کلیات دیوان معزی: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۴۰: خط ۴۰:
شیوه شعر معزی از شاعران متقدم خراسان فرقی محسوس ندارد و در واقع سبک آنان را پیروی کرده است و قصاید او خواه از حیث موضوع و خواه از حیث الفاظ قصاید فرخی و عنصری را به نظم می‌آورد و اغلب شباهت مابین سبک‎ها کاملاً ظاهر می‌شود؛ مانند قصیده‌ای که در مدح عمید الدوله جمشید بن بهمنیار وزیر فارس و اصفهان ساخته و آن قصیده معروف فرخی را با مطلع:
شیوه شعر معزی از شاعران متقدم خراسان فرقی محسوس ندارد و در واقع سبک آنان را پیروی کرده است و قصاید او خواه از حیث موضوع و خواه از حیث الفاظ قصاید فرخی و عنصری را به نظم می‌آورد و اغلب شباهت مابین سبک‎ها کاملاً ظاهر می‌شود؛ مانند قصیده‌ای که در مدح عمید الدوله جمشید بن بهمنیار وزیر فارس و اصفهان ساخته و آن قصیده معروف فرخی را با مطلع:


'''برآمد نیلگون ابری، ز روی نیلگون دریا***چو رأی عاشقان گردان، چو طبع بیدلان شیدا'''
{{شعر}}
{{ب|''برآمد نیلگون ابری، ز روی نیلگون دریا''|2='' چو رأی عاشقان گردان، چو طبع بیدلان شیدا''}}
{{پایان شعر}}


سروده متذکر می‌سازد. امیر معزی در قصیده‌ای که چند بیت از آن برای مقایسه نقل می‌شود، گفته:
سروده متذکر می‌سازد. امیر معزی در قصیده‌ای که چند بیت از آن برای مقایسه نقل می‌شود، گفته:


'''برآمد ساج گون ابری، ز روی نیلگون دریا***بخار مرکز خاکی، نقاب قبه خضرا'''
{{شعر}}
 
{{ب|''برآمد ساج گون ابری، ز روی نیلگون دریا''|2='' بخار مرکز خاکی، نقاب قبه خضرا''}}
'''چو پیوندد بهم، گویی که در دشتست سیمایی***چو از هم بگسلد، گویی مگر کشتیست در دریا'''<ref>ر.ک: مقدمه، ص13</ref>.
{{ب|''چو پیوندد بهم، گویی که در دشتست سیمایی''|2='' چو از هم بگسلد، گویی مگر کشتیست در دریا''<ref>ر.ک: مقدمه، ص13</ref>}}
{{پایان شعر}}


معزی شاعری است قصیده‌سرا و مدیحه‌گو؛ قصیده‌های وی معمولاً مفصل و محکم و صنعت تشبیه و مجاز و استعاره در آن مبذولست<ref>ر.ک: همان، ص15</ref>. ویژگی‎ عمده‎ شعر‎ معزی سادگی و روانی عبارت است. از طرقی کوششی که او در سرودن‎ غزل‎های نغز کرده‎، تأثیر‎ بسزایی در پیشرفت غزل‎سرایی در آن عصر داشته است. در شعر‎ او‎ تنها‎ به مدح و غزل باز نمی‌خوریم، بلکه گاه هم از وعظ، اندرز، حکمت و توحید اثری می‌یابیم‎<ref>ر.ک: یلمه‌ها، احمدرضا، ص238</ref>. در قصاید معزی ابیات پندآمیز و تشویق و ترغیب شاهان و بزرگان به مردم پروری و دادگستری زیاد می‌توان دید:
معزی شاعری است قصیده‌سرا و مدیحه‌گو؛ قصیده‌های وی معمولاً مفصل و محکم و صنعت تشبیه و مجاز و استعاره در آن مبذولست<ref>ر.ک: همان، ص15</ref>. ویژگی‎ عمده‎ شعر‎ معزی سادگی و روانی عبارت است. از طرقی کوششی که او در سرودن‎ غزل‎های نغز کرده‎، تأثیر‎ بسزایی در پیشرفت غزل‎سرایی در آن عصر داشته است. در شعر‎ او‎ تنها‎ به مدح و غزل باز نمی‌خوریم، بلکه گاه هم از وعظ، اندرز، حکمت و توحید اثری می‌یابیم‎<ref>ر.ک: یلمه‌ها، احمدرضا، ص238</ref>. در قصاید معزی ابیات پندآمیز و تشویق و ترغیب شاهان و بزرگان به مردم پروری و دادگستری زیاد می‌توان دید:


'''چیست از رحمت و انصاف وز تحقیق نظر***که نکردی تو درین شهر بجای ظعفا'''


'''عدل کردی وز عدلست تو را در دو جهان***رحمت و محمدت از خالق و مخلوق جزا'''
{{شعر}}
 
{{ب|''چیست از رحمت و انصاف وز تحقیق نظر''|2='' که نکردی تو درین شهر بجای ظعفا''}}
'''همچنین باش و پشیمان مشو از کرده خویش***کانچه امروز بکاری ببر آید فردا'''<ref>ر.ک: مقدمه، ص16</ref>.
{{ب|''عدل کردی وز عدلست تو را در دو جهان''|2='' رحمت و محمدت از خالق و مخلوق جزا''}}
{{ب|''همچنین باش و پشیمان مشو از کرده خویش''|2='' کانچه امروز بکاری ببر آید فردا''}}.
{{پایان شعر}}


معزی ابیات نغز و مؤثری نزدیک به مضامین عرب و سبک منوچهری دارد و شاید خواسته و ویرانی و اندوه و پریشانی را که در آن قرون از تاخت‌وتاز بیگانگان به ایران روی آورده بود، در نظر خواننده مجسم بدارد و گویی قلب شاعر از همان وقایع متأثر شده و این‌گونه شکوِه کرده است:
معزی ابیات نغز و مؤثری نزدیک به مضامین عرب و سبک منوچهری دارد و شاید خواسته و ویرانی و اندوه و پریشانی را که در آن قرون از تاخت‌وتاز بیگانگان به ایران روی آورده بود، در نظر خواننده مجسم بدارد و گویی قلب شاعر از همان وقایع متأثر شده و این‌گونه شکوِه کرده است:


'''ای ساربان منزل مکن جز در دیار یار من***تا یک زمان را ری کنم، بر ربع و اطلال و دمن'''


'''ربع از دلم پرخون کنم، خاک دمن گلگون کنم***اطلال را جیحون کنم، از آب چشم خویشتن'''<ref>ر.ک: همان، ص15</ref>.
{{شعر}}
{{ب|''ای ساربان منزل مکن جز در دیار یار من''|2='' تا یک زمان را ری کنم، بر ربع و اطلال و دمن''}}
{{ب|''ربع از دلم پرخون کنم، خاک دمن گلگون کنم''|2='' اطلال را جیحون کنم، از آب چشم خویشتن''<ref>ر.ک: همان، ص15</ref>}}.
{{پایان شعر}}


این چاپ از دیوان‎ که در سال 1362ش توسط [[هيري، ناصر|ناصر هیّری]] از سوی نشر مرزبان صورت گرفته‎ بسیار‎ مغلوط و نابسامان و به‌گونه‌ای بازاری صورت‎ گرفته‎ است‎. مصحح‎‎ مشخص‎ نکرده که چه‎ نسخه‌ای‎ از چه قرنی در دست داشته است؛ اما از شواهد به نظر می‌آید که‎ نسخه ایشان‎ بسیار‎ شبیه‎ نسخه استاد [[اقبال آشتیانی، عباس|اقبال]] بوده و یا از روی‎ آن‎ نسخه‎ استنساخ‎ شده‎ است‎. متن این دیوان به‌مراتب از متن دیوان تصحیح‎ استاد‎ [[اقبال آشتیانی، عباس|اقبال]]، غیر علمی‌تر و نامستندتر است و علاوه بر اینکه هیچ اطلاعی در مورد نسخه اساس یا نسخ بدل مورد استفاده‎ مصحح نداریم و هویت نسخه برای خواننده ناشناخته و مجهول است، اغلاط و تحریفات‎ و تصحیفات‎ فروانی در متن دیوان مشهود است که به تصریح می‌توان اذعان کرد که حتی یک‎ قصیده منقح و بی‎غلط در این دیوان نمی‌توان یافت<ref>ر.ک: یلمه‌ها، احمدرضا، ص 240-239</ref>.
این چاپ از دیوان‎ که در سال 1362ش توسط [[هيري، ناصر|ناصر هیّری]] از سوی نشر مرزبان صورت گرفته‎ بسیار‎ مغلوط و نابسامان و به‌گونه‌ای بازاری صورت‎ گرفته‎ است‎. مصحح‎‎ مشخص‎ نکرده که چه‎ نسخه‌ای‎ از چه قرنی در دست داشته است؛ اما از شواهد به نظر می‌آید که‎ نسخه ایشان‎ بسیار‎ شبیه‎ نسخه استاد [[اقبال آشتیانی، عباس|اقبال]] بوده و یا از روی‎ آن‎ نسخه‎ استنساخ‎ شده‎ است‎. متن این دیوان به‌مراتب از متن دیوان تصحیح‎ استاد‎ [[اقبال آشتیانی، عباس|اقبال]]، غیر علمی‌تر و نامستندتر است و علاوه بر اینکه هیچ اطلاعی در مورد نسخه اساس یا نسخ بدل مورد استفاده‎ مصحح نداریم و هویت نسخه برای خواننده ناشناخته و مجهول است، اغلاط و تحریفات‎ و تصحیفات‎ فروانی در متن دیوان مشهود است که به تصریح می‌توان اذعان کرد که حتی یک‎ قصیده منقح و بی‎غلط در این دیوان نمی‌توان یافت<ref>ر.ک: یلمه‌ها، احمدرضا، ص 240-239</ref>.
خط ۶۶: خط ۷۲:
دسته‌ای از تحریفات و تصحیفات متن دیوان به‌گونه‌ای است که در بسیاری از ابیات، واژه‌ای در‎ مصاریع‎ اول و دوم مکرر ضبط گردیده است. درحالی‌که اکثر ابیات این شاعر دارای‎ صنعت ترصیع و موازنه بوده و اگر شاعر عبارت و کلامی در‎ مصرع‎‎ ثانی قرینه آن را لحاظ‎ داشته‎، لیکن در چاپ دیوان، این موازنه‌ها رعایت نگردیده و واژه‌های‎ مکرر در مصراع‎های متفاوت مضبوط است. از جمله در بیت 57 چنین تحریف شده است:
دسته‌ای از تحریفات و تصحیفات متن دیوان به‌گونه‌ای است که در بسیاری از ابیات، واژه‌ای در‎ مصاریع‎ اول و دوم مکرر ضبط گردیده است. درحالی‌که اکثر ابیات این شاعر دارای‎ صنعت ترصیع و موازنه بوده و اگر شاعر عبارت و کلامی در‎ مصرع‎‎ ثانی قرینه آن را لحاظ‎ داشته‎، لیکن در چاپ دیوان، این موازنه‌ها رعایت نگردیده و واژه‌های‎ مکرر در مصراع‎های متفاوت مضبوط است. از جمله در بیت 57 چنین تحریف شده است:


'''فتح تو گویم اکنون‎ هر‎ ساعتی مکرر***مدح تو گویم اکنون هر لحظه‌ای مثنا'''
{{شعر}}
{{ب|'' فتح تو گویم اکنون‎ هر‎ ساعتی مکرر''|2='' مدح تو گویم اکنون هر لحظه‌ای مثنا''}}
{{پایان شعر}}


به‌جای واژه «گویم» مکرر در مصرع ثانی، «خوانم» صحیح است<ref>ر.ک: یلمه‌ها، احمدرضا، ص253</ref>.
به‌جای واژه «گویم» مکرر در مصرع ثانی، «خوانم» صحیح است<ref>ر.ک: یلمه‌ها، احمدرضا، ص253</ref>.


بسیاری از تصحیف‎ها تحریف‎های دیوان چاپی امیر معزی (و به‌تبع آن‎ چاپ‎ ناصر‎ هیّری که عیناً از روی نسخه چاپی‎ استاد [[اقبال آشتیانی، عباس|اقبال]] صورت گرفته) به خاطر وجود‎ حروف‎ متشابه الشکل در نسخه‌های متقدم دیوان که‎ تمیز آن‌ها از یکدیگر فقط به‎ گذاردن‎ نقطه‎ و علائمی مانند سرکش است و کاتبان نسخ متأخر به‎ خاطر تساهل و تسامح و عدم تأمل، این تشابهات‎ را‎ ملحوظ نداشته و یا حروف یک کلمه که در نسخ متقدم از نظر‎ سطح‎ خط‎ کوتاه و از جهت دور خط فشرده کتابت می‌شده، مغلوط خوانده و مصحف کتابت کرده‌اند. تصحیف چنبروار‎/به‎ چنبردار‎، زره‌وار/به زره‌دار، ضم/به‌صورت‎ خم، سعد فشان/به سعد میان‎، خصما/به حصنا، خوی/به خون و نمونه‌های‎ فراوان‎ دیگر که در متن دیوان چاپی امیر معزی‎ مشهود است، ناشی از‎ همین‎ تساهل و تسامح‎های کاتبان نسخ متأخر دیوان این‎ شاعر‎ است‎ و بدیهی است تنها راه حل تنقیح و تصحیح‎ دیوان‎ این شاعر رجوع به نسخ متقدم و اصیل و مقابله و مقایسه با نسخ چاپی این‎ دیوان‎ می‌باشد<ref>ر.ک: یلمه‌ها، احمدرضا، ص257-256</ref>.
بسیاری از تصحیف‎ها تحریف‎های دیوان چاپی امیر معزی (و به‌تبع آن‎ چاپ‎ ناصر‎ هیّری که عیناً از روی نسخه چاپی‎ استاد [[اقبال آشتیانی، عباس|اقبال]] صورت گرفته) به خاطر وجود‎ حروف‎ متشابه الشکل در نسخه‌های متقدم دیوان که‎ تمیز آن‌ها از یکدیگر فقط به‎ گذاردن‎ نقطه‎ و علائمی مانند سرکش است و کاتبان نسخ متأخر به‎ خاطر تساهل و تسامح و عدم تأمل، این تشابهات‎ را‎ ملحوظ نداشته و یا حروف یک کلمه که در نسخ متقدم از نظر‎ سطح‎ خط‎ کوتاه و از جهت دور خط فشرده کتابت می‌شده، مغلوط خوانده و مصحف کتابت کرده‌اند. تصحیف چنبروار‎/به‎ چنبردار‎، زره‌وار/به زره‌دار، ضم/به‌صورت‎ خم، سعد فشان/به سعد میان‎، خصما/به حصنا، خوی/به خون و نمونه‌های‎ فراوان‎ دیگر که در متن دیوان چاپی امیر معزی‎ مشهود است، ناشی از‎ همین‎ تساهل و تسامح‎های کاتبان نسخ متأخر دیوان این‎ شاعر‎ است‎ و بدیهی است تنها راه حل تنقیح و تصحیح‎ دیوان‎ این شاعر رجوع به نسخ متقدم و اصیل و مقابله و مقایسه با نسخ چاپی این‎ دیوان‎ می‌باشد<ref>ر.ک: یلمه‌ها، احمدرضا، ص257-256</ref>.
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش