‌الدين جعفر بن حسن هذلى]]، معروف به [[حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]]، محقق اوّل (م 676 ق).
'''شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام''' تألیف [[حلی، جعفر بن حسن|ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن هذلى]]، معروف به [[حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]]، محقق اوّل (متوفای 676 ق).


كتاب شرائع الاسلام از بى‌نظيرترين آثار فقهى اماميّه و از مشهورترين و مهم‌ترين آثار بجامانده از [[حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] (قده) مى‌باشد.
این کتاب از بى‌نظیرترین آثار فقهى امامیّه و از مشهورترین و مهم‌ترین آثار بجامانده از [[حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] (قده) در فقه فتوایی مى‌باشد.


==جايگاه آن==
==جایگاه آن==


این کتاب از زمان نگارش مورد توجه فقهاى عظام واقع شده و شروح متعددى همچون «[[مسالك الأفهام إلی تنقيح شرائع الإسلام|مسالک الأفهام]]» [[شهید ثانی، زین‌‎الدین بن علی|شهید ثانى]] (م 966 ق)، «[[مدارك الأحكام في شرح شرائع الإسلام|مدارک الأحکام]]» [[موسوی عاملی، محمد بن علی|سید محمد عاملى]] (متوفای 946 ق)، «[[جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام|جواهر الکلام]]» [[صاحب جواهر، محمدحسن|شیخ محمدحسن نجفى]] (متوفای 1261ق)، «مصباح الفقیه» [[همدانی، رضا بن محمد هادی|آقا رضا همدانى]] (متوفای 1322 ق) بر آن نگاشته شده است.


اين كتاب از زمان نگارش مورد توجه فقهاى عظام واقع شده و شروح متعددى همچون «[[مسالك الأفهام إلی تنقيح شرائع الإسلام|مسالك الأفهام]]» [[شهید ثانی، زین‌‎الدین بن علی|شهيد ثانى]] (م 966 ق)، «[[مدارك الأحكام في شرح شرائع الإسلام|مدارک الأحكام]]» [[موسوی عاملی، محمد بن علی|سيد محمد عاملى]] (م 946 ق)، «[[جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام|جواهر الكلام]]» [[صاحب جواهر، محمدحسن|شيخ محمدحسن نجفى]] (م 1261 ق)، «مصباح الفقيه» [[همدانی، رضا بن محمد هادی|آقا رضا همدانى]] (م 1322 ق) بر آن نگاشته شده است.
در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذریعة]] پس از ذکر نام تعدادى از حواشى کتاب این گونه مى‌نویسد: هذا ما حضرنی من الشروح التی لها عناوین خاصة تذکر فی محالها و سیأتی قرب مائة شرح بعنوان شرح الشرائع لیس لها عنوان خاص.


در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] پس از ذكر نام تعدادى از حواشى كتاب اين گونه مى‌نويسد: هذا ما حضرني من الشروح التي لها عناوين خاصة تذكر في محالها و سيأتي قرب مائة شرح بعنوان شرح الشرائع ليس لها عنوان خاص.
این کتاب از زمان نگارش در حوزه‌هاى علمیه تدریس مى‌شده و بیش از هفتصد و پنجاه سال متن درسى حوزه‌هاى علمیۀ شیعه بوده است.


اين كتاب از زمان نگارش در حوزه‌هاى علميه تدريس مى‌شده و بيش از هفتصد و پنجاه سال متن درسى حوزه‌هاى علميۀ شيعه بوده است.
اگر چه [[حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] داراى آثار علمى همچون «مختصر النافع»، «النهایة و نکتها» و «المعتبر» مى‌باشد. امّا شرایع الاسلام به دلیل نظم و ترتیب کم‌نظیر فروعات فقهى و دقت و شیوۀ بى‌نظیر در طرح مباحث از جایگاه خاص و رتبۀ والایى برخوردار است.


اگر چه [[حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] داراى آثار علمى همچون «مختصر النافع»، «النهاية و نكتها» و «المعتبر» مى‌باشد. امّا شرايع الاسلام به دليل نظم و ترتيب كم‌نظير فروعات فقهى و دقت و شيوۀ بى‌نظير در طرح مباحث از جايگاه خاص و رتبۀ والايى برخوردار است.
آقا بزرگ تهرانى در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذریعة]] دربارۀ این کتاب مى‌نویسد: و کتابه هذا من أحسن المتون الفقهیّة ترتیبا و أجمعها للفروع. <ref>الذريعة، ج13، ص47</ref>.


آقا بزرگ تهرانى در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] دربارۀ اين كتاب مى‌نويسد: و كتابه هذا من أحسن المتون الفقهيّة ترتيبا و أجمعها للفروع. ([[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] 47/13).
مؤلف بعدها شرایع الاسلام را خلاصه نموده و آن را «النافع فی مختصر الشرایع» نامیده است که به «مختصر النافع» مشهور شده است. بعدها نیز مختصر النافع که همچون شرایع الاسلام فقه مختصر و فتوایى است بوسیلۀ [[حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] شرح استدلالى زده شده است و کتاب المعتبر تدوین و تألیف شده است.


مؤلف بعدها شرايع الاسلام را خلاصه نموده و آن را «النافع في مختصر الشرايع» ناميده است كه به «مختصر النافع» مشهور شده است. بعدها نيز مختصر النافع كه همچون شرايع الاسلام فقه مختصر و فتوايى است بوسيلۀ [[حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] شرح استدلالى زده شده است و كتاب المعتبر تدوين و تأليف شده است.
==تألیف و انتشار==


==تأليف و انتشار==
از تاریخ دقیق تألیف کتاب اطلاع دقیقى در دست نیست اما بنا به تاریخ اتمام نسخۀ جلد اوّل که به خط شیخ محمد بن اسماعیل بن حسین هرقلى که مربوط به سال 670ق است، تاریخ اتمام شرائع الاسلام قبل از سال 670ق یعنى هفت سال قبل از وفات مؤلف مى‌باشد.<ref>همان، ج13، ص48، مقدمه‌اى بر فقه شيعه</ref>


به دلیل اهمیت کتاب نسخه‌هاى متعدد خطى از این کتاب چاپ شده است. از اولین چاپ‌هاى این کتاب، نسخه‌اى است که مربوط به سال 1377ق است و در چاپخانۀ خورشید بوسیلۀ مکتبة علمیة اسلامیة چاپ شده است که از مصادر مقابله و تصحیح کتاب موجود مى‌باشد.


از تاريخ دقيق تأليف كتاب اطلاع دقيقى در دست نيست اما بنا به تاريخ اتمام نسخۀ جلد اوّل كه به خط شيخ محمد بن اسماعيل بن حسين هرقلى كه مربوط به سال 670ق است، تاريخ اتمام شرائع الاسلام قبل از سال 670ق يعنى هفت سال قبل از وفات مؤلف مى‌باشد.<ref>[[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] 48/13، مقدمه‌اى بر فقه شيعه</ref>
چاپ دیگر کتاب مربوط به سال 1389ق است که در نجف اشرف چاپ شده است.


به دليل اهميت كتاب نسخه‌هاى متعدد خطى از اين كتاب چاپ شده است. از اولين چاپ‌هاى اين كتاب، نسخه‌اى است كه مربوط به سال 1377ق است و در چاپخانۀ خورشيد بوسيلۀ مكتبة علمية اسلامیة چاپ شده است كه از مصادر مقابله و تصحيح كتاب موجود مى‌باشد.
کتاب موجود بوسیلۀ مؤسسۀ اسماعیلیان در سال 1408ق در قم تجدید چاپ شده و مصحح و محقق آن شیخ عبدالحسین محمد على بقّال مى‌باشد.
 
چاپ ديگر كتاب مربوط به سال 1389ق است كه در نجف اشرف چاپ شده است.
 
كتاب موجود بوسيلۀ مؤسسۀ اسماعيليان در سال 1408ق در قم تجديد چاپ شده و مصحح و محقق آن شيخ عبدالحسين محمد على بقّال مى‌باشد.


==نسخه‌ها==
==نسخه‌ها==




در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] به سه نسخه اشاره شده كه عبارتند از:
در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذریعة]] به سه نسخه اشاره شده که عبارتند از:


#نسخۀ كتابخانۀ شيخ محمد سماوى به خط شيخ محمد بن اسماعيل بن حسين هرقلى كه جراحت او را امام زمان(عج) به نحوه‌اى كه در كتاب كشف الغمّة ذكر شده شفا داده است. جلد اوّل آن در سال 670ق و جلد دوّم آن در سال 703ق پايان يافته است.
#نسخۀ کتابخانۀ شیخ محمد سماوى به خط شیخ محمد بن اسماعیل بن حسین هرقلى که جراحت او را امام زمان(عج) به نحوه‌اى که در کتاب کشف الغمّة ذکر شده شفا داده است. جلد اوّل آن در سال 670ق و جلد دوّم آن در سال 703ق پایان یافته است.
#نسخۀ متعلّق به كتابخانۀ مجدالدين نصيرى در تهران مربوط به سال 674ق مى‌باشد.
#نسخۀ متعلّق به کتابخانۀ مجدالدین نصیرى در تهران مربوط به سال 674ق مى‌باشد.
#نسخۀ متعلّق به كتابخانۀ آل طالقانى در نجف اشرف، به خط محمد كاظم بن محمدباقريزدى كه در سال 1105ق نگارش آن به پايان رسيده است.<ref>[[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] 47/13/ تا 50</ref>
#نسخۀ متعلّق به کتابخانۀ آل طالقانى در نجف اشرف، به خط محمد کاظم بن محمدباقریزدى که در سال 1105ق نگارش آن به پایان رسیده است.<ref>همان، ج13، ص47 تا 50</ref>


در كتاب مقدمه‌اى بر فقه شيعه نيز به 16 نسخۀ خطى اشاره شده است كه قديم‌ترين آنها نسخۀ كتابخانۀ مجلس شوراى اسلامى با شمارۀ 466 است كه مربوط به سال 670ق است و همين‌طور نسخۀ كتابخانۀ دانشگاه تهران با شمارۀ 702 مربوط به سال 673ق كه هر دو كتاب در زمان زندگانى مؤلف نوشته شده است.
در کتاب مقدمه‌اى بر فقه شیعه نیز به 16 نسخۀ خطى اشاره شده است که قدیم‌ترین آنها نسخۀ کتابخانۀ مجلس شوراى اسلامى با شمارۀ 466 است که مربوط به سال 670ق است و همین‌طور نسخۀ کتابخانۀ دانشگاه تهران با شمارۀ 702 مربوط به سال 673ق که هر دو کتاب در زمان زندگانى مؤلف نوشته شده است.


==نسخه‌هاى مورد اعتماد==
==نسخه‌هاى مورد اعتماد==


در چاپ کتاب موجود از دو نسخۀ خطى که متعلّق به کتابخانۀ عمومى آیت‌الله حکیم در نجف اشرف است و یک نسخۀ چاپى استفاده شده است.


