الغنية في الكلام

‏الغنية فی الكلام
پدیدآوران	انصاري نيسابوري، سلمان بن ناصر (نويسنده) عبدالهادي، مصطفي حسنين (گردآورنده)
عنوان‌های دیگر	الغنية في الکلام دراسة و تحقيق قسم الإلهيات
ناشر	دار السلام
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	مجلد1: 2010م , 1431ق, مجلد2: 2010م , 1431ق,
شابک	‎978-977-342-923-2
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏

الغنية في الكلام، اثر ابوالقاسم سلمان بن ناصر انصاری نیشابوری، کتابی است کلامی در بیان عقاید اهل سنت. اثر حاضر، در واقع تحقیق قسمت الهیات از کتاب می‎باشد که توسط مصطفی حسنین عبدالهادی صورت گرفته است.

تاریخ نگارش

از برخی شواهد و قرائن، چنین برمی‎آید که کتاب در اوایل قرن ششم هجری نوشته شده است.

انگیزه نگارش

مؤلف، کتاب را به درخواست فرزند خویش، ابوالفتح، به رشته تحریر درآورده است.

اهمیت کتاب

ارزش و اهمیت کتاب را از دو جنبه زیر می‎توان بررسی نمود:

1. علمی: این موضوع را در گستردگی اطلاعات نویسنده در بسط استدلالات صاحب‎نظران در مسائل و دلایل گوناگون می‎توان بررسی نمود؛ زیرا وی التزام خاصی دارد به تتبع در اقوال و مذاهب در هر مسئله (مخصوصا اقوال معتزله)، به‎همراه ذکر ادله هر قول و وجه دلالت در آن و بیان ایرادات آن.
2. تاریخی: این کتاب دربردارنده بسیاری از اقوال و نظرات مذاهب گوناگون بوده که در غیر آن، یافت نمی‎شود و نویسنده به‎مثابه حلقه مفقوده در برخی از مذاهب (مذهب اشعری) می‎باشد.

ساختار

کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب در دو قسمت اصلی در دو جلد تنظیم شده است؛ به‎گونه‎ای که هر قسمت، خود دارای ابواب و فصولی است.

سهولت اسلوب و نکویی سبک و دوری نویسنده از تعقر و تعمق در ریخت و ساختار عبارت، در کنار کوتاهی جملات و پرهیز از استطرادات بی‎مورد، از مشخصه‎ها و ویژگی‎های بارز سبک نویسنده می‎باشد.

به دلیل شباهت‎های بسیاری که میان مطالب این کتاب و کتاب «الإرشاد» وجود دارد، برخی آن را شرح ارشاد دانسته‎اند.

گزارش محتوا

در مقدمه محقق، به تشریح قسمت‎ها و ابواب کتاب، پرداخته شده است.

قسم اول، دربردارنده دو باب به شرح زیر می‎باشد: در باب نخست، در ضمن دو فصل، ابتدا به شرح زندگی مؤلف و تشریح اوضاع سیاسی، اجتماعی و علمی دوران وی و نیز ویژگی‎های شخصیتی و علمی او پرداخته شده و سپس مباحث تحقیقی کتاب، مطرح گردیده است؛ از جمله: اسم کتاب و نسبت آن به مؤلف، ارتباط اثر حاضر با دیگر تصنیفات مؤلف، زمان و سبب تألیف کتاب، روش تألیف کتاب و ارزش و جایگاه آن و مصادر مورد استفاده مؤلف.

باب دوم، در دو فصل زیر، به تشریح روش مؤلف در ارائه مباحث پرداخته شده است: در فصل اول، در ضمن سه مبحث، ابتدا به بررسی دیدگاه‎ها و نظریات نویسنده نسبت به دیدگاه عقلی پرداخته شده و سپس دیدگاه وی پیرامون تحدید مصطلحات و مفاهیم و قضیه دلیل و مدلول و ارتباط آنها با یکدیگر، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

در فصل دوم، در ضمن سه مبحث، به بررسی اصول ادله در استدلال به واسطه ادله عقلی، استدلال به وسیله ادله نقلی و سمعی و ارتباط میان دلیل عقلی و نقلی، از دیدگاه نویسنده، پرداخته شده و در خاتمه به مهم‎ترین نتایج بحث، اشاره شده است.

قسم دوم، که بخشی از جلد اول و تمام جلد دوم را به خود اختصاص داده، دربردارنده بخش تحقیق‎شده الهیات از کتاب «الغنية في الكلام» می‎باشد که از جمله موضوعات مطرح‎شده در آن، عبارت است از: اثبات علم و حقیقت آن؛ حدوث عالم؛ معنای قدیم و حادث؛ اثبات علم به صانع؛ صفات واجب الوجود؛ علم و احکام آن؛؛ اسماء و صفات؛ حقیقت و احکام کلام؛ رؤیت خداوند؛ فعل خداوند؛ خلق اعمال و فعل انسان.

از جمله ویژگی‎های کتاب، علاوه بر وجود مسائل کلامی فراوان در آن - ‎که البته به دلیل کلامی بودن موضوع می‎باشد - وجود قضایا و اصطلاحات فراونی از دیگر فنون و علوم می‎باشد که از جمله آنها عبارتند از:

1. مباحث اصولی، مانند: مراتب اخبار، شروط خبر واحد برای افاده علم و مسئله خلو عصر از مجتهد.
2. قواعد اصولی، مانند: رابطه ایجاب و امتثال؛ ورود «ثم» به معنی واو؛ ورود حرف جر «من» به معنی «بعد»؛ ورود حرف جر «من» به معنی «فی» و...
3. مباحث حدیثی، مانند: مسئله حد و اندازه حجیت حدیث مرسل و منقطع.
4. اشارات تفسیری، مانند: مراعات قول ائمه تفسیر و تضعیف آنچه هیچ‎یک از آنها قائل به آن نشده‎اند.
5. مباحث فقهی، مانند: منوط بودن عبادات به نیت.
6. مباحث لغوی، مانند: قبول تزاید نکردن اسما اجناس و القاب.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب هر جلد، در ابتدای همان جلد و فهارس فنی هر دو جلد، در انتهای جلد دوم آمده است که عبارتند از فهارس فنی، شامل: فهرست آیات؛ احادیث نبوی؛ آثار؛ اشعار، رجزها و انصاف ابیات؛ اعلام و اماکن؛ فرق و طوایف و فهارس تحلیلی موضوعی، شامل: فهرست قواعد و کلیات؛ مقالات و نحل؛ آرای کلامی مصنف و مصادر و منابع.

در پاورقی‎ها علاوه بر ذکر منابع، توضیحات جامع و مفصلی پیرامون برخی از مطالب متن ارائه گردیده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.