در چاپ كتاب موجود از دو نسخۀ خطى كه متعلّق به كتابخانۀ عمومى آيت‌الله حكيم در نجف اشرف است و يك نسخۀ چاپى استفاده شده است.
نسخۀ اول نزدیک به عصر مؤلف و در سال 728 یا 731 نوشته شده است این نسخه اگر چه ناقص بوده و از اوائل کتاب تا بعد از ذکر قیام در کتاب صلاة و همین‌طور از عبارت «فی الاختلاف فی الدعویین...» را ندارد اما نسخۀ مورد اعتماد و اصل و اساس در چاپ کتاب موجود بوده و با رمز «أ» مشخص شده است.
 
نسخۀ اول نزدیک به عصر مؤلف و در سال 728 يا 731 نوشته شده است اين نسخه اگر چه ناقص بوده و از اوائل كتاب تا بعد از ذكر قيام در كتاب صلاة و همين‌طور از عبارت «في الاختلاف في الدعويين...» را ندارد اما نسخۀ مورد اعتماد و اصل و اساس در چاپ كتاب موجود بوده و با رمز «أ» مشخص شده است.


نسخۀ دوم نسخۀ كامل و خوش خطى است كه در سال 1020ق نوشته شده و با رمز «ن» مشخص شده است. نسخۀ چاپى در سال 1377ق بوسيلۀ كتابخانۀ علميّۀ اسلامیه و در چاپخانۀ خورشيد چاپ شده و با رمز «ه» مشخص شده است.
نسخۀ دوم نسخۀ کامل و خوش خطى است که در سال 1020ق نوشته شده و با رمز «ن» مشخص شده است. نسخۀ چاپى در سال 1377ق بوسیلۀ کتابخانۀ علمیّۀ اسلامیه و در چاپخانۀ خورشید چاپ شده و با رمز «ه» مشخص شده است.


==فهرست==
==فهرست==


شیوۀ تقسیم‌بندى مطالب کتاب از مشخصه‌هاى بارز کتاب مى‌باشد. مباحث فقهى در چهار قسمت عبادات، عقود، ایقاعات و احکام دسته‌بندى شده و سپس هر کدام از این چهار قسمت به صورت کتاب‌هاى مستقلى که در موضوعى واحد داراى اشتراک هستند گردآورى شده.


شيوۀ تقسيم‌بندى مطالب كتاب از مشخصه‌هاى بارز كتاب مى‌باشد. مباحث فقهى در چهار قسمت عبادات، عقود، ايقاعات و احكام دسته‌بندى شده و سپس هر كدام از اين چهار قسمت به صورت كتاب‌هاى مستقلى كه در موضوعى واحد داراى اشتراك هستند گردآورى شده.
سپس هر کتاب را به ارکان، فصول، مقدمات، انظار و اطراف، بصورت منظم به بخش‌هاى جداگانه تقسیم شده است. و در نهایت هر کدام از آنها را به فقرات و سپس آنها را به بحوث و بعد از آن به اجزاء مشخصى تقسیم نموده است. بنابراین مباحث فقهى در یک شبکۀ معظم، مدون شده است.


سپس هر كتاب را به اركان، فصول، مقدمات، انظار و اطراف، بصورت منظم به بخش‌هاى جداگانه تقسيم شده است. و در نهايت هر كدام از آنها را به فقرات و سپس آنها را به بحوث و بعد از آن به اجزاء مشخصى تقسيم نموده است. بنابراین مباحث فقهى در يك شبكۀ معظم، مدون شده است.
کتاب از دو مجلد تشکیل شده است. جلد اول شامل دو قسمت عبادات و عقود و جلد دوم شامل دو قسمت ایقاعات و احکام مى‌باشد.


كتاب از دو مجلد تشكيل شده است. جلد اول شامل دو قسمت عبادات و عقود و جلد دوم شامل دو قسمت ايقاعات و احكام مى‌باشد.
جلد اول: قسمت عبادات شامل 10 کتاب مى‌باشد که عبارتند از: طهارت، صلاة، زکات، خمس، صوم، اعتکاف، حج، عمره، جهاد، امر به معروف و نهى از منکر.


جلد اول: قسمت عبادات شامل 10 كتاب مى‌باشد كه عبارتند از: طهارت، صلاة، زكات، خمس، صوم، اعتكاف، حج، عمره، جهاد، امر به معروف و نهى از منكر.
قسمت دوم (عقود) شامل 15 کتاب است که عبارتند از: تجارت، رهن، ضمان، صلح، مضاربه، مزارعه و مساقاة، ودیعه، عاریه، اجاره، وکالت، وقف، صدقات هبات، سبق و رمایه، وصایا و نکاح.


قسمت دوم (عقود) شامل 15 كتاب است كه عبارتند از: تجارت، رهن، ضمان، صلح، مضاربه، مزارعه و مساقاة، وديعه، عاريه، اجاره، وكالت، وقف، صدقات هبات، سبق و رمايه، وصايا و نكاح.
البته در این قسمت کتاب‌هاى مفلس، حجر، شرکت، سکنى و حبس نیز آورده شده است.


البته در اين قسمت كتاب‌هاى مفلس، حجر، شركت، سكنى و حبس نيز آورده شده است.
جلد دوم: قسمت سوم (ایقاعات) از 11 کتاب تشکیل مى‌شود که عبارتند از: طلاق، خلع و مبارات، ظهار، ایلاء، لعان، عتق، تدبیر و مکاتبه و استیلاء، اقرار، جعاله، أیمان و نذر.


جلد دوم: قسمت سوم (ايقاعات) از 11 كتاب تشكيل مى‌شود كه عبارتند از: طلاق، خلع و مبارات، ظهار، ايلاء، لعان، عتق، تدبير و مكاتبه و استيلاء، اقرار، جعاله، أيمان و نذر.
قسمت چهارم (احکام) شامل 12 کتاب است که عبارتند از: صید، ذباحه، اطعمه و اشربه، غصب، شفعه، احیاء موات، فرائض، قضا، شهادات، حدود و تعزیرات، قصاص و دیات.


قسمت چهارم (احكام) شامل 12 كتاب است كه عبارتند از: صيد، ذباحه، اطعمه و اشربه، غصب، شفعه، احياء موات، فرائض، قضا، شهادات، حدود و تعزيرات، قصاص و ديات.
قابل توجه است که قسمتى از بخش احکام در قسمت اول کتاب از صفحۀ 154 به بعد آورده شده است.


قابل توجه است كه قسمتى از بخش احكام در قسمت اول كتاب از صفحۀ 154 به بعد آورده شده است.
==ویژگى‌ها==


==ويژگى‌ها==


کتاب شرایع الاسلام با توجه به ویژگى‌هاى خاصى که دارد در طول قرن‌هاى متمادى مورد توجه بزرگان از فقها قرار گرفته است عبارت‌هاى واضح، دقت در رساندن معانى، ایجاز در بکار گرفتن الفاظ، شیوۀ بى‌نظیر در طرح مباحث، امانت‌دارى در بیان افکار و نظریات این کتاب را از سایر کتاب‌هاى فقهى متمایز نموده است.


كتاب شرايع الاسلام با توجه به ويژگى‌هاى خاصى كه دارد در طول قرن‌هاى متمادى مورد توجه بزرگان از فقها قرار گرفته است عبارت‌هاى واضح، دقت در رساندن معانى، ايجاز در بكار گرفتن الفاظ، شيوۀ بى‌نظير در طرح مباحث، امانت‌دارى در بيان افكار و نظريات اين كتاب را از ساير كتاب‌هاى فقهى متمايز نموده است.
در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذریعة]] دربارۀ کتاب این گونه آمده است: و کتابه هذا من أحسن المتون الفقهیّة ترتیبا و أجمعها للفروع.<ref>همان، ج 13 ص 47</ref>


در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] دربارۀ كتاب اين گونه آمده است: و كتابه هذا من أحسن المتون الفقهيّة ترتيبا و أجمعها للفروع.<ref>[[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] ج 13 ص 47</ref>
از ویژگى‌هاى مهم کتاب این است که هم داراى شروح متعدد و هم تعلیقه‌ها و یا حواشى زیادى مى‌باشد و علماى متأخر از مؤلف از راه‌هاى مختلف به کتاب توجه داشته و در حدود صد شرح و حاشیه در کتاب [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعیان الشیعة]] و [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذریعة]] ذکر شده است.


از ويژگى‌هاى مهم كتاب اين است كه هم داراى شروح متعدد و هم تعليقه‌ها و يا حواشى زيادى مى‌باشد و علماى متأخر از مؤلف از راه‌هاى مختلف به كتاب توجه داشته و در حدود صد شرح و حاشيه در كتاب [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] و [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] ذكر شده است.
در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذریعة]] دربارۀ شروح کتاب این گونه گفته شده: و للعلماء علیه حواشی کثیرة بل و إن معظم الموسوعات الفقهیة الضخمة التی ألفت بعد عصر المحقق شروح له.


در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] دربارۀ شروح كتاب اين گونه گفته شده: و للعلماء عليه حواشي كثيرة بل و إن معظم الموسوعات الفقهية الضخمة التي ألفت بعد عصر المحقق شروح له.
و همین‌طور: سیأتی قرب مائة شرح بعنوان شرح الشرایع لیس لها عنوان خاص.<ref>همان ج 13 ص 47</ref>، و همین‌طور در صفحات 316 تا 332 از شمارۀ 1167 تا 1218 حدود 50 شرح را نام برده است.<ref>همان، ج 13 ص 316 332</ref>


و همين‌طور: سيأتي قرب مائة شرح بعنوان شرح الشرايع ليس لها عنوان خاص.<ref>[[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] ج 13 ص 47</ref>، و همين‌طور در صفحات 316 تا 332 از شمارۀ 1167 تا 1218 حدود 50 شرح را نام برده است.<ref>[[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] ج 13 ص 316 332</ref>
در [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعیان الشیعة]] این گونه آمده است، و کل من أراد الکتابة فی الفقه الاستدلالی یکتب شرحا علیه ک[[مسالك الأفهام إلی تنقيح شرائع الإسلام|مسالک الأفهام]]، [[مدارك الأحكام في شرح شرائع الإسلام|مدارک الأحکام]]، [[جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام|جواهر الکلام]]، هدایة الأنام، مصباح الفقیه و غیره. و صنف بعض العلماء شرحا لتودداته خاصة.<ref>أعيان الشيعة ج 4 ص 90</ref>
 
در [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] اين گونه آمده است، و كل من أراد الكتابة في الفقه الاستدلالي يكتب شرحا عليه ك[[مسالك الأفهام إلی تنقيح شرائع الإسلام|مسالك الأفهام]]، [[مدارك الأحكام في شرح شرائع الإسلام|مدارک الأحكام]]، [[جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام|جواهر الكلام]]، هداية الأنام، مصباح الفقيه و غيره. و صنف بعض العلماء شرحا لتودداته خاصة.<ref>[[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] ج 4 ص 90</ref>


==شروح==
==شروح==




اگر چه شروح شرايع بسيار زياد است امّا به مهم‌ترين آنها اشاره مى‌شود.
اگر چه شروح شرایع بسیار زیاد است امّا به مهم‌ترین آنها اشاره مى‌شود.


# [[مسالك الأفهام إلی تنقيح شرائع الإسلام|مسالك الأفهام]] إلى شرائع الإسلام، تأليف شيخ [[شهید ثانی، زین‌‎الدین بن علی|زين‌الدين بن على عاملى]]، [[شهید ثانی، زین‌‎الدین بن علی|شهيد ثانى]] (م 966 ق).
# [[مسالك الأفهام إلی تنقيح شرائع الإسلام|مسالک الأفهام]] إلى شرائع الإسلام، تألیف شیخ [[شهید ثانی، زین‌‎الدین بن علی|زین‌الدین بن على عاملى]]، [[شهید ثانی، زین‌‎الدین بن علی|شهید ثانى]] (م 966 ق).
# [[مدارك الأحكام في شرح شرائع الإسلام|مدارک الأحكام]] في شرح شرائع الإسلام، تأليف سيد شمس‌الدين محمد بن على موسوى عاملى (م 946 ق).
# [[مدارك الأحكام في شرح شرائع الإسلام|مدارک الأحکام]] فی شرح شرائع الإسلام، تألیف سید شمس‌الدین محمد بن على موسوى عاملى (م 946 ق).
# [[جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام|جواهر الكلام]] في شرح شرائع الإسلام، تأليف شيخ محمدحسن بن شيخ باقر نجفى (م 1261 ق).
# [[جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام|جواهر الکلام]] فی شرح شرائع الإسلام، تألیف شیخ محمدحسن بن شیخ باقر نجفى (م 1261 ق).
# مصباح الفقيه في شرح شرائع الإسلام، تأليف حاج [[همدانی، رضا بن محمد هادی|آقا رضا همدانى]] (م 1322 ق).
# مصباح الفقیه فی شرح شرائع الإسلام، تألیف حاج [[همدانی، رضا بن محمد هادی|آقا رضا همدانى]] (م 1322 ق).
# شرح الشرائع، تأليف ميرزا حبيب‌اللّه بن محمد دشتى (م 1312 ق).
# شرح الشرائع، تألیف میرزا حبیب‌اللّه بن محمد دشتى (م 1312 ق).
# دلائل الأحكام، تأليف سيد ابراهيم بن محمدباقرموسوى قزوينى، صاحب كتاب الضوابط (م 1262 ق).
# دلائل الأحکام، تألیف سید ابراهیم بن محمدباقرموسوى قزوینى، صاحب کتاب الضوابط (م 1262 ق).
# مصابيح الظلام في شرح مفاتيح شرائع الإسلام، تأليف سيد عبدالله بن محمدرضا شبر (م 1242 ق).
# مصابیح الظلام فی شرح مفاتیح شرائع الإسلام، تألیف سید عبدالله بن محمدرضا شبر (م 1242 ق).
# شرح الشرائع، تأليف سيد رضا بن سيد مهدى بحر العلوم طباطبايى نجفى.
# شرح الشرائع، تألیف سید رضا بن سید مهدى بحر العلوم طباطبایى نجفى.
# سبل السلام في شرح شرائع الإسلام، تأليف شيخ محمد رفيع بن عبدالمحمد كرازى نجفى (م 1300 ق).
# سبل السلام فی شرح شرائع الإسلام، تألیف شیخ محمد رفیع بن عبدالمحمد کرازى نجفى (م 1300 ق).
# شرح شرايع، مدقق شيروانى، محمد بن حسن، داماد مجلسى اوّل.
# شرح شرایع، مدقق شیروانى، محمد بن حسن، داماد مجلسى اوّل.
# تقرير الحرام في شرح شرائع الإسلام، تأليف ملا محمد على بن ملا حسين تسترى.
# تقریر الحرام فی شرح شرائع الإسلام، تألیف ملا محمد على بن ملا حسین تسترى.
# جامع الجوامع، تأليف سيد حسن بن سيد محسن اعرجى كاظمى.
# جامع الجوامع، تألیف سید حسن بن سید محسن اعرجى کاظمى.
# شرح شرايع، تأليف ملا محمدباقريزدى حائرى، اين كتاب تقرير بحث استادش [[اردکانی، محمدحسین|فاضل اردكانى]] است.
# شرح شرایع، تألیف ملا محمدباقریزدى حائرى، این کتاب تقریر بحث استادش [[اردکانی، محمدحسین|فاضل اردکانى]] است.
# هداية الأنام في شرح شرائع الإسلام، تأليف شيخ محمدحسین بن هاشم عاملى كاظمى (م 1308 ق).
# هدایة الأنام فی شرح شرائع الإسلام، تألیف شیخ محمدحسین بن هاشم عاملى کاظمى (م 1308 ق).
# مبانى جعفريه يا شرح شرايع، تأليف شيخ جعفر بن شيخ عبدالحسين آل شيخ راضى نجفى.
# مبانى جعفریه یا شرح شرایع، تألیف شیخ جعفر بن شیخ عبدالحسین آل شیخ راضى نجفى.
# شوارع الأعلام في شرح شرائع الإسلام، تأليف سيد محمدحسین بن محمد على شهرستانى (م 1315 ق).
# شوارع الأعلام فی شرح شرائع الإسلام، تألیف سید محمدحسین بن محمد على شهرستانى (م 1315 ق).


حواشى و تعليقه‌هاى شرايع نيز زياد است كه در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] جلد 6 صفحات 106 تا صفحۀ 109 و همين‌طور در جلد 13 از صفحۀ 316 تا 332 54 شرح شرايع كه به مهم‌ترين آنان ذكر شده است اشاره مى‌شود.
حواشى و تعلیقه‌هاى شرایع نیز زیاد است که در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذریعة]] جلد 6 صفحات 106 تا صفحۀ 109 و همین‌طور در جلد 13 از صفحۀ 316 تا 332 54 شرح شرایع که به مهم‌ترین آنان ذکر شده است اشاره مى‌شود.


# حاشيه بر شرايع، تأليف [[محقق کرکی، علی بن حسین|محقق كركى]]، شيخ على بن حسين بن عبدالعالى (م 940 ق).
# حاشیه بر شرایع، تألیف [[محقق کرکی، علی بن حسین|محقق کرکى]]، شیخ على بن حسین بن عبدالعالى (م 940 ق).
# حاشيه بر شرايع: تأليف شيخ ابراهيم بن سليمان قطيفى، معاصر [[محقق کرکی، علی بن حسین|محقق كركى]].  
# حاشیه بر شرایع: تألیف شیخ ابراهیم بن سلیمان قطیفى، معاصر [[محقق کرکی، علی بن حسین|محقق کرکى]].  
# حاشيه بر شرايع، تأليف زين‌الدين على بن احمد شامى عاملى، معروف به [[شهید ثانی، زین‌‎الدین بن علی|شهيد ثانى]] (م 966 ق)، اين كتاب دو جلد است و [[مسالك الأفهام إلی تنقيح شرائع الإسلام|مسالك الأفهام]] و در 7 جلد تأليف شده است.
# حاشیه بر شرایع، تألیف زین‌الدین على بن احمد شامى عاملى، معروف به [[شهید ثانی، زین‌‎الدین بن علی|شهید ثانى]] (م 966 ق)، این کتاب دو جلد است و [[مسالك الأفهام إلی تنقيح شرائع الإسلام|مسالک الأفهام]] و در 7 جلد تألیف شده است.
# حاشيه بر شرايع، تأليف ملا محمد على بن حسين تسترى مؤلف تقرير الحرام.
# حاشیه بر شرایع، تألیف ملا محمد على بن حسین تسترى مؤلف تقریر الحرام.
# حاشيه بر شرايع، تأليف آقا جمال‌الدين محمد بن حسين خوانسارى (م 1125 ق).
# حاشیه بر شرایع، تألیف آقا جمال‌الدین محمد بن حسین خوانسارى (م 1125 ق).
# حاشيۀ سيد محمد مهدى بحر العلوم (م 1212 ق)، از اول طهارت تا آخر شك در صلاة.
# حاشیۀ سید محمد مهدى بحر العلوم (م 1212 ق)، از اول طهارت تا آخر شک در صلاة.


==تدريس شرايع==
==تدریس شرایع==


از زمان نگارش کتاب «شرائع الإسلام» تا به امروز، این کتاب به عنوان یکى از کتاب‌هاى درسى فقهى در حوزه‌ها متداول گشته و تعداد زیاد شروح و حواشى بر کتاب نیز مؤید این مطلب است.


از زمان نگارش كتاب «شرائع الإسلام» تا به امروز، اين كتاب به عنوان يكى از كتاب‌هاى درسى فقهى در حوزه‌ها متداول گشته و تعداد زياد شروح و حواشى بر كتاب نيز مؤيد اين مطلب است.
در [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعیان الشیعة]] این گونه مى‌خوانیم: لما ألف المحقق الحلی شرائع الإسلام استعاضوا به عن مؤلفات شیخ الطائفة و أصبح من کتبهم الدراسیة، بعد أن کان کتاب النهایة هو المحور و کان بحثهم و تدریسهم و شروحهم غالباً  منه.<ref>[[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] ج 9 ص 160</ref>


در [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] اين گونه مى‌خوانيم: لما ألف المحقق الحلي شرائع الإسلام استعاضوا به عن مؤلفات شيخ الطائفة و أصبح من كتبهم الدراسية، بعد أن كان كتاب النهاية هو المحور و كان بحثهم و تدريسهم و شروحهم غالبا منه.<ref>[[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] ج 9 ص 160</ref>
و در جاى دیگر این‌طور آمده است: قد رزق فی مؤلفاته خطأ عظیما فکتابه المعروف بشرائع الإسلام هو عنوان دروس المدرسین فی الفقه الاستدلالی فی جمیع الأعصار.<ref>[[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] ج 4 ص 90</ref>


و در جاى ديگر اين‌طور آمده است: قد رزق في مؤلفاته خطأ عظيما فكتابه المعروف بشرائع الإسلام هو عنوان دروس المدرسين في الفقه الاستدلالي في جميع الأعصار.<ref>[[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] ج 4 ص 90</ref>
در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذریعة]] نیز این‌طور نوشته شده است: و لا یزال من الکتب الدراسیة فی عواصهم الشیعة و قد اعتمد علیه الفقهاء خلال هذه القرون العدیدة فجعلوا أبحاثهم و تدریساتهم فیه.<ref>[[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] ج 13 ص 47</ref>
 
در [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] نيز اين‌طور نوشته شده است: و لا يزال من الكتب الدراسية في عواصهم الشيعة و قد اعتمد عليه الفقهاء خلال هذه القرون العديدة فجعلوا أبحاثهم و تدريساتهم فيه.<ref>[[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] ج 13 ص 47</ref>


==نوآورى‌ها==
==نوآورى‌ها==


همان‌طور که گذشت شیوۀ نگارش و تدوین کتاب، شیوۀ بى‌نظیر و جدیدى است که از دو جنبۀ تقسیم‌بندى مطالب و ترتیب احکام قابل توجه است.


همان‌طور كه گذشت شيوۀ نگارش و تدوين كتاب، شيوۀ بى‌نظير و جديدى است كه از دو جنبۀ تقسيم‌بندى مطالب و ترتيب احكام قابل توجه است.
به تقسیم‌بندى مطالب کتاب قبلا اشاره شد و اما ترتیب احکام به گونه‌اى است که ابتدا احکام واجب و سپس مستحب و بعد از آن مکروه و در نهایت حرام بیان مى‌شود.


به تقسيم‌بندى مطالب كتاب قبلا اشاره شد و اما ترتيب احكام به گونه‌اى است كه ابتدا احكام واجب و سپس مستحب و بعد از آن مكروه و در نهايت حرام بيان مى‌شود.
مؤلف در کتاب «المعتبر فی شرح المختصر» در بحث احکام جنب و حایض به این نحوه بیان احکام تصریح دارند: إنما أخرنا هذا الحکم و هو متقدم فی الترتیب، لما وضعنا علیه قاعدة الکتاب من البداءة فی کل قسم بالواجب و إتباعه بالندب و تأخر المکروه فاقتضى ذلک تأخیر هذا الحکم.<ref>به نقل از مقدمۀ ناشر صفحۀ «س»، المدارک ج 1، ص 62</ref>


مؤلف در كتاب «المعتبر في شرح المختصر» در بحث احكام جنب و حايض به اين نحوه بيان احكام تصريح دارند: إنما أخرنا هذا الحكم و هو متقدم في الترتيب، لما وضعنا عليه قاعدة الكتاب من البداءة في كل قسم بالواجب و إتباعه بالندب و تأخر المكروه فاقتضى ذلك تأخير هذا الحكم.<ref>به نقل از مقدمۀ ناشر صفحۀ «س»، المدارک ج 1، ص 62</ref>
==حاشیه‌هاى کتاب==


==حاشيه‌هاى كتاب==
از نکات مثبت کتاب حواشى در ذیل صفحات کتاب مى‌باشد که براى توضیح مطالب و رفع ابهامات بسیار مفید است. موارد استفاده از حواشى عبارتند از:


- بیان اختلاف در بین نسخه‌ها،


از نكات مثبت كتاب حواشى در ذيل صفحات كتاب مى‌باشد كه براى توضيح مطالب و رفع ابهامات بسيار مفيد است. موارد استفاده از حواشى عبارتند از:
- بیان مرجع ضمیر در متن کتاب،


- بيان اختلاف در بين نسخه‌ها،
- توضیح جملات،


- بيان مرجع ضمير در متن كتاب،
- بیان بعضى از مصادیق احکام،


- توضيح جملات،
- بیان مدارک بعضى از احکام و یا روایات.


- بيان بعضى از مصاديق احكام،
در نقل مطالب از منابع و مآخذ کتاب سعى شده، از منابع اولیه و بصورت خلاصه اما گویا و مفید استفاده شود و اگر در بیان مطلبى از منابع نیاز به توضیحى دارد در داخل پرانتز توضیح داده شود.
 
- بيان مدارک بعضى از احكام و يا روايات.
 
در نقل مطالب از منابع و مآخذ كتاب سعى شده، از منابع اوليه و بصورت خلاصه اما گويا و مفيد استفاده شود و اگر در بيان مطلبى از منابع نياز به توضيحى دارد در داخل پرانتز توضيح داده شود.


==اصطلاحات==
==اصطلاحات==


در کتاب، اصطلاحاتى وجود دارد که براى توضیح آنها، آنچه را کتاب «التنقیح الشرائع لمختصر الشرائع» آمده است، نقل مى‌کنیم.


در كتاب، اصطلاحاتى وجود دارد كه براى توضيح آنها، آنچه را كتاب «التنقيح الشرائع لمختصر الشرائع» آمده است، نقل مى‌كنيم.
در آن کتاب که چاپ انتشارات آیت‌الله الحکیم العامّة در نجف اشرف در شمارۀ 306 است این گونه مى‌خوانیم: یقول المقداد اصطلح المصنف [أی المحقق الحلی] فی کتابه على عبارات نذکر تفسیرها:


در آن كتاب كه چاپ انتشارات آیت‌الله الحكيم العامّة در نجف اشرف در شمارۀ 306 است اين گونه مى‌خوانيم: يقول المقداد اصطلح المصنف [أي المحقق الحلي] في كتابه على عبارات نذكر تفسيرها:
فالأشهر: مشهورترین در بین روایات


فالأشهر: مشهورترين در بين روايات
الأظهر: ظاهرترین در فتوى


الأظهر: ظاهرترين در فتوى
أشبه: آنچه اصل مذهب و عمومات و یا اطلاقات مستفاد از ادله دلالت دارد


أشبه: آنچه اصل مذهب و عمومات و يا اطلاقات مستفاد از ادله دلالت دارد
الأصح: آنچه نزد مؤلف احتمال بیشترى دارد.


الأصح: آنچه نزد مؤلف احتمال بيشترى دارد.
الأحوط: آنچه عمل به آن متیقن است و برائت هم هست


الأحوط: آنچه عمل به آن متيقن است و برائت هم هست
الأکثر: أکثر علما
 
الأكثر: أكثر علما


الأنسب: مرادف اشبه است
الأنسب: مرادف اشبه است


الأولى: ترجيح يكى از دو قول يا يكى از دو احتمال بر ديگرى
الأولى: ترجیح یکى از دو قول یا یکى از دو احتمال بر دیگرى


التردد: جايى كه تعارض دو دليل باشد بدون ترجيح يكى بر ديگرى
التردد: جایى که تعارض دو دلیل باشد بدون ترجیح یکى بر دیگرى


على قول: دليلى براى آن پيدا نكرده است
على قول: دلیلى براى آن پیدا نکرده است


قول مشهور: يعنى مشهور بين فقها و دليلى براى آن نيافته است
قول مشهور: یعنى مشهور بین فقها و دلیلى براى آن نیافته است


شيخ: [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]]  
شیخ: [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسى]]  


شيخين: [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] و [[مفید، محمد بن محمد|شيخ مفيد]]  
شیخین: [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسى]] و [[مفید، محمد بن محمد|شیخ مفید]]  


الثلاثة: [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]]، [[مفید، محمد بن محمد|شيخ مفيد]]، سيد مرتضى
الثلاثة: [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسى]]، [[مفید، محمد بن محمد|شیخ مفید]]، سید مرتضى


علم الهدى: سيد مرتضى.
علم الهدى: سید مرتضى.


==گفتار بزرگان==
==گفتار بزرگان==


روضات الجنات: و له تصانیف حسنة محققة محرّرة عذبة، فمنها «شرائع الإسلام» مجلدان.<ref>روضات الجنات ج 183/2</ref>


روضات الجنات: و له تصانيف حسنة محققة محرّرة عذبة، فمنها «شرائع الإسلام» مجلدان.<ref>روضات الجنات ج 183/2</ref>
ریاض العلماء: کان عظیم الشأن جلیل القدر رفیع المنزلة لا نظیر له فی زمانه، له کتب منها: کتاب شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام.<ref>رياض العلماء ج 105/1</ref>


رياض العلماء: كان عظيم الشأن جليل القدر رفيع المنزلة لا نظير له في زمانه، له كتب منها: كتاب شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام.<ref>رياض العلماء ج 105/1</ref>
فوائد رضویه: از براى آن جناب مصنفات نافعه و مؤلفات فائقه است مانند کتاب شرائع الإسلام.<ref>فوائد رضويه 63، الكنى و الالقاب ج 154/3</ref>


فوائد رضويه: از براى آن جناب مصنفات نافعه و مؤلفات فائقه است مانند كتاب شرائع الإسلام.<ref>فوائد رضويه 63، الكنى و الالقاب ج 154/3</ref>
لؤلؤ البحرین: و له قدّس‌سرّه من التصانیف کتاب شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام.<ref>لؤلؤ البحرين 235</ref>
تعلیقۀ علامۀ کبیر سید محمد صادق بحر العلوم بر لؤلؤ البحرین: و مصنفاته القیّمة - لا سیّما (شرائع الإسلام) ما زالت مرجعا للفقهاء، و قد شرح (الشرائع) شروحا عدیدة، و أوسعها ([[جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام|جواهر الکلام]]) للعلامة المحقق الفقیه الشیخ محمدحسن ابن الشیخ محمدباقرالنجفی - فقد طبع طبعات عدیدة.<ref>لؤلؤ البحرين 227 و 228</ref>


لؤلؤ البحرين: و له قدّس‌سرّه من التصانيف كتاب شرائع الإسلام في مسائل الحلال و الحرام.<ref>لؤلؤ البحرين 235</ref>
[[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذریعة]]: و کتابه هذا من أحسن المتون الفقهیة ترتیبا و أجمعها للفروع.<ref>[[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] ج 47/13</ref>
تعليقۀ علامۀ كبير سيد محمد صادق بحر العلوم بر لؤلؤ البحرين: و مصنفاته القيّمة - لا سيّما (شرائع الإسلام) ما زالت مرجعا للفقهاء، و قد شرح (الشرائع) شروحا عديدة، و أوسعها ([[جواهر الكلام في شرح شرائع الإسلام|جواهر الكلام]]) للعلامة المحقق الفقيه الشيخ محمدحسن ابن الشيخ محمدباقرالنجفي - فقد طبع طبعات عديدة.<ref>لؤلؤ البحرين 227 و 228</ref>
 
[[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]]: و كتابه هذا من أحسن المتون الفقهية ترتيبا و أجمعها للفروع.<ref>[[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] ج 47/13</ref>


==پانویس==
==پانویس==
<references/>
<references />


==منابع مقاله==
==منابع مقاله==
- [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]] 47/13 و 48
- [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذریعة]] 47/13 و 48


- [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعيان الشيعة]] 160/9، 90/4
- [[أعيان الشيعة (12 جلدی)|أعیان الشیعة]] 160/9، 90/4


- روضات الجنات 182/2
- روضات الجنات 182/2


- رياض العلماء 105/1
- ریاض العلماء 105/1


- الكنى و الألقاب 154/3
- الکنى و الألقاب 154/3


- فوائد رضويه 62
- فوائد رضویه 62


- لؤلؤ البحرين 227
- لؤلؤ البحرین 227




==وابسته‌ها==
==وابسته‌ها==
{{وابسته‌ها}}
[[جامع المدارک في شرح المختصر النافع]]
[[جامع المدارک في شرح المختصر النافع]]


خط ۲۷۱: خط ۲۶۵:


[[تنقیح مبانی الأحکام]]
[[تنقیح مبانی الأحکام]]
[[شرح كتاب إحياء الموات من شرائع الإسلام]]


[[الرسایل الأحمدیة]]
[[الرسایل الأحمدیة]]
خط ۲۹۹: خط ۲۹۵:


[[کتاب القضاء]]
[[کتاب القضاء]]
[[شرح كتاب الإجارة من الشرائع]]
[[مطالع الأنوار في شرح شرائع الإسلام]]


[[محاضرات في فقه الإمامیة: کتاب الصلاة (صلاة المسافر)]]
[[محاضرات في فقه الإمامیة: کتاب الصلاة (صلاة المسافر)]]
خط ۳۴۵: خط ۳۴۵:
[[رده: فقه مذاهب]]
[[رده: فقه مذاهب]]
[[رده: فقه شیعه]]
[[رده: فقه شیعه]]
[[رده:قدیم تیرماه]]
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